از افتتاح بانک سپه تا معاوضه نفت با اسلحه

تابناک –  تاریخ اقتصاد ایران و جهان آینه ای است
تمام نما از رویدادهای اقتصادی که در گذشته رخ داده است و بیانگر ریشه های
تاریخی بسیاری از واقعیت های امروز ایران و جهان است. موضوع “اقتصاد ایران و
جهان در گذر زمان” در این نوشتار به وقایع تاریخی سیزدهمین روز اردیبهشت
ماه اختصاص دارد که به طور مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد ایران و جهان را
متاثر کرده است.

14 اردیبهشت 1304، همزمان است با افتتاح بانک سپه،
نخستین بانک ایرانی. در عصری که ایران فاقد بانک داخلی بود و بانک‌های
بیگانه هر لحظه فشار بیشتری بر وضع مالی و اقتصادی کشور اعمال می‌کردند،
قدمی در راه تحکیم اساس اقتصاد کشور برداشته و شالوده محکم اولین بانک
ایرانی ریخته شد. در آغاز سال ۱۳۰۴ ش، که هنوز اهمیت موسسات اقتصادی و
عوامل بازرگانی در شئون اداری و زندگی اجتماعی ایران محسوس نشده بود، ایجاد
اولین موسسه بانکی کشور طرح‌ریزی شد و ماموران اجرای این فرمان با تشکیل
شورایی از افراد بصیر و مطلع، موفق شدند در چند مغازه واقع در خیابان سپه
نخستین بانک ایرانی را در اردیبهشت سال ۱۳۰۴ افتتاح کنند. سرمایه اولیه
بانک ۳،۸۸۳،۹۵۰ ریال از محل موجودی صندوق بازنشستگی درجه داران قشون بود و
به این دلیل فعالیت یک سال نخست این بانک به افسران ارتش اختصاص داشت که با
پرداخت وام‌های تقسیطی به رفع نیازمندی‌های آنان کمک موثر می‌کرد.

14
اردیبهشت 1304، قانون فسخ‌القاب و درجات نظامي سابق از تصويب مجلس شوراي
ملي گذشت و افراد ايراني مكلف شدند داراي نام و نام خانوادگي شوند.

14 اردیبهشت 1306، تاسيس بانك ملي ايران براي پيشرفت تجارت، فلاحت، زراعت، صناعت به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد.

14
اردیبهشت 1311، در حوزه اقتصادی روزنامه اطلاعات خبری درباره نصب ماشین
‌آلات نساجی را منتشر کرده که بر اساس آن چند نفر از تجار معتبر مرکز برای
دایر کردن کارخانه جوراب ‌بافی و تریکوتاژ اقدام کرده ‌اند. لایحه الغای
پاره‌ ای از عوارض دیگر خبر اقتصادی این روز است که براساس آن تعدادی از
اجناس صادارتی از پرداخت عوارض معاف می‌ شوند. بودجه‌ های اتاق‌ های تجارت
نیز قرار است همین روزها از سوی اداره کل تجارت تعیین شود. در معاملات
بازار نرخ ارز و اجناس تغییری نکرده جز چای که قدری گران ‌تر شده است.

14 اردیبهشت 1320، لايحه اجازه فروش املاك زراعي و قنوات موقوفه به تصويب مجلس رسيد.

14 اردیبهشت 1322، جمع زيادي از مهندسين و اساتيد كشور به دليل پايين بودن حقوق دست به اعتصاب زدند.

14
اردیبهشت 1326، وزارت دارایی در جراید میزان مالیات وصولی مربوط به کل سال
1325 را به این شرح اعلام کرد: آنچه در بودجه سال 1325 بابت وصولی مالیات
به درآمد و مالیات به ارث مرکز و شهرستان ‌ها پیش ‌بینی شده بود مبلغ 515
میلیون ریال بود، ولی وصولی مالیات بر درآمد در مرکز بابت کلیه منابع در
سال 1325 به مبلغ 409470112 ریال و در شهرستان‌ ها 254585387 ریال و روی هم
رفته وزارت دارایی مبلغ 664.055.499 ریال مالیات وصولی داشته و این در
حالی است که در رقم وصولی یاد شده هنوز وصولی آذربایجان منظور و محاسبه
نشده است و ثانیا نرخ صدی هشتاد زمان سینک در سال 1325 به صدی سی تنزل
یافته است. بنابراین اداره مالیات بر درآمد در سال گذشته بالغ بر 11 میلیون
ریال نسبت به سال 1324 و مبلغ 46 میلیون ریال نسبت به سال 1323 افزایش
وصولی داشته است.

14 اردیبهشت 1331، روزنامه‌ های تهران به استثنای
جرايد محافظه‌كار از جمله «اطلاعات» به نام دفاع از ميهن، جنگ با «نیویورک
‌تایمز» كه دو روز پيش از آن در مقاله ‌ای «ملی شدن نفت ایران» را اشتباه
ایرانیان خوانده بود، آغاز کرده و ضمن حملات متقابل، به تاریخچه و مدیریت
این روزنامه و… پرداختند. نیویورک ‌تایمز در این مقاله نوشته بود:
“ایرانیان بر پایه دو تصور نادرست دست به ملی کردن صنعت نفت خود زدند؛ یکی
اینکه گمان می ‌کردند از لحاظ فنی می ‌توانند بی ‌نیاز از کارشناسان خارجی
باشند و دیگری اینکه خیال می‌ کردند که غرب نیاز مبرم به نفت ایران دارد و
بدون توجه به مخالفت انگلستان، به خرید نفت از ایران ادامه خواهد داد. حال
آنکه انگلیسی ‌ها سریعا تولید نفت عراق را افزایش دادند و از کمبود نفت در
بازار بین ‌المللی جلوگیری کردند. تایمز مقاله خود را با این نتیجه‌گیری به
پایان رسانده بود که: از آنجا که دولت فعلی (دکتر مصدق) از این اقدام عقب
نشینی نخواهد کرد، برای حل مساله راهی وجود ندارد، جز اینکه این دولت (دولت
مصدق) جای خود را به یک دولت میانه رو در ایران بدهد.

14 اردیبهشت
1336، کلنگ ساخت نخستین بیمارستان برای بیمه ‌شدگان دولتی به زمین زده شد.
در این مراسم ناصر وزیر دارایی و سناتور حکیمی (حکیم ‌الملک) نایب رئیس و
دکتر خطیبی مدیرعامل و عباس نفیسی دبیرکل جمعیت شیر و خورشید ایران و
نمایندگان آذربایجان و اعضای هیات مدیره شرکت بیمه ایران و روسای ادارات
شرکت و عده ‌ای از تجار و بازرگانان حضور داشتند، بودجه تاسیس این
بیمارستان از محل کمک ‌های آقای دریانی تامین شده بود.

14 اردیبهشت 1343، شيلات جنوب به صورت يك واحد اقتصادي مستقل آغاز به كار كرد.

14 اردیبهشت 1346، شوروي قرارداد خريد كفش از ايران را امضا كرد.

14
اردیبهشت 1354، رسانه ها در خبری کوتاه نوشتند که در محافل پارلمانی گفته
می ‌شود که لایحه ‌ای در دست تهیه است که به موجب آن شرکت ‌های مشمول
«قانون‌گسترش مالکیت صنعتی» هرگاه تا پایان سال سهام خود را وارد بورس
تهران کنند، از معافیت‌ های مالیاتی ماده 116 قانون مالیات بر درآمد
استفاده خواهند کرد و در غیر این صورت از سال آینده برای هر گونه افزایش
سهام از قیمت اسمی، مالیات دریافت می ‌شود. در این لایحه پیش ‌بینی شده بود
هرگونه افزایش قیمت سهام بالاتر از قیمت اسمی، در صورتی که خارج از بورس
معامله شود تا پایان سال جاری مشمول معافیت مالیاتی خواهد بود. در سال 54
بیش از 500 شرکت مشمول قانون گسترش مالکیت ‌های صنعتی بودند و از سال (53)
که قانون مربوطه به مرحله اجرا گذاشته شد 96 شرکت سهام خود را در بورس
تهران عرضه ‌کردند. معافیت مالیاتی برای این‌گونه شرکت ‌ها به آن جهت بود
که در مرحله اول هر چه زودتر سهام خود را به مردم و کارگران عرضه کنند و در
مرحله دوم مقدمات پذیرش سهام خود را در بورس فراهم آورند.

14
اردیبهشت 1355، در واشنگتن اعلام شد كه ايران در مقابله نفت اسلحه مي‌ خرد
كه در پي اين اعلام دو شركت سازنده هواپيماي جنگي معامله نفت خام در برابر
اسلحه را پذيرفتند.