آیا ماهی تیلاپیا سلامت شما را تهدید می‌کند؟
چند سال پیش بود که ماهی تیلاپیا جای خود را بر سر سفره غذای ایرانیان باز کرد. اما دیری نپایید که خبرهای منتشر شده درمورد مضرات و آلودگی‌های این ماهی جایگاه آن را در بازار محصولات دریایی به خطر انداخت. خبرها حاکی از این بود که تیلاپیا در آب پسماند و فاضلاب پرورش می‌یابد و مصرف آن می‌تواند در طولانی‌مدت خطرناک و سرطان‌زا باشد.
این خبر مدتی سرزبان‌ها بود تا اینکه متخصصان احتمال آلودگی این ماهی خوش‌طعم، خوش‌خوراک و ارزان‌قیمت را رد کرده و مصرف آن را همانند دیگر ماهی‌ها با رعایت اعتدال مجاز دانستند.
با این حال گویی دشمنی با تیلاپیا تمامی ندارد چراکه خبر تازه‌ای مبنی بر آلوده بودن این ماهی به هورمون و آنتی‌بیوتیک و تاثیر آن بر قدرت باروری انسان‌ها در شبکه‌های مجازی پخش شده و بار دیگر مصرف‌کنندگان را دچار شک و تردید کرده است. اما آیا واقعا این شایعات حقیقت دارند؟ متخصصان «سیب سبز» موضوع را پیگیری کرده و پرده از راز این ماهی پرحاشیه برداشته‌اند. محمد ستاری
آیا ماهی تیلاپیا سلامت شما را تهدید می‌کند؟
دکتر محمد‌حسین عزیزی، متخصص صنایع غذایی و مدیرگروه صنایع غذایی دانشگاه تربیت مدرس
احتمال آلودگی چقدر است؟
تیلاپیا از ماهی‌های وارداتی است که بیشتر در کشور چین پرورش داده می‌شود. این ماهی اغلب به صورت فیله شده و آماده در ایران به فروش می‌رسد. تیلاپیا از ماهی‌های بسیار مقاوم نسبت به شرایط محیطی است و در هر آبی می‌تواند رشد کند. این ماهی در هر حوضچه، استخر، رودخانه، دریاچه یا تالابی که قرار بگیرد به بقیه ماهی‌ها و موجودات دریایی غالب می‌شود و گسترش می‌یابد. تیلاپیا از منابع غذایی مختلفی می‌تواند تغذیه کند و احتمال بیمار شدن آن بسیار کم است. بنابراین بعید است که به هورمون و آنتی‌بیوتیک احتیاج داشته باشد. اتفاقا دلیل جلوگیری از پروش این ماهی در کشور مقاوم بودن آن است. بسیاری از افراد معتقدند که اگر این ماهی به رودخانه‌ها یا دریاچه‌های کشور وارد شود تمام موجودات آبزی دیگر را از بین می‌برد و خود تبدیل به ماهی غالب منطقه می‌شود. البته شنیده‌ها حاکی از این هستند که تیلاپیا به‌طور خیلی محدود در ایران نیز پرورش داده می‌شود.
نه تیغ دارد و نه قیمت بالا
قیمت تیلاپیا ارزان‌تر از ماهی‌های دیگر است. این ماهی استخوان ندارد و مصرف‌کنندگان اغلب از طعم و مزه آن راضی هستند. به‌طور کلی ضرر خاصی برای تیلاپیا وجود ندارد. بعضی صحبت‌ها در این زمینه صرفا عقاید غیرکارشناسانه اشخاص هستند و پایه و اساس علمی ندارند. لازم به ذکر است که سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و گمرکات بر ورود این ماهی به ایران نظارت دقیق دارند و آزمایش‌های به‌خصوصی برای آگاهی از سلامت آن انجام می‌دهند.
خطر ماهی‌های هورمونی برای زنان!
استفاده از هورمون برای تغییر جنسیت ماهی به جنس نر، اگر حقیقت داشته باشد فقط درمورد تیلاپیا صدق نمی‌کند بلکه برای همه ماهی‌ها مطرح است. هورمون برای رشد سریع‌تر و آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از بیمار شدن ماهی و مرغ استفاده می‌شود. البته آنتی‌بیوتیک معمولا از دستگاه گوارش حیوان دفع می‌شود. هورمون نیز پس از پخت و پز تجزیه شده و از بین می‌رود زیرا از جنس مواد پروتئینی است. بنابراین نگرانی از بابت انتقال هورمون و آنتی‌بیوتیک به بدن انسان و خطر ناباروری وجود ندارد.
زیاده‌روی نکنید
آلودگی ماهی به جیوه یا سرب در ظاهر یا طعم ماهی مشخص نمی‌شود. بنابراین مصرف‌کنندگان نمی‌توانند به این موضوع پی ببرند. این نوع آلودگی درمورد همه ماهی‌های دریا، اقیانوس یا خلیج و رودخانه مطرح است و فقط مختص تیلاپیا نیست. متاسفانه کشتی‌های نفتکش، چاه‌های نفت و… باعث می‌شوند مقداری از مواد نفتی و سوخت وارد آب دریا شوند. فاضلاب‌هایی که به دریا ریخته می‌شوند نیز خطر آلودگی ماهی‌ها به جیوه را بالا می‌برند. این مواد و سایر فلزات سنگین به مقدار جزئی در بدن ماهی باقی می‌مانند. بنابراین مصرف زیاد این ماهی‌ها به مرور می‌تواند خطر سرطان را برای انسان افزایش دهد. اما اگر آلودگی محل صید ماهی کم باشد، مشکل چندانی برای سلامت ایجاد نمی‌کند. متاسفانه آزمایشات لازم برای تشخیص آلودگی ماهی‌ها به خوبی انجام نمی‌شود یا امکان‌پذیر نیست زیرا کشتی‌ها و قایق‌های بسیاری به صید ماهی مشغول هستند و آزمایشات بیشتر روی محموله‌های بزرگ ماهی انجام می‌شود. به‌طور کلی، مصرف روزانه ماهی ممکن است از لحاظ تجمع آلودگی‌ها در بدن مضر باشد اما مصرف آن برای یک تا دو بار در هفته مشکلی ایجاد نمی‌کند.
تیلاپیای بی‌خطر را بشناسید
تیلاپیا از ماهی‌های منطقه آسیای جنوب‌شرقی محسوب می‌شود. این ماهی بسیار خوش‌خوراک است و از نظر ذخایر امگا 3، 6 و 9 در رده بالایی قرار دارد. تیلاپیا در مناطق آسیای جنوب شرقی در تالاب‌ها و حوضچه‌هایی پرورش داده می‌شود که آب آنها حاصل از آبیاری مزارع و کشتزارهای حاشیه است.
درواقع برای جلوگیری از اتلاف و انتقال آب به فاضلاب، این آب‌ها پس از استفاده در مزارع به حوضچه‌های پرورش تیلاپیا منتقل می‌شوند. بنابراین خبر پرورش این ماهی در آب فاضلاب کاملا غلط است. در ایران نیز تیلاپیا را مانند ماهی قزل‌آلا، ماهی سفید و میگوی پرورشی در حوضچه‌های پرورشی رشد می‌دهند. درنتیجه هیچ مسئله بغرنجی درمورد آلودگی تیلاپیای پرورشی به جیوه یا سرب و خطر ناباروری و اختلال در هوش جنین بر اثر مصرف آن وجود ندارد.
مصرف ماهی به چه کسانی توصیه می‌شود؟
در رابطه با اهمیت مصرف ماهی طی دوران بارداری باید ابتدا خاطرنشان کرد که رشد مغزی جنین از پایان 3ماهه اول بارداری شروع می‌شود و تا بعد از تولد جنین ادامه پیدا می‌کند. بنابراین خانم‌های باردار باید حتما از رژیم غذایی حاوی فسفر و چربی‌های امگا 3، 6 و 9 استفاده کنند. درواقع این اسیدهای چرب در تکمیل کارکرد فسفر و چرخه‌های رشد جنین بسیار موثرند. ماهی، گردو، تخم‌مرغ و زیتون (غیرشور) همگی از منابع غنی این مواد به حساب می‌آیند.
به تمام خانم‌های باردار توصیه می‌شود بعد از 3ماهه اول و با ورود به ماه چهارم بارداری هر روز از گردو و هر هفته از 3عدد تخم‌مرغ و یک وعده ماهی یا میگوی پرورشی با نوع و طعم دلخواه استفاده کنند. البته توصیه اکید می‌شود که از مصرف ماهی‌های اقیانوسی مثل ماهی‌های بزرگ تن و کوسه پرهیز شود. این ماهی‌ها به‌دلیل زندگی در اقیانوس و هیکل بزرگی که دارند مقدار بیشتری از سوخت‌های کشتی و آلودگی‌ها را در بدن خود نگه می‌دارند. یکی از این آلودگی‌ها جیوه است که در مقیاس‌های بسیار کم نیز می‌تواند با مصرف گوشت ماهی به جفت در بدن مادر منتقل شود و در مغز جنین رسوب کند. جیوه از سموم شناخته شده سیستم عصبی بدن است و علاوه بر جنین به مادر نیز آسیب می‌رساند. منتها از آنجا که مغز جنین در حال رشد است، آسیب‌پذیری بیشتری دارد.
قبل از مصرف بدانید
ماهی به هیچ عنوان باعث ناباروری نمی‌شود اما به‌دلیل طبع سردی که دارد، بهتر است بیشتر از یک‌بار در هفته مصرف نشود. در این رابطه به همه افراد به‌خصوص خانم‌های باردار توصیه می‌شود ماهی را با ماست یا سبزی مصرف نکنند بلکه در کنار آن مقداری گردو یا نبات بخورند تا طبع سرد ماهی گرفته شود و دچار ناراحتی روده و گوارش نشوند.
آلودگی تیلاپیا به جیوه کمتر از ماهی‌های دیگر است
تیلاپیا به علت داشتن ویژگی گیاهخواری نسبت به ماهی‌های گوشت‌خواری که از سایر ماهی‌ها تغذیه می‌کنند، جیوه کمتری دارد. به‌همین دلیل انجمن بارداری ایالات‌متحده تیلاپیا را در گروه ماهی‌های مجاز برای مصرف در بارداری دسته‌بندی کرده است. این نوع ماهی کالری کم و پروتئین بالایی دارد، طوری که 100 گرم تیلاپیای پخته شده تنها 128کالری دارد. این درحالی است که میزان پروتئین موجود در آن قابل‌توجه و حدود 26گرم است. کالری دریافتی از تیلاپیا 19درصد از چربی‌ها و 81درصد از پروتئین گرفته می‌شود.
درنتیجه این ماهی انتخاب خوبی برای ساخت توده عضلانی به حساب می‌آید. بالا بودن مقادیر ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین‌های گروه B، فسفر، پتاسیم و سلنیم از دیگر ویژگی‌های تغذیه‌ای تیلاپیاست.
حداقل دو بار در هفته ماهی بخورید
ویژگی گیاهخواری ماهی تیلاپیا منجر به کاهش مقادیر اسیدهای مفید و چرب امگا 3 می‌شود، طوری که 100 گرم تیلاپیا تنها حاوی 200میلی‌گرم اسید چرب امگا 3 است، درحالی که محتوای امگا 3 در ماهی سالمون 2000میلی‌گرمی است.
اسیدهای چرب امگا 3 منجر به کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و بهبود سطوح کلسترول خون می‌شود، به‌همین دلیل انجمن قلب ایالات‌متحده به همه افراد توصیه می‌کند در هفته حداقل دو بار از ماهی‌های تازه از گونه‌های مختلف (به‌خصوص ماهی‌های چرب) استفاده کنند.
