داروهای ضد روان پریشی: عوارض جانبی و روش مقابله با عوارض آن

رفتارهای جنون آمیز را می توانید با مصرف داروهای ضد روان پریشی مدیریت و درمان کنید. اکثرا این داروها برای کسانی که به اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی مبتلا هستند مورد استفاده قرار می گیرد. مصرف این داروها عوارض جانبی هم در پی دارد که اطلاعات کاملی در خصوص عوارض داروهای ضد روان پریشی را در این مقاله آماده کرده ایم. با ما همراه شوید.

داروهای ضد روان پریشی ، یا آنتی سایکوتیک‌ها برای مدیریت و درمان رفتارهای جنون (مانند هذیان و توهم)، به خصوص در بیماری‌های اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی ساخته شده‌اند. این‌گونه داروها تأثیر آرام‌کننده یا آرام‌ بخش زیادی دارند. بعضی از داروهای ضد روان‌پریشی مانند تورازین (Thorazine) توهم و هذیان بیمار را کاهش می‌دهند؛ ولی سایر داروهای ضد روان‌پریشی مانند کلوزاریل بیمار را سر حال می‌آورند و تقویت می‌کنند. تأثیر اصلی این‌گونه داروها کاهش یا حذف نشانه‌های روان‌پریشی از جمله توهم، هذیان، گوشه‌گیری و بی‌احساسی است و برای آرام نگاهداشتن بیماران ساخته نشده‌اند.

داروهای ضد روان‌پریشی

اکثر بیماران اسکیزوفرنی در طول درمان با داروهای ضد سایکوز شاهد بهبودی خود هستند. اما بدن برخی از بیماران به داروها واکنش نشان نمی‌دهد و شمار اندکی نیز ممکن است به دارو نیاز نداشته باشند. از آنجایی‌ که اختصاص بیماران به هر گروه قابل پیش‌بینی نمی‌باشد، داشتن پیگیری‌ های بلند مدت به‌ منظور تعدیل درمان و رسیدگی فوری به هرگونه مشکل احتمالی ضروری می‌باشد. داروهای ضد روان ‌پریشی پایه و اساس مدیریت اسکیزوفرنی هستند. اگرچه این داروها به درمان بیماری منجر نمی‌شوند، اما علائم را به‌طور قابل‌ توجهی کاهش داده و امکان عملکرد بهتر، برخورداری از زندگی با کیفیت‌تر و لذت بردن از بهبودی را برای بیمار فراهم می‌آورند. انتخاب نوع و دوز دارو آنتی سایکوتیک موضوعی فردی بوده و بهتر است توسط یک پزشک حاذق و با تجربه در زمینه درمان بیماری ‌های شدید روانی انجام شود. دو نوع داروی ضد روان‌پریشی وجود دارد:

داروهای ضدروانپریشی رایج قدیمی‌تر (آنتی سایکوتیک‌های تیپیک): این داروها گاهی داروهای ضدروان‌پریشی نسل اول نامیده می‌شوند.

داروهای ضد روان‌پریشی جدیدتر یا غیر رایج (آنتی سایکوتیک‌های آتیپیک): که گاهی داروهای ضدروانپریشی نسل دوم نامیده می‌شوند.

نسل اول

نخستین داروی ضد روان‌ پریشی به ‌صورت تصادفی کشف شد و سپس در درمان اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار گرفت. نام این دارو کلرپرمازین (تورازین) بود و سپس داروهای زیر به‌ سرعت وارد بازار شد:

    فلوفنازین (پرولیکسین)
    هالوپریدول (هالدول)
    لوکساپین (لکساپین)
    پرفنازین (تریلافون)
    تیوریدازین (ملاریل)
    تیوتیکزن (ناوان)
    تری فلئوپرازین (استلازین)

این داروها به‌عنوان داروهای آرام‌بخش (به معنای،گیرنده عصب) شناخته‌شده‌اند، زیرا در درمان علائم مثبت (علائم حاد از قبیل هذیان)، توهم، اختلال فکری، سستی ارتباطات، دو سو گرایی یا بی‌ثباتی احساسی مؤثر هستند. اما این داروها می‌توانند به‌ کندی شناختی و حرکات غیرارادی منجر شوند. به‌ علاوه توان مقابله با علائم منفی نظیر بی‌احساسی، کاهش انگیزه و عجز در بیان احساسی را دارا نمی‌باشند.

نسل دوم

به‌ تازگی نسل جدیدی از داروهای ضد سایکوز (که داروهای روان ‌پریشی غیر رایج یا نسل دوم نامیده می‌شوند) به بازار معرفی ‌شده‌اند. مصرف این داروها در دوز مناسب، با عوارض جانبی عصب ‌شناختی کمتر؛ که اغلب شامل علائمی چون خشکی عضلانی، اسپاسم دردناک، بی‌حسی یا لرزش است همراه می‌باشد.

نخستین داروی نسل جدید، کلوزاپین (کلوزاریل) تنها دارویی است که در هنگام عدم واکنش داروهای ضد روانپریشی دیگر مؤثر واقع می‌گردد. در طول شش ماه نخست درمان، شمارش سلول‌های خون باید به ‌صورت هفتگی و سپس هر دو هفته و در نهایت یک‌ بار در ماه به‌ طور نا محدود انجام شود تا امکان تشخیص به‌ موقع این عارضه جانبی در صورت بروز فراهم گردد.

سایر داروهای ضد روان پریشی

سایر داروهای ضد سایکوز غیر رایج عبارت‌اند از: آری پیپرازول (آبیلیفای)، آری پیپرازول لاروکسیل (آریستادا)، آسناپین (سافریس)، برکس پیپرازول (رکسولتی)،‌ کاریپرازین (ورایلار) و غیره.

یکی دیگر از داروهای ضدروانپریشی غیر رایج، با نان ایلوپریدون (فاناپت)، تأییدیه سازمان بهداشت و داروی آمریکا (FDA) برای درمان اسکیزوفرنی حاد (اما نه درازمدت) را دارا می‌باشد. مصرف تمامی این داروها موجب درمان موفقیت‌آمیز بسیاری از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و بازگشت آن‌ها به کانون خانه و اجتماع گشته است.

داروهای ضد روان پریشی به‌ طور معمول چه زمانی تجویز می‌شوند؟

همان‌طور که در بالا توضیح داده شد، داروهای آنتی سایکوتیک به‌ طور معمول برای کمک به کاهش علائم اسکیزوفرنی، مانیا (ناشی از اختلال دوقطبی)، افسردگی شدید یا اضطراب شدید تجویز می‌شوند. این داروها در وهله اول توسط یک متخصص روان‌پزشک تجویزشده و یا پزشک عمومی شما در مورد زمان مناسب برای شروع مصرف این داروها با یک متخصص مشورت می‌نماید. به‌علاوه، داروهای ضد سایکوز سال‌های متمادی به‌عنوان آرام‌بخش برای افراد سالخورده مبتلابه زوال عقل، مورداستفاده قرار می‌گرفت. بااین‌حال، مصرف این داروها دیگر توصیه نمی‌شود. این بدان دلیل است که این داروها تا حدی خطر سکته مغزی و مرگ زودرس را افزایش می‌دهند. ریسپریدون تنها داروی ضد روان‌پریشی است که برای این افراد توصیه می‌شود. حتی این دارو نیز باید برای مدتی کوتاه (کمتر از ۶ هفته) و برای علائم شدید مصرف شود.

طول درمان

طول درمان به عوامل مختلف بستگی دارد. برخی افراد ممکن است فقط برای چند هفته دارو آنتی سایکوتیک را مصرف کنند، اما در برخی دیگر ممکن است نیاز به مصرف درازمدت (به‌عنوان‌مثال برای اسکیزوفرنی) باشد. در صورت ابتلا به اسکیزوفرنی، حتی در صورت تسکین علائم، داروهای ضد روان‌پریشی معمولاً به‌صورت دراز‌مدت مصرف می‌شوند. هدف از ادامه مصرف دارو پیشگیری از عود، یا محدود کردن تعداد و شدت عود است. بااین‌حال، اگر شما یک‌ بار شاهد شیوع علائم اسکیزوفرنی بوده‌اید که از طریق درمان کاملاً متوقف‌ شده است، بهتر است که پس از ۲-۱ سال، مصرف دارو را قطع کنید. پزشک توصیه‌های لازم را به شما ارائه خواهد داد.

عوارض داروهای ضد روان پریشی

یش از این در بولتن شماره اشاره شد که هر دارویی ممکن است عارضه ای داشته باشد . بخشی از این عوارض ممکن است مربوط به آثار درمانی داروباشد و عده ای هم ناشی از حساسیت فرد به یک داروی خاص ، یا تداخل دارویی و یا شرایط بیمار باشد .عوارض داروهای سنتی و داروهای نسل جدید ضد روانپریشی را می توان به شرح زیر خلاصه نمود.

 عوارض داروهای سنتی

علائم زیر از عوارض داروهای ضد روانپریشی سنتی است . دسته ای از این علائم بسیار خوش خیم هستند و بسیاری از آنها در عرض جند روز و بدون آن که به درمان خاصی نیاز باشد از بین می روند.دسته ای دیگر از علائم مانند خشکی دهان و خواب آلودگی را با عمل به توصیه های ساده از جمله گرفتن آب در دهان،استفاده از آب نبات های ترش فاقد قند، و مصرف دارودر زمان قبل از خواب می توان برطرف کرد. عوارض خوش خیم این داروها در دستگاه های مختلف بدن به شرح زیر است:

عوارض گوارشی (خشکی دهان، یبوست)

عوارض عصبی، حرکتی و عضلانی (خواب آلودگی، کاهش تمرکز و توجه، اختلال تعادل، بیقرازی، لرزش، سفتی اتدام ها )

اختلالات غددی – جنسی ( بزرگ شدن پستانها در زن و مرد، کاهش میل و توان جنسی در هر دو جنس، قطع قاعدگی و ترشح شیر از پستانها، افزایش وزن)

دستگاه قلبی عروقی ( پائین افتادن فشار خون در وضعیت ایستاده)

پوستی و چشمی ( بروز تغییر رنگ یا بثورات پوستی، حساسیت به نور و تاری دید )

عوارض خونی ( کاهش گلبول های سفید خون)

این داروها برخی عوارض شدید و در عین حال نادری نیز دارند. بعضی از این واکنش ها به علل ناشناخته و در افراد خاص به وجود می آیند. نمونه ی این دسته بروز ضایعات تاولی در پوست و مخاطات، و ظهور علائم سفتی عضلات، تیرگی شعور همراه با تب بالا و نیز کاهش گلبول های سفید خون همراه با تب بدون وجود عارضه ی عفونی است. گاهی نیز برخی داروهای ضد روانپریشی مانند رموکسی پراید نوعی کم خونی خطرناک به اسم آنمی آپلاستیک ایجاد می کند. در همه ی موارد تجویز دارو، پزشکان به سنجش نسبت فایده بر عوارض داروئی اقدام می کنند و در موارد ویژه توضیح کافی برای مقابله با عوارض خطرناک را ارایه می نمایند.

نوع دیگری از عوارض داروئی، علائمی است که در طولانی مدت ظاهر می شوند که یکی از آنها اختلال حرکتی تاخیری است.

عوارض داروهای ضد روان پریشی نسل جدید

این دسته از داروها عوارض عصبی – حرکتی کمتری دارند. کم تر از داروهای دسته اول سبب بروز اختلال حرکتی دیررس می شوند و در بین آنها کلوزاپین حداقل خطر بروز این اختلال را در پی دارد. این دسته ی دارویی افزایش وزن و احتمال بالا رفتن قند خون را در پی دارند.ازبین داروهای این دسته کلوزاپین با خطر کاهش گلبول های سفید خون همراه است و از اینرو آزمایش دقیق و مستمر خون در زمان تجویز آن ضروری است.

روش مقابله با عوارض داروهای ضد روان پریشی

شکایات و عوارض را که بیمار ذکر می کند و علائم و عوارضی را که خود شما متوجه آن شده اید یادداشت کنید و به پزشک معالج گزارش دهید. پزشک معالج بر حسب یافته ها و با توجه به شرایط بیمار ممکن است تصمیم بگیرد که :

به شما اطمینان دهد که اگر به توصیه های او عمل کنید عارضه برطرف خواهد شد

مقدار دارو را کاهش دهد یا داروی طولانی اثر تجویز کند.

برای مقابله با عوارض دارویی، یک داروی دیگر به دستور داروئی بیمار اضافه کند.

مقدار مصرف دارو در شبانه روز را به چند قسمت تقسیم و بیشترین مقدار را برای شب تجویز نماید.

داروی تجویز شده را قطع و استفاده از داروی جدید را توصیه کند.

داروی تجویزی را قطع نماید و بستری کردن بیمار را توصیه کند.

مطمئن باشید که با عمل به نکات فوق علائم و عوارض در اکثر مواقع به خوبی کنترل خواهند شد.

فواید داروهای ضد روان پریشی بسیار بیشتر از مضرات آنها است

تحقیق شامل متاآنالیزی از مطالعات بالینی موجود با تمرکز بر اثرات درازمدت این داروها بر فرجام بالینی و ساختار مغز بیماران بود.

لیبرمن و تیمش به آزمون‎های بالینی و داده‎های عصب‌ شناختی پرداختند و پی بردند که فواید درمانی داروهای ضد روان‎پریشی بسیار بیشتر از عوارض جانبی آنها است.

لیبرمن می‎گوید: “هرکس در مورد این جمع ‎بندی شک دارد باید با افرادی که نشانگان بیماری‌شان با درمان تخفیف پیدا کرده و به معنی واقعی کلمه به زندگی برگشته‎اند صحبت کند.”

بر مبنای این آخرین تحقیق، تأخیر در درمان با داروهای ضد روان‌پریشی یا عدم مصرف داروها با فرجام منفی درازمدت برای بیماران همراه است.

دکتر لیبرمن توضیح می‎دهد: “اگرچه اقلیتی از بیماران که از اپیزود روان‎پریشی اولیه بهبود یافته‎اند ممکن است این بهبود را بدون درمان با داروهای ضد روان‎پریشی حفظ کنند، در حال حاضر هیچ شاخص زیستی بالینی برای شناسایی این گروه از بیماران وجود ندارد، و تعداد انگشت‎شماری از بیماران هستند که در این زیرگروه جای می‎گیرند. در نتیجه کنار گذاشتن درمان می‎تواند برای اغلب بیماران دچار اسکیزوفرنی مضر باشد.”

این تحقیق همچنین به شواهد پیش‌بالینی در دسترس مربوط به جوندگان پرداخته است. اگرچه برخی از این مدل‎های حیوانی خاطرنشان کرده‌اند که داروهای ضد روان‎پریشی می‎توانند باعث ایجاد حساسیت گیرنده‎های دوپامین و به مرور زمان افزایش تحمل شوند، تحقیق تازه بر این نکته تأکید می‎کند که شواهد کافی در این مورد وجود ندارد که داروهای ضد روان‎پریشی ریسک عود بیماری را افزایش می‌دهند.

تحقیقات پیشین همچنین نشان داده‎اند که کاربرد داروهای ضد روان‌پریشی ممکن است خطر سندرم متابولیک را در بیماران دچار اسکیزوفرنی افزایش دهد. سندرم متابولیک به نوبه خود با بیماری قلبی و دیابت مرتبط شده است.

در هر حال، تحقیق حاضر ریسک‎ها و فواید داروهای ضد روان‌پریشی را در پیوند با سندرم متابولیک بررسی نمی‎کند.

دکتر لیبرمن می‎گویند: “اگرچه تحقیق بیشتری برای پرداختن به این پرسش‎ها نیاز است، شواهد قوی حامی فواید داروهای ضد روان‌پریشی باید بر بیماران و خانواده‎هایشان روشن شود، در عین حال همزمان این داروها باید عاقلانه مورد مصرف قرار گیرند.