«کشکان» بزرگترین رودخانه لرستان خشکید
خشک‌شدن رودخانه کشکان در حالی به دلایلی از جمله خشکسالی، کشت بی‌رویه محصولات آبدوست و عدم اجرای الگوی صحیح کشت شدت گرفته‌است که وقوع یک فاجعه زیست‌محیطی را نیز به‌دنبال دارد.
کشکان که بزرگترین رودخانه لرستان است در حالی با بی‌آبی مواجه شده که برنج در حاشیه این رودخانه کشت می‌شود و همین مسئله بر شدت خشکی کشکان و سایر رودخانه‌های این استان افزوده‌است.
به گزارش تسنیم، درحالی تولیدات بخش کشاورزی لرستان تا همین چندسال اخیر به عنوان منطقه‌ای حاصلخیز نه تنها منطقه بلکه سراسر ایران را تامین می‌کرد که کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی امروز بلای جان این سرزمین حاصلخیز شده و برخی بی‌توجهی‌ها در بهره‌برداری از منابع آبی موجود منطقه نگران کننده شده و بسیاری از خود می‌پرسند عطش تشنگی چطر به جان استان لرستان افتاد؟
برای رسیدن به پاسخ این سئوال فقط کافی است به سیر کم آب شدن شاهرگ حیاتی استان یعنی رودخانه “کشکان” بنگریم و ببینیم کم فروغ شدن این رودخانه در سال‌های اخیر چطور حیات مناطق اطراف خود را نیز با چالش جدی روبرو کرده است؟
حوضه آبریز کشکان حدود یک‌سوم از خاک استان لرستان را در برمی‌گیرد و شهرستان‌هایی از جمله خرم‌آباد، کوهدشت، سلسله و پلدختر در مسیر حرکت آن قرار دارد.
این رودخانه عظیم از سمت شمال غرب به رودخانه گاماسیاب، غرب و جنوب غربی به رودخانه سیمره و از شرق به سرشاخه‌های فرعی رودخانه دز می‌پیوندد و از جنوب یکی از سر شاخه‌های پرآب رودخانه کرخه به‌شمار می‌آید.
منابع آبی لرستان در خطر خشکی
افت شدید منابع آبی لرستان این روز‌ها به‌حدی رسیده که بخش‌هایی از رودخانه کشکان خروشان‌ترین رودخانه این استان که یکی از سرشاخه‌های پرآب رودخانه کرخه است خشک شده و اراضی و باغات در حاشیه این رودخانه در معرض بی‌آبی و نابودی قرار دارد.
حدود ۸۲ درصد از اراضی کشاورزی تنها در مسیر پلدختر از حیات کشکان جان می‌گیرد، اما اکنون که رودخانه کشکان با خشکسالی و بی‌آبی مواجه شده سهم کشاورزان از کشت‌وکار نیز هیچ شده‌است.
خشک‌شدن رودخانه کشکان در حالی به دلایلی از جمله خشکسالی، کشت بی‌رویه محصولات آبدوست و عدم اجرای الگوی صحیح کشت شدت گرفته‌است که وقوع یک فاجعه زیست‌محیطی را نیز به‌دنبال دارد.
اقتصاد و معیشت جمعیت زیادی از مردم مناطق خرم‌آباد، بیرانشهر، چگنی، سلسله و دلفان، معمولان و پلدختر که وابسته به رودخانه کشکان بوده اکنون نیز در معرض تهدید قرار گرفته‌است.
کاهش ۹۰ درصدی دبی رودخانه‌های لرستان
داریوش حسن‌نژاد مدیرکل آب‌منطقه‌ای لرستان در رابطه با خشک‌شدن رودخانه کشکان اظهار داشت: این رودخانه از به‌هم پیوستن کاکارضا (پل هرو) و کمندان الشتر است که مازاد آب این دو رودخانه وارد رودخانه‌ای شده و به‌نام کشکان شروع می‌شود.
پیشنهاد امروز
وی افزود: رودخانه کشکان سیل‌خیزترین رودخانه لرستان است که حوضه آبریز آن با مساحت ۹۷۷۵/۶۶ کیلومتر مربع بخش مهمی از سرشاخه‌های پرآب رودخانه کرخه در استان خوزستان را تشکیل می‌دهد.
مدیرکل آب‌منطقه‌ای لرستان عنوان کرد: دبی چشمه‌ها و رودخانه‌های این استان امسال با توجه به کاهش شدید بارندگی‌ها نسبت به مدت بلندمدت کاهش پیدا کرده‌است و همچنین با افت شدید منابع آب زیرزمینی روبه‌رو هستیم که سبب کاهش ۸۶ تا ۹۰ درصدی دبی رودخانه‌های لرستان شده‌است.
وی در رابطه با رودخانه کشکان بیان کرد: این رودخانه از مازاد مصرف رودخانه‌های پل هرو و کمندان الشتر تشکیل می‌شد که با توجه به کشت محصولات آبدوست و برنج در بالادست میزان مصرف مازاد این دو رودخانه تغییر پیدا کرده‌است و همین امر سبب شده که دبی رودخانه کشکان از حدفاصل محل احداث سد معشوره تا دو کیلومتری رودخانه دوآب ویسیان تقریباً خشک شود.
تنش آبی در روستا‌های لرستان
حسن‌نژاد گفت: وضعیت توپوگرافی و وضعیت رودخانه کشکان علاوه بر کشت محصولات آبدوست در بالادست سبب می‌شود که آب در برخی نقاط جذب و نفوذ بیشتری در زمین داشته باشد.
وی تصریح کرد: علی‌رغم اینکه هشدار‌های فراوانی در ارتباط با عدم کشت محصولات آبدوست به کشاورزان داده شده‌است، ولی شاهد عدم توجه به این هشدار‌ها و کشت برنج در زمین‌های اطراف کشکان هستیم و همین امر سبب شده‌است روند خشک‌شدن کشکان زودتر اتفاق بیفتد.
مدیرکل آب‌منطقه‌ای لرستان در رابطه با وضعیت سایر رودخانه‌های این استان خاطرنشان کرد: رودخانه تیره دورود در حال حاضر به‌طور کامل خشک است و مادیان‌رود نیز با کاهش شدید دبی رودخانه روبرو شده و همچنین احتمال خشک‌شدن سایر رودخانه‌های لرستان بسیار زیاد است.
حسن‌نژاد با بیان اینکه به‌دلیل خشک‌سالی‌های بی‌سابقه به‌زودی علاوه بر رودخانه‌ها شاهد خشک‌شدن چشمه‌های لرستان خواهیم بود، اظهار داشت: به‌طور یقین روستا‌هایی که تحت‌پوشش شرکت آب‌وفاضلاب نیست برای تأمین آب شرب و کشاورزی دچار مشکل و تنش آبی می‌شود و به‌همین منظور باید تدابیر لازم برای تامین آب این روستا‌ها اندیشیده شود.
الگوی کشت ضمانت اجرایی ندارد
وی در رابطه با الگوی کشت افزود: هیچ قانونی در این مورد وجود ندارد و فقط به توصیه‌هایی منتهی می‌شود که هیچ‌گونه ضمانت اجرایی برای رعایت کشاورزان وجود ندارد که امیدواریم این قانون شفاف‌تر اجرا شود.
احمد گودرزی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان نیز در این رابطه در گفتگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: رودخانه کشکان در منطقه شاهیوند و چگنی به‌طور کامل خشک شده‌است، اما در منطقه دوآب هنور آب وجود دارد.
وی افزود: واقعیت این است آب رودخانه کشکان در مناطقی که هنوز خشک نشده نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته حدود ۷۰ درصد کاهش داشته‌است و به‌احتمال زیاد این رودخانه به‌زودی کامل خشک می‌شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان عنوان کرد: اکنون کاهش شدید بارندگی داریم، اما در کنار رودخانه کشکان ده‌ها و صد‌ها هکتار مزرعه برنج کشت شده‌است و بسیاری به‌صورت غیرقانونی در حال برداشت آب هستند.
باغات انجیر پلدختر خشک می‌شود
وی بیان کرد: در منطقه ویسیان با وجود هشدار‌ها شاهد کشت برنج هستیم و همین امر مانع تأمین آب باغات انجیر پایین‌دست بن‌لار و زیودار می‌شود که به‌طور یقین شاهد خشک‌شدن این باغات خواهیم بود.
گودرزی در رابطه با وضعیت سایر رودخانه‌های لرستان گفت: سایر رودخانه‌های این استان علاوه بر رودخانه کشکان نیز شرایط خوبی ندارد و رودخانه‌های تیره دورود، کاکاشرف و سیلاخور تا حدودی خشک شده‌است و بیش از ۸۰ درصد نسبت به بلندمدت کاهش آبدهی و در معرض خشک‌شدن کامل قرار دارد.
علی سالاروند مدیرکل محیط‌زیست لرستان با بیان اینکه طی چند سال اخیر تغییرات اقلیمی و خشکسالی در کشور مشکلاتی را برای مردم، کشاورزان و سایر ذی‌نفعان مرتبط ایجاد کرده‌است، اظهار داشت: تغییرات اقلیمی و خشکسالی تمام منابع آبی این استان که روزگاری سرزمین آبشار‌ها در کشور بود را تحت‌تأثیر قرار داده و خروجی ۱۲ میلیاردمتر مکعب آب از لرستان را با افت شدید مواجه کرده‌است.
احتمال بی‌آبی در سد ایوشان
وی خشکسالی، کمبود نزولات جوی، سوءمدیریت بلندمدت در حکمرانی آب، برداشت‌های مجاز و غیرمجاز بدون در نظر گرفتن شرایط خشکسالی کنونی و همچنین عدم رعایت الگوی کشت در سرشاخه‌های رودخانه کشکان را از عوامل اصلی خشکیدگی در پایین‌دست این رودخانه برشمرد و افزود: جهاد کشاورزی برای مقابله با خشکیدگی رودخانه کشکان، کاشت محصولات در لرستان را تا ۵۰ درصد تقلیل داده‌است، به‌طور مثال اگر محصولی سال گذشته در صددرصد زمین کاشته می‌شد، امسال گفته شده‌است که تنها در ۵۰ درصد زمین کاشت انجام شود.
مدیرکل محیط‌زیست لرستان با بیان اینکه شدت خشکسالی در این استان هم‌اکنون به‌حدی بوده که حتی برخی از روستا‌های خودگردان نیز دچار کم‌آبی شدید شده‌است، بیان کرد: سد ایوشان در بالادست رودخانه کشکان سال گذشته آبگیری نشده‌است، به‌همین دلیل نیز پیش‌بینی می‌شود که اگر همین میزان اندک آب در این سد نیز به کشاورزان داده شود، ۲ الی ۳ ماه دیگر هیچ آبی پشت سد باقی نخواهد ماند.
سالاروند گفت: در آخرین جلسه‌ای که با مسئولین ذی‌ربط داشته‌ایم، مقرر شده‌است که هفته‌ای یک بار آب سد ایوشان رهاسازی شود تا اراضی پایین‌دست متنفع شده و باغات در پایین‌دست نیز خشک نشود، البته در شرایط فعلی قابل پیش‌بینی است که رودخانه کشکان تا ۲ ماه دیگر زنده مانده و پس از آن کاملأ خشک می‌شود.
لزوم جمع‌آوری موتور تلمبه‌های غیرمجاز
وی اقدام در چارچوب قانون توزیع عادلانه آب را بهترین و مهم‌ترین راه‌حل برای غلبه بر شرایط فعلی دانست و تصریح کرد: در چنین شرایطی باید اطلاع‌رسانی شود که محصولات آب‌بر به‌هیچ وجه کاشته نشود و کشاورزان منطقه نیز این موضوع را باید جدی بگیرند و رعایت کنند.
سالاروند اظهار داشت: گاهی مشاهده می‌شود که برخی از کشاورزان همچنان اراضی خود را زیر کشت محصولات آب‌بر می‌برند، تعدادی دیگر نیز انتظار دارند تمام زمین خود را کشت کنند این در حالی بوده که در سال‌های اخیر این روند قابل پیش‌بینی بوده‌است.
وی افزود: مدیریت آب در شرایط خشکسالی با جمع‌آوری موتور تلمبه‌های غیرمجاز و هم‌سویی موتور تلمبه‌های مجاز با شرایط خشکسالی فعلی و اصلاح الگو‌های کشت در بالادست رودخانه کشکان برای حفظ حیات زیستمندان و انتفاع ذی‌نفعان پایین‌دست بسیار مهم است.
مدیرکل محیط‌زیست لرستان عنوان کرد: اغلب مردم در مواقع کم‌آبی تنها به انتفاع شخصی خود فکر می‌کنند، این در حالی است که باید در کنار یکدیگر و دست‌دردست هم، مشکلات پیش رو را پشت سر بگذاریم و با روحیه جهادی، به سلامت از مرحله خشکسالی عبور کنیم.
کشت ۶۸۰۰ هکتار برنج در لرستان
مجتبی میر معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان نیز در این رابطه در گفتگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه برنج بخش عمده‌ای از کشت‌های آبدوست این استان را تشکیل می‌دهد، اظهار داشت: کشت برنج بر اساس مصوبه دولت و مجلس در سطح کشور به‌جز دو استان شمالی گیلان و مازندران ممنوع بوده که در همین راستا اقدامات بسیار خوبی طی سال‌های اخیر انجام شده‌است.
وی افزود: سازمان جهاد کشاورزی طی دو سال گذشته در راستای مأموریتی که در واقع هدایت و حمایت کشاورزان بوده، جلسات توجیهی متعددی با کشاورزان مبنی بر عدم کشت برنج برگزار گرده‌است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان عنوان کرد: ۶ هزار و ۸۰۰ هکتار برنج در حال حاضر در این استان کشت می‌شود و با توجه به درآمد بالای این محصول باید به‌صورت تدریجی کشاورزان را توجیه کرد که برنج کشت نکنند.
وی بیان کرد: بخش بزرگی از باغات لرستان به‌ویژه باغات حاشیه رودخانه کشکان که در معرض خشکسالی قرار دارد بدون مجوز سازمان جهاد کشاورزی و بدون توجه به منابع آبی و افسارگسیخته به‌وجود آمده‌است که درحال حاضر دچار مشکل شده‌است.
احداث یک ایستگاه پمپاژ موقت برای نجات انجیرستان‌ها
میر در رابطه با وضعیت کشاورزی حاشیه رودخانه کشکان گفت: بخش عمده کشاورزی حاشیه این رودخانه که متکی به پمپاژ بود به‌علت خشکی این رودخانه دچار چالش شده‌است.
وی تصریح کرد: امیدواریم با تداوم برنامه‌ریزی سازگاری با خشکسالی همچون احداث سایبان‌های آبی برای زراعت‌های متکی به آب رودخانه و همکاری کشاورزان بتوانیم از خسارت بیشتر به کشاورزان جلوگیری کنیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی لرستان در رابطه با تأثیر خشکی کشکان بر انجیرستان‌های زیویار و بن‌لار خاطرنشان کرد: قسمتی از انجیرستان‌ها که متکی به آب مادیان‌رود بوده به‌شدت دچار چالش شده‌است.
میر اظهار داشت: یک ایستگاه پمپاژ موقت برای نجات انجیرستان‌های زیویار و بن‌لار طی یک حرکت جهادی در یک هفته راه‌اندازی شد تا ۴۰۰ هکتار باغ انجیری که در معرض خشک‌شدن قرار دارد دچار بحران نشود.
لرستان فاقد ابزار مدیریت آب
وی با بیان اینکه لرستان فاقد ابزار مدیریت آب است، افزود: مدیریت آب و تاب‌آوری به‌دلیل نبود منابع آب در اختیار پشت سد‌ها در خشک‌سالی‌ها نداریم و به‌همین دلیل ایجاد سد می‌تواند سازگاری و تاب‌آوری در مقابل خشکسالی را بیشتر کند.
خشکسالی و سیل در لرستان دو روی یک سکه است و اگر زیرساخت‌های لازم برای ذخیره‌سازی آب در این استان وجود داشته باشد بسیاری از مشکلات در این دو بخش کاسته می‌شود. مسئولان البته برای بهبود منابع آبی لرستان با مدیریت صحیح آب و بهره‌برداران با رعایت الگوی صحیح کشت می‌توانند برای عبور از بحران خشکسالی اثرگذار باشند.
