بی‌شک شما هم نام بختک را شنیده‌اید، حتی برخی افراد در جمع‌ از شب‌هایی روایت می‌کنند که بختک به آنها حمله کرده و قصد خفه کردن‌شان را داشته است. این افراد معمولا وقتی از این موجود خیالی حرف می‌زنند می‌گویند بختک روی سینه‌شان می‌نشیند و تمام بدن‌شان را فلج می‌کند.

اما واقعیت این است که پشت این افسانه‌ها و باورهای عامیانه درباره این موجود تخیلی، واقعیتی علمی نهفته است. ناتوانی و قفل شدن بدن انسان در خواب به فلج خواب شناخته شده است؛ فرد در این حالت با از دست دادن کنترل عضلانی خود که به آتونی معروف است، با اینکه احساس بیداری می‌کند، اما در حرکت دادن عضلات خود ناتوان است و در خواب نسبت به این موضوع آگاهی نیز دارد.

دکتر «میترا حکیم شوشتری» روانپزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره گفت: فرد زمانی دچار فلج خواب می‌شود که در خواب نتواند حرکت کند و عضلاتش با او همراهی نکنند. عدم ناتوانی در حرکت حین خواب سبب می‌شود که احساس ترس و نگرانی هم کند.

وی گفت: اگر شخصی در روز به طور ناگهانی از حال برود و به خواب ناگهانی فرو برود، در شب هم دچار ناتوانی در حرکت دادن عضلات شود و همچنین اگر دچار توهم شنوایی درشروع و پایان خواب شود … مبتلا به فلج خواب است و این عوامل از مهم‌ترین علائم این بیماری هستند.

نقش ژنتیک

حکیم شوشتری با اشاره به اینکه ژنتیک در بروز فلج خواب نقش دارد، افزود: معمولا کسانی که دچار فلج خواب می‌شوند به صورت ژنتیکی از دیگر اعضای خانواده به ارث برده‌اند. اگر فردی در بین اعضای خانواده یا فامیل درجه یک شما به مشکل فلج خواب دچار باشد، احتمال آنکه شما هم به این مشکل دچار شوید بیشتر خواهد بود.

این روانپزشک ادامه داد: حتی افرادی که دچار فلج خواب می‌شوند ممکن است در طول روز هم آن را تجربه کنند و صرفا مختص شب نیست. در این حالت شخص بدون اینکه میل به خوابیدن داشته باشد ناچار می‌شود در روز چرت‌ بزند. فلج خواب یا بختک معمولا باعث می‌شود خواب منقطع باشد و کیفیتش پایین بیاید، بنابراین روی عملکرد روزانه هم تاثیرات منفی می‌گذارد. در این حالت درمان فردا مبتلا باید جدی پیگیری شود.

حکیم شوشتری در پاسخ به این سوال که آیا در سن بلوغ فلج خواب تشدید می‌شود و میانگین زمانی که فلج خواب طول می‌کشد چقدر است، گفت: این موضوع خیلی ربطی به دوران بلوغ ندارد و اختلالات خواب و سایر مشکلات خواب، فلج خواب را تشدید می‌کند. همچنین طول دوره هر حمله خواب می‌تواند از چند ثانیه تا زیر ۳۰ دقیقه طول بکشد.

وی به تاثیر استرس نیز اشاره کرد و گفت: استرس به طور کلی کیفیت خواب را پایین می‌آورد. افراد به دلیل استرس و افکار منفی که دارند خواب کافی ندارند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: برخی بروز فلج خواب را با دیدن کابوس مرتبط می‌دانند، اما در واقع چون فرد نمی‌تواند واکنش عضلانی داشته باشد و صدایش در نمی‌آید احساس ترس و ناتوانی می‌کند پس لزوما همراه با کابوس نیست.

توهم و فلج خواب

حکیم شوشتری ادامه داد: افرادی که دچار بختک یا فلج خواب به صورت مداوم می‌شوند حتما باید به پزشکان فلوشیپ طب خواب مراجعه کنند تا هر چه زود اختلالات خواب آنها درمان شود. فلج خواب درمان دارویی دارد و معمولا این داروها با بالابردن سطح دوپامین و گاهی ریتالین و… کمک کننده هستند. معمولا سیر درمانی فلج خواب طولانی است.

این روانپزشک به توهمی که به برخی از افراد مبتلا به فلج خواب روی می‌دهد نیز اشاره کرد و گفت: در برخی موارد افراد مبتلا دچار توهم شنوایی می‌شوند و گمان می‌کنند که کسی موقع خواب رفتن یا موقعی که بیدار می‌شوند با آنها حرف می‌زند که بسیار آزاردهنده است. یا گمان می‌کنند کسی روی سینه‌شان نشسته است و احساس منفعل بودن و اینکه کاری ازشان بر نمی‌آید آزارشان می‌دهد. این توهم ادراک حضور فردی دیگر روی قفسه سینه‌شان یا در اتاق و توهم اینکه فرد خودش را از بالا در تخت خواب می‌بیند در عین احساس ناتوانی در حرکت کردن، برایشان همراه با ترس فراوان است.

این روانپزشک در پایان گفت: بهبود کیفیت خواب این روزها بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. به ویژه که ما این روزها مشغله فکری زیادی داریم و با تکنولوژی و گوشی‌های همراه نیز بیش از گذشته سرو کار داریم. بنابراین رعایت بهداشت خواب بسیار اهمیت دارد. باید حداقل یکی دوساعت قبل از خواب ذهن خود را با فعالیت‌های آرامبخش درگیر کنیم. مثلا خواندن اخبار در شبکه‌های اجتماعی مختلف را به قبل از ساعات خواب موکول نکنیم. همچنین نظم بخشیدن به خواب، افزایش زمان خواب و… همگی به بهداشت خواب کمک می‌کنند