افراد چاق، افراد کم‌تحرک، افرادی که دچار فشار خون بالا هستند، زنان باردار، کسانی که سابقه دیابت در یکی از افراد خانواده درجه یک دارند و افرادی که تغذیه اشان نامناسب است و بیش از حد از غذاهای چرب و شیرین استفاده می‎کنند بیشتر دچار دیابت بالغین می‌شوند.

تحقیقات نشان داده است که از هر ۱۰ نفر در دنیا یک نفر به بیماری تلخ و شیرین دیابت مبتلا می شود، بیماری که گاهی ارثی است و گاهی در اثر رعایت نکردن اصول سلامت، فرد را مبتلا می‌کند و مسیر سلامت را تغییر می‌دهد. تشخیص به موقع و اقدام به درمان‌های ابتدایی و اصولی، می‌تواند از بروز بسیاری از آسیب‌های آتی و تحمیل هزینه‌های گزاف به نظام سلامت کشور جلوگیری کند.

طبقه بندی بیماری

دکتر محمدعلی اوزی‌نژاد، رییس گروه مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یزد می‌گوید: دیابت یک بیماری جدی و طولانی‌مدت است و زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند انسولین تولید کند یا نمی‌تواند به طور مؤثر از آن استفاده کند.

او با اشاره به این که به طور کلی دیابت در سه گروه نوع ۱، نوع ۲ و دیابت بارداری طبقه‌بندی می‌شود می‌افزاید: دیابت نوع ۱، بیماری دوران کودکی و نوجوانی است ولی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، حداقل در حال حاضر نمی‌توان از آن پیشگیری کرد. افراد با دیابت نوع ۱ در صورت تأمین دائمی انسولین، آموزش، خودمراقبتی و اندازه‌گیری قند خون، می‌توانند در سلامت زندگی کنند.

دیابت نوع ۲ یا دیابت بالغین، شایع‌ترین نوع دیابت است و معمولا در افراد بالای ۳۰ سال دیده می‌شود. این بیماران معمولا چاق هستند و درمان آن‌ها با برنامه غذایی مناسب، ورزش یا داروهای خوراکی انجام ‌می‌شود. دیابت حاملگی نیز درطی دوران بارداری ایجاد شده و اکثرا با ختم بارداری، خودبه‌خود بهبود می‌یابد، در این افراد، احتمال ابتلا به دیابت در آینده بیشتر است.

اوزی‌نژاد در خصوص این که چه کسانی بیشتر دچار دیابت بالغین می‌شوند می‌گوید: افراد چاق، افراد کم‌تحرک، افرادی که دچار فشار خون بالا هستند، زنان باردار، کسانی که سابقه دیابت در یکی از افراد خانواده درجه یک دارند و افرادی که تغذیه‎شان نامناسب است و بیش از حد از غذاهای چرب و شیرین استفاده می‎کنند بیشتر دچار دیابت بالغین می‌شوند.

او علایم بیماری را پرنوشی، پرادراری، پرخوری، کاهش شدید وزن بدون علت موجه (این علامت بیشتر در دیابت نوع ۱ دیده می‌شود)، تأخیر در بهبود زخم‌ها و تاری دید عنوان کرده و می‌افزاید: دو نوع عوارض دیابت زودرس و دیررس در دیابتی‌ها ایجاد می‌شود. عوارض زودرس شامل کاهش یا افزایش شدید قند خون است که در هر دو حالت باید بیمار را بلافاصله به پزشک ارجاع داد. عوارض دیررس بعد از چندسال اتفاق می‌افتد و شامل عوارض چشمی، کلیوی، قلبی، بی‌حسی، گزگز شدن دست‌ها و پاها و دیر بهبود یافتن زخم‌ها به خصوص در پاهاست.

توصیه‌های پیشگیرانه

درصورت وجود هر یک از علائم چاقی، سابقه خانوادگی دیابت (پدر، مادر، خواهر یا برادر)، فشار خون بالا، خانم‌هایی که سابقه سقط مکرر (دو بار یا بیشتر و بدون علت مشخص) یا مرده‌زایی دارند، پرخوری، پرنوشی ، تکرر ادرار، کاهش وزن ناگهانی، تاری دید، خارش پوست، زنان باردار و سابقه تولد نوزاد با وزن بیش از چهار کیلوگرم یا بیشتر، آزمایش خون توصیه می‌شود.

اوزی‌نژاد در بیان توصیه های پیشگیری از دیابت می‌گوید: خودداری از مصرف بی‌رویه غذاهای دارای مواد نگهدارنده مانند سس مایونز و فرآوری‌شده مانند کالباس، همبرگر، سوسیس، پرهیز از خوردن غذای مانده و مصرف غذای تازه بر اساس نیاز روزانه، افزایش مصرف میوه و سبزیجات به میزان بیش از ۴۰۰ گرم در روز، اختصاص سهم پروتئین حیوانی به مصرف بیشتر گوشت‌های سفید و مصرف کمتر گوشت‌های قرمز، گنجاندن حبوبات، غلات و مغزها دربرنامه غذایی روزانه، انتخاب سالم‌ترین روش پخت مواد غذایی (آب پز و بخارپز) و کاهش مصرف نمک، قند و شکر از جمله توصیه‌هاست.مصرف نوشابه‌ها و آبمیوه‌های شیرین را کاهش دهید و به جای آن آب یا آبمیوه‌های طبیعی را انتخاب کنید.

انواع شیرینی و سایر مواد غذایی شیرین را با میوه‌های تازه جایگزین کنید، الکل مصرف نکنید، غذاهای محل کار یا مدرسه را در منزل تهیه کنید، حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط و پنج روز در هفته یا حداقل ۷۵ دقیقه فعالیت بدنی با شدت زیاد در طول هفته انجام دهید، از پله‌ها بالا بروید، به جای رانندگی پیاده‎روی یا دوچرخه‌سواری کنید.

یک نفر از هر ۱۱ فرد بزرگسال در دنیا مبتلا به دیابت است، نیمی از مبتلایان به دیابت (بیش از ۲۰۰ میلیون نفر) از بیماری خود اطلاع ندارند و طبق آخرین مطالعه انجام‌شده در کشور ما یک‌چهارم بیماران از بیماری خود بی ‎اطلاعند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ تعداد افراد مبتلا به دیابت به ۵۷۸ میلیون نفر افزایش یابد و ممکن است تا سال ۲۰۴۵ این تعداد از مرز ۷۰۰ میلیون نفر بگذرد.

سه نفر از هر چهار دیابتی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی می‌کنند. از هر ۶ تولد، یک مورد درگیر قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در بارداری هستند (۲۰ میلیون)، دوسوم افراد مبتلا به دیابت در مناطق شهری و سه‎چهارم آن‌ها در سن کار هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵ تعداد بیماران دیابتی ساکن در مناطق روستایی به ۱۶۱ میلیون نفر و در مناطق شهری به ۵۳۹ میلیون نفر برسد.

رتینوپاتی دیابتی

روح الله عرب ثانی‌آبادی نیز روش‎هایی برای درمان و پیشگیری دیابت پیشنهاد می‌کند: شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده را از رژیم غذایی خود حذف کنید، آب زیادی بنوشید، وزنتان را کم کنید، کشیدن سیگار را کم و تا حد ممکن ترک کنید، داشتن یک رژیم غذایی بسیار کم‌کربوهیدرات و اجتناب از رفتارهای بیهوده برای پیشگیری از دیابت توصیه می‌شود.

رژیم غذایی با فیبر بالا را انتخاب کنید، مقدار کافی ویتامین دی مصرف کنید، به اندازه کافی و با کیفیت بخوابید، دور فست‌فودها و غذاهای آماده خط بکشید و سعی کنید از اضطراب و فشارهای روحی و عصبی بپرهیزید.

مدیر مرکز تحقیقاتی درمانی دیابت یزد می‌افزاید: افت قند به مقادیر کمتر از مقادیر طبیعی (۳٫۳ میلی‌مول در لیتر) که در واقع عارضه ناشی از داروهای کاهش‌دهنده قند خون است، می‌تواند در پی افزایش مصرف گلوکز در موقعیت‌هایی همچون ورزش زیاد از حد، کمبود دریافت مواد غذایی یا مصرف مشروبات الکلی ایجاد شود.

این وضعیت می‌تواند شدید باشد و به کما یا تشنج منجر شود، وجود احتمال بروز این عارضه، پایین آوردن انتظارات درمانی برای کنترل گلوکز خون را الزامی می‌کند، همچنین بروز آن باعث ایجاد ترس در بیمار نسبت به تکرار عارضه و بی‌توجهی به کنترل قند می‌شود، لذا در درمان دیابت توجه جدی می‌شود که از این عارضه پیشگیری شود، در صورت بروز، درمان بسته به شدت علایم می‌تواند با مصرف خوراکی یا تزریقی قند و انجام اقدامات تشخیصی و تعیین قند خون صورت گیرد.

دیابت می‌تواند باعث نابینایی شود. شایع‎ترین علت نابینایی در افراد مسن، «رتینوپاتی دیابتی» است. کاهش بینایی عوارض دیگری شامل افتادن، شکستگی استخوان ران و افزایش چهاربرابری مرگ و میر هم دارد. بیماران دیابتی ممکن است دچار طیف گسترده‌ای از اختلالات چندگانه اعصاب شوند که می‌تواند انواع اعصاب مختلف حسی و حرکتی را درگیر کند. این عارضه معمولا طی ۱۰ سال بعد از بروز بیماری در ۴۰ تا ۵۰ درصد از دیابتی‌ها مشاهده می‌شود، افراد مبتلاشده به دیابت نوع یک، تا پنج سال پس از بروز بیماری ممکن است دچار نوروپاتی نشوند اما در دیابت نوع ۲ ممکن است این عوارض از همان ابتدا وجود داشته باشند.

وی درباره فاکتورهای خطری که به افزایش ریسک بروز نوروپاتی در دیابتی‌ها می‎انجامد می‌گوید: افزایش میزان قند خون، افزایش تری‌گلیسیرید خون، شاخص توده بدنی بالا، مصرف سیگار و فشار خون بالا از جمله این فاکتورها هستند. زخم پای دیابتی تا حدود زیادی وابسته به نقص حسی ناشی از نوروپاتی دیابتی است که عارضه‌ای جدی بوده و می‌تواند منجر به قطع عضو شود.

از مشکلات دیگر در نوروپاتی دیابتی، دردهای نوروپاتیک ناشی از اختلال در اعصاب سمپاتیک است که می‌تواند مشکلات بسیاری برای بیمار و درمانگر ایجاد کند. تشخیص زودرس نوروپاتی، اهمیت زیادی در پیشگیری از عارضه‌های آن دارد.

عوارض دیابت

علت اصلی مرگ و میر در بیماران دیابتی، بیماری‌های قلبی است و ۶۵ تا ۸۰ درصد از دیابتی‌ها در اثر بیماری‌های قلبی می‌میرند. آن‌ها همچنین ریسک بالاتر ابتلا به ایسکمی قلبی ساکت دارند و یک‌سوم از سکته‌های قلبی در این بیماران بدون علایم شناخته‌شده سکته اتفاق می‌افتد.

آقای عرب یادآور می‌شود: دیابت ریسک سکته مغزی را در مردان دو تا سه برابر و در زنان دو تا پنج برابر افزایش می‌دهد، همچنین ریسک بروز مجدد سکته مغزی را دو برابر می‌کند. عوارض سکته مغزی در دیابتی‌ها بدتر از سایر افراد است که شامل هزینه‌های بیمارستانی، معلولیت‌ها و نواقص عصبی باقی‌مانده و مرگ و میر در بلندمدت می‌شود.

او با بیان این که دیابت اولین علت قطع عضو غیرتروماتیک اندام تحتانی به حساب می‌آید می‌افزاید: زخم پا در حدود ۱۵ درصد مبتلایان به دیابت نوع ۲ ایجاد می‌شود و شایع‌ترین محل آن شست پاست. در جنس مذکر، دیابت طول‌کشیده بیشتر از ۱۰ سال، نوروپاتی محیطی، سیگارکشیدن، بیماری عروق محیطی و سابقه قطع عضو قبلی یا زخم بیشتر مشاهده می‌شود.

احتمال ابتلا به بیماری پریودنتال (التهابات لثه) در افراد مبتلا به دیابت بیشتر است، علت این موضوع، حساسیت بیشتر افراد مبتلا به دیابت در مقابله با عفونت است، در واقع، بیماری لثه‌ای اغلب به عنوان عارضه‌ای از بیماری دیابت در نظر گرفته می‌شود. افرادی که دیابت آن‌ها تحت کنترل نیست، در معرض خطر بیشتری هستند و خونریزی از لثه، آبسه‌های متعدد، تحلیل شدید استخوان و لقی دندان در این افراد شایع است