اتفاقات عجیب در ساخت فیلم «لاله»

محمد مهدی طباطبایی نژاد معتقد است بودجه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال 92 براساس تصمیم مدیریت پیشین، صرف تولید فیلم هایی خلاف اساسنامه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شد، از همین رو مدیریت این مرکز در دولت یازدهم نتوانست در سال گذشته در حوزه تولید فیلم های مستند وارد عمل شود.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و هنر: محمدمهدی طباطبایی‌نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند، از جمله مدیران سینمایی است که از بدو ورود به این مرکز با تغییرات و تصمیم هایی که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی که انجام داد به یک چهره جریان ساز در عرصه مدیریت سینما تبدیل شد.

نخستین اقدام این مدیر سینمایی، به تعلیق درآوردن ساخت پروژه سینمایی «لاله» بود. طباطبایی نژاد در گفتگوهای متعدد خود دلیل این تعلیق را مشخص نبودن وضعیت مالکیت این فیلم عنوان کرد و به دنبال آن مانع از ادامه ساخت سایر پروژه های سینمایی و مستند که خلاف اساسنامه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید می‌شدند، شد. یکی از این ممانعت ها ادامه ساخت مستند رضا شمقدری بود، مستندی که رقمی معادل 90 میلییون تومان برای تولید قرارداد بسته بود.

محمدمهدی طباطبایی نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در گفتگویی با خبرگزاری مهر، آماری از روند پیشبرد برنامه های این مرکز در سال 1392 ارائه کرد و پس از آن برنامه های سال آینده مرکز را خیلی دقیق و بر اساس تقویم ارائه کرد.

این مدیر سینمایی قبل از پاسخ گفتن به نخستین سؤال خبرنگار مهر، سال جدید را به خانواده سینما به ویژه اهالی سینمای مستند و تجربی تبریک گفت و آرزو کرد تنور زندگی اهالی سینما و مردم در سال 1393 داغ باشد.

* یکی از نکاتی که در بدو ورود به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی عنوان کردید بودجه این مرکز بود واعلام کردید که آنچه از بودجه سال 1392 در این مرکز باقی مانده بودجه ذخیره فنی است، بودجه ای که در شرایط اضطرار مصرف می شود. از نیمه دوم سال که مرکز را تحویل گرفتید چگونه با این بودجه پیش رفتید؟

– همانطور که اشاره کردید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال گذشته با کمبود بودجه مواجه شد، چراکه بودجه این مرکز در مسیر طبیعی قرار نگرفته و به درستی خرج نشده بود. در واقع بودجه ای که براساس اساسنامه مرگز گسترش سینمای مستند و تجربی باید صرف حمایت و تولید آثار مستند، کوتاه داستانی و انیمیشن می شد؛ متاسفانه صرف پروژه هایی شد که بر خلاف اساسنامه مرکز ساخته شده بود.

* در نتیجه تولید فیلم مستند متوقف شد.

– تقریبا متوقف بود. البته با راه اندازی شورای تولید به زودی از حالت توقف در خواهیم آمد اما آنچه مسلم است در این مدت تلاش من این بود آثار مستندی که منع حقوقی ندارند و یا مسیر تولیدشان رو به پایین است، علیرغم برخی از مشکلاتی که داشتند به سرانجام برسانیم.

* توقف در تولید فیلم «لاله» هم به دلیل طی نکردن مسیر اساسنامه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شکل گرفت.

– جلوگیری از تولید این فیلم سینمایی، توقف نبود بلکه تعلیق بود. چراکه تولید این فیلم سینمایی در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مسیر دیگری را طی کرده بود و اتفاق های تعجب برانگیزی در طول تولید داشت. در واقع بدون تامین رایت سینمایی آغاز شده بود و از سوی دیگر اسدالله نیک نژاد کارگردان این فیلم سینمایی مدعی نیز بود. بنابراین با تعلیق می توانستیم ماجرا را شفاف سازی کنیم.

* این شفاف سازی در نهایت انجام شد؟

– خیر. متاسفانه جوابی از سوی نیک نژاد دریافت نکردیم و پیگیری های ما نیز بی پاسخ ماند.

* در اخبار آمده بود که این فیلم مالکی کانادایی دارد.

– بله، طبق صحبت های نیک نژاد این فیلم مالک کانادایی دارد. اما طرف کانادایی هیچ نامه ای مبنی بر تایید مالکیت رو نکرده است. البته ممکن است ترجیح دهد کار به پایان برسد و بعد تایید کند و از طرف دیگر به دلیل نبود بودجه کار متوقف مانده است. اما مسئله این است که برای آغاز کار، باید تولید از آغاز تا انتها مشخص باشد و بعد وارد تولید شود. اما در هر صورت پروژه سینمایی«لاله» تقریبا همه بودجه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی را صرف کرد و نکته بدتر اینکه بخش عمده ای از وقت و انرژی ما نیز صرف حل و فصل بی‌قانونی هایی شد که در طول مدیریت پیشین در مرکز صورت گرفته بود. در واقع زمانی که طبق اساسنامه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی باید صرف ساخت فیلم های مستند می شد؛ به مسیر دیگری رفت.

* جشنواره سینما حقیقت هفتمین دوره خود را با تجربه ای متفاوت برگزار کرد، به این معنا که هم در تهران و هم در آبادان با تقدیر از فیلمسازان این خطه از خاک ایران برگزار شد. برنامه شما برای ادامه این روند چیست؟

– از زمانی که به مرکز آمدم با 2 جشنواره مواجه بودم، یکی از آنها دوسالانه شهید آوینی بود و هیات‌های انتخاب داشتند کار خود را می کردند و دیگری جشنواره سینما حقیقت بود که با یک تغییر زمان سعی کردیم این 2 جشنواره را با همکاری دوستان در سازمان سینمایی به شایستی به انجام برسانیم. البته این نکته را من نباید بگویم اما اهالی سینمای مستند و برخی از مدیران و کارشناسان نه در مواجهه با من بلکه در محافل مختلف از برزگاری این جشنواره تعریف می کردند و معتقد بودند هفتمین دوره از برگزاری جشنواره سینما حقیقت یکی از بهترین دوره ها بوده است. البته کم و کیف برگزاری جشنواره ماحصل تلاش فیلمسازان و تیم همراه من بود و خوشحالم که دوستان خوب فیلمسازم از برگزاری این جشنواره رضایت داشتند. درباره برگزاری جشنواره در شهرهای مختلف و تجلیل از مستندسازان نقطه خاصی از ایران باید دید شرایط و امکانات چگونه است. اما به شخصه چنین تجلیل و یادمان سینمای مستند در شهرهای مختلف را دوست دارم و معتقدم با چنین گردهم آیی ها و برگزاری جشنواره های فیلم مستند در شهرهای مختلف این نوع از سینما را بین همه مردم می بریم.

* در صحبت های خود عنوان کردید که عمده بودجه تولید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی صرف ساخت فیلم سینمایی«لاله» شد. برای بهبود شرایط تولید چه کردید؟

– فشار مالی که بر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی وارد شده بود، باعث شد در این حوزه با تامل بیشتری قدم برداریم از همین رو باید خط تولید را راه اندازی می کردیم. بنابراین از ابتدا نگاه ما رو به جلو بود و بلافاصله شوراها را راه اندازی کردیم و به مستندسازانی که فیلم هایی بلاتکلیف در مرکز داشتند، وعده کردیم که هرچه زودتر تکلیف آنها مشخص شود و این وعده با معرفی اعضای شورای مستندسازی از ابتدای دی‌ماه آغاز شد.

* تعیین شورای فیلم اولی و فیلم های انیمیشن به کجا رسید؟

– اعضای شورای فیلم های اول و انیمیشن را نیز معرفی کردم، اما به دلیل بودجه حداقلی که داشتیم مجبور شدیم رسیدگی به آن را به زمانی بعد موکول کنیم. به همین دلیل از جائیکه سینمای مستند در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مورد غفلت واقع شده بود بر خود واجب دیدیم در 3 ماه باقیمانده از سال 92 بر سینمای مستند متمرکز شویم و با حضور مرتضی رزاق کریمی به عنوان مشاور عالی و سرپرست معاونت فرهنگی مرکز گسترش و قائم مقام تولید به شکل جدی آغاز شد. طی 2 ماه گذشته 289 طرح در اختیار شورای تولید قرار گرفت و از این تعداد 32 طرح مورد موافقت قرار گرفت و قرارداد بستند و پیش قسط های اول به فیلمسازان پرداخت شد. البته 50 طرح هم مشروط به گفتگوی اعضای شورا با کارگردان شده است و گمان می کنم از این تعداد دو سوم از طرح ها به مرحله انعقاد قرارداد برسد. ضمن اینکه تولید برخی از مستندها آغاز شده است.

*غیر از حوزه تولید چه حوزه دیگری از فعالیت های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در نیمی از سال گذشته و پس از حضور شما در مرکز به انجام رسید؟

– حوزه پژوهش مرکز فعال شده است. به این ترتیب که در حوزه ترجمه، تالیف خوراک مناسب برای سینمای مستند وجود ندارد و آنچه در این حوزه موجود است، بسیار نا امید کننده بوده است. به همین دلیل در نظر داریم در حوزه پژوهش کمبودهای نوشتاری در عرصه سینمای مستند را به حداقل برسانیم. یکی از کتاب های در دست کار که در بر گیرنده مجموع گفتگوها با مستندسازان بزرگ جهان است و به عنوان مرجع در حوزه مستند شناخته شده توسط یک گروه مترجم زیرنظر مازیار اسلامی در حال ترجمه است. شاپور عظیمی از منتقدان سینما مسئولیت تالیف کتاب دیگری را به عهده دارد. همچنین بهمن نامورمطلق کتابی با نام «نشانه شناسی مستند جنگ» را تالیف کرده است.

همچنین کتابی با نام «سینما تجربی» که محصول تلاش دوستان در دوره قبل بوده همزمان با جشنواره سینما حقیقت منتشر شد و قرار است فصلنامه تخصصی سینما حقیقت را که چند شماره از آن در دوران مدیریت محمد آفریده منتشر شده بود را بار دیگر با مدیریت امیرحسین سنایی زیر نظر معاونت پژوهشی مرکز منتشر کنیم.

* آنچه گفتید بیشتر در حوزه ترجمه آثار و یا گفتگوهای سینماگران فیلم مستند بود، در حوزه تالیف چه برنامه ای دارید؟

– یکی از پژوهش هایی که درباره سینمای مستند مورد غفلت قرار گرفته، فیلم‌شناخت سینمای مستند است. از همین رو دوستان و همکاران من در معاونت پژوهشی مرکز فیلم‌شناخت مستند از آخر به اول در حال بررسی هستند. یعنی بررسی سینمای مستند را از مقطع زمانی سال 92 تا دهه آغازین شکل گیری این نوع سینما در ایران زیر نظر محمد تهامی نژاد در حال جمع آوری است. ضمن اینکه کتاب هفتم جشنواره سینما حققیت که شامل مجموعه گفتگوهایی تحت عنوان سینما و جهان ایرانی است، آماده انتشار است که ابتدای سال 92 منتشر خواهد شد.

* چرا این فیلم‌شناخت از انتها به ابتدا بررسی شده است؟

– بر اساس نیاز فیلمسازان و ضرورت سینمای مستند سیر جمع آوری آثار معکوس بوده و از انتها به آغاز مطالب تدوین شده است و در حال حاضر فیلم‌شناخت سینمای مستند سال 91 و 92 تدوین کردند.

* حضور سینمای مستند ایران در عرصه های بین الملل را چطور ارزیابی می کنید؟

– سعی کردیم ارتباط تفکیک شده ای به جشنواره های معتبر دنیا برقرار کنیم. در همین راستا در هفتمین جشنواره سینما حقیقت مرور جشنواره شفیلد انگلستان، مرور سینمای هند، نمایش فیلم های تحسین شده سینمای مستند در دنیا را داشتیم. از سوی دیگر قرار است برگزیده های جشنواره سینمایی حقیقت در جشنواره باستانی آمریکا نمایش داده شود.

* مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سال 93 را با اجرایی کردن چه برنامه هایی آغاز خواهد کرد؟

– از بعد از تعطیلات تا اول اردیبشهت ماه، شورای انیمیشن و فیلم اولی ها را معرفی خواهیم کرد و طرح های ساخت فیلم در این حوزه دریافت می شود. همچنین موظف شدیم از ساخت 10 فیلم سینمایی کارگردان اول را حمایت کنیم. از همین رو تا 15 خردادماه از میان فیلمنامه های اول سینمایی که در دست داریم، 5 طرح و فیلمنامه فیلم اولی را در فصل بهار مورد حمایت قرار می دهیم و در فصل تابستان هم شورای فیلم اولی ها 5 فیلمساز دیگر را برای ساخت فیلم های اول خود مورد حمایت قرار می دهد. بخش دوم از حمایت های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برای ساخت آثار در نیم فصل دوم سال 93 انجام خواهد شد.

* جدا از انتخاب و راهنمایی شورای ساخت فیلم، چه ضوابطی از سوی وزارت ارشاد برای کارگردان های فیلم اولی در نظر گرفته شده است؟

– شروطی از سوی سازمان سینمایی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ساخت فیلم های اول در نظر گرفته شده است. به این معنا که فیلمنامه هایی که به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ارائه می شوند باید پروانه ساخت سینمایی از سازمان سینمایی دریافت کرده باشند و نکته دیگر این است هر فیلمسازی که می خواهد فیلم اول خود را بسازد باید یک فیلمساز پیشکسوت درکنار خود داشته باشد. در واقع یک فیلم استاد و شاگردی صورت گیرد.

* حمایت از فیلمسازان اول به چه صورت خواهد بود؟

– حمایت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی بستگی به ارزیابی جدول حمایتی دارد که توسط سازمان سینمایی تنظیم شده است. این جدول با توجه به سوابق فیلمنامه نویس، تهیه کننده و کارگردان به لحاظ کیفی و کمی از این جهت که سابقه ساخت فیلم کوتاه و یا دستیاری فیلمسازان در سینمای بلند را داشته، مورد ارزیابی قرار می گیرد.

* جدول حمایت چه فاکتورهایی را در نظرگرفته است؟

– در این جدول از صفر تا 100 امتیاز برای حمایت از آثار فیلم اولی در نظر گرفته شده است، طرح و فیلمنامه فیلمسازان اول که بیش از 60 امتیاز از این جدول دریافت کنند مورد حمایت قرار می گیرند و نوع این حمایت از امتیاز 60 تا 100 متغییر است. اگر فیلمسازی 100 امتیاز کامل را دریافت کند، تا 80 درصد از برآورد کل بودجه را مرکز می پردازد و هر اندازه از این درصد کمتر شود به همان اندازه میزان مشارکت ما نیز کمتر می شود. فعالیت هایی که سر فصل های آن عنوان شد، مجموع تلاش هایی است برای سال 93 آغاز کرده ایم. در واقع با یک برنامه ریزی کامل و تقویم شده به استقبال سال جدید می رویم.

* به عنوان آخرین سؤال؛ در گفتگوهای خود به کرات مطرح کرده بودید، در نظر دارید با توجه به آنچه در اساسنامه آمده و همچنین عنوان این نهاد سینمایی «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» تا جائیکه می توانید به عنوان مستند وفادار بمانید. اما با حمایت از ساخت فیلمسازان فیلم اولی در مرکز عملا  این وفاداری به سینمای مستند انجام نشد.

– یکی از بحث هایی که از ابتدای ورودم به مرکز مطرح کردم و مورد نظر مثبت حجت الله ایوبی نیز بود، چابک سازی فعالیت ها بود. به این ترتیب که مطرح کردم در جهت چابک سازی فعالیت ها مرکز را به عنوان یک نهاد مستقل مستند معرفی کنیم و هر یک از حوزه ها را به شکل مستقل داشته باشیم. به عنوان مثال مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به مرکز ملی سینمای مستند ایران تبدیل شود و در ادامه یک مرکز مستقل برای سینمای انیمیشن شکل بگیرد و حمایت از ساخت فیلم اولی نیز زیر نظر وزارت ارشاد رود، فیلم کوتاه هم مانند گذشته توسط انجمن سینمای جوان ارائه شود. اما اتفاقی که افتاد این بود که به دلیل منع قانونی تاسیس مراکز جدید سینمایی، این امکان فراهم نشد.

*حرف آخر….

-جدا از تبریکات نوروز به اهالی سینما، جا دارد از این فرصت استفاده کنم و از اهالی مطبوعات که همیشه یاور اهالی سینما بوده اند، تشکر کنم و آرزو می‌کنم سال جدید سال خوبی برای اهالی رسانه و خبر باشد.