پهپادهای ایرانی و آمریکایی را بشناسیم

جام جم:  ایده هواپیماهای بدون خلبان، تازه و جدید نیست. این ایده در واقع
اواسط قرن نوزدهم خود را نشان داد و آن زمانی بود که نیروهای اتریشی برای
حمله به ونیز از بالن‌هایی استفاده کردند که پر از بمب بود و خلبانی نداشت.
هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) که ما امروزه شاهد آنها هستیم، نوآوری و
ساخت شان به اوایل قرن بیستم بازمی گردد. هدف اولیه آنها استفاده برای
تمرین های نظامی و آموزش نیروها بود.

این جریان طی دوران جنگ جهانی
اول نیز ادامه داشت و نخستین تلاش در این زمینه به سال 1915 بازمی گردد.
فناوری و ساخت این پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم سرعت گرفت. انجام ماموریت
های تهاجمی و آموزش، دو کاربردی بود که این پهپادها در آن زمان انجام می
دادند. نازی های آلمان در مقایسه با دیگر کشورها، بیش از همه از این
پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم استفاده کردند. آغاز استفاده از این
هواپیماها در آمریکا به سال 1959 بازمی گردد و آن زمانی بود که افسران
نیروی هوایی ایالات متحده از کشته شدن خلبان ها در درگیری ها نگران بودند و
شروع به ساخت این هواپیماها کردند. اولین استفاده از این پهپادها نیز سال
1964 بود که در نبرد با نیروهای ویتنامی در خلیج تونکین مورد استفاده قرار
گرفت.

طی این سال ها برنامه آمریکا در ساخت و استفاده از پهپادها به
دو صورت بوده است؛ یکی برنامه نظامی است و دیگری برنامه مربوط به سازمان
اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا). برنامه نخست کاملا مشخص و آشکار است و فقط در
محل هایی انجام می شود که نیروهای نظامی آمریکا در آنجا حضور داشته باشند،
اما برنامه سیا مخفیانه و پنهانی است. معمولا این ماموریت ها در محل هایی
اتفاق می افتد که نیروهای نظامی آمریکا آنجا حضور ندارند.

طبقه بندی براساس نوع ماموریت

طی
این سال ها توسعه پهپادها بیشتر جنبه نظامی داشته است. در واقع بسیاری،
این هواپیماها را براساس نوع ماموریت نظامی خود طبقه بندی می کنند. بنا بر
اطلاعات رسمی می توان این ماموریت ها را به چهار دسته طبقه بندی کرد که در
ادامه این چهار ماموریت همراه مدل هایی از این هواپیما توضیح داده خواهد
شد.

در اینجا عبارت RQ مخفف پرنده بدون سرنشین شناسایی است، یعنی
پهپادی (پهپاد مخفف پرنده هدایت پذیر از راه دور است) که مسلح نیست و فقط
به جاسوسی و شناسایی می پردازد و عبارت MQ مخفف پهپاد مسلح به موشک است.

1 ـ اطلاعاتی، نظارتی، هدف یابی و گشت زنی

در
واقع پهپادهایی که با این هدف ساخته می شوند، اطلاعات دشمن را جمع آوری
کرده، اهداف موردنظر و مهم را تعیین محل می کنند و بدون آن که جان سربازان
را به خطر بیندازند، حملات را طرح ریزی می کنند. معمولا در مبارزات و جنگ
ها، فرماندهان نظامی نیاز دارند اطلاعات دقیقی نسبت به نیروهای دشمن و
تجهیزات آنها داشته باشند. به دلیل اهمیت این نوع ماموریت ها در میدان
نبرد، پهپادهایی که این ماموریت ها را انجام می دهند در مقایسه با دیگر
پهپادها به مراتب بیشتر تولید و طراحی شده اند. در ادامه مشخصات و ویژگی
های چند نمونه از این هواپیماها که بیش از بقیه مورد استفاده قرار گرفته و
شناخته شده هستند، توضیح داده می شود.

RQ-11B Raven

به
عنوان پرکاربردترین پهپاد در کره زمین شناخته می شود که تاکنون بیش از
7000 دستگاه از آن طراحی و ساخته شده است. رِیوِن (به معنی کلاغ سیاه) با
یک متر طول و 1.9 کیلوگرم وزن، عموما از یک دوربین ویدئویی رنگی با
پایدارسازی الکترونیکی یا یک دوربین ویدئویی مادون بنفش برای ماموریت در شب
استفاده می شود که می تواند زوم شود یا بچرخد تا به واحدهای زمینی، موقعیت
را اطلاع دهد. این ناوگان در حال ارتقای دیجیتالی است که در صورت نصب آن،
هر یک از این پرنده ها می توانند به یک دستگاه تقویت کننده مخابراتی تبدیل
شوند و برد 9.6 کیلومتری آنها به طرز موثری افزایش یابد. این هواپیما سبک و
بادوام است و اگر سقوط کند، بال ها براحتی جایگزین می شوند.

گلوبال هاوک

با
توانایی 36 ساعت پرواز در ارتفاع 21 هزار کیلومتری از سطح زمین، پیشرفته
ترین پهپادی است که در زمینه ماموریت های اطلاعاتی و هدف یابی ساخته شده
است. توانایی پرواز در چنین ارتفاع بالایی باعث شده خطر موشک های زمین به
هوا برای این پرنده اطلاعاتی کاهش یابد. این پهپاد که از لحاظ جثه یکی از
بزرگ ترین هواپیماهای بدون سرنشین است، نزدیک به 15 هزار کیلوگرم وزن داشته
و فاصله دو سر بالش از یکدیگر حدود 40 متر است.

حسگرهای مختلف نصب
شده روی این هواپیما باعث شده تصاویری با کیفیت بالا ضبط و ذخیره کند. شرکت
نورثروپ گرومان که یک شرکت شناخته شده در زمینه تولیدات دفاعی و هواپیمایی
است، تولیدکننده اصلی این نوع از پهپادهاست. نیروی هوایی آمریکا و ناتو از
این پهپاد بارها در عراق و افغانستان استفاده کرده است.

مانتیس

این
هواپیمای تمام خودکار تا ارتفاع 12هزار متری بالای هر منطقه جنگی، ناحیه
مصیبت زده یا مرزها پرواز کرده و داده های هوشمند خود را به مرکز کنترل
زمینی ارسال می کند. این هواپیما ساخت شرکت بی اِی ای انگلیس نزدیک به 20
متر طول دارد و می تواند 30 ساعت در هوا پرواز کند.

تمام کاری که یک
سرباز باید انجام دهد تا مانتیس را در حالت خلبان خودکار به یک ماموریت
بفرستد، فقط فشار دادن یک دکمه است. از آن به بعد مانتیس می تواند برنامه
های پروازش را محاسبه کند، موانع را دور بزند و هنگامی که چیز جالب توجهی
مانند دود یا حرکت نیروهای نظامی را دید به مرکز کنترل زمینی اطلاع دهد. در
پایان ماموریت، این هواپیما به خانه برمی گردد و خود به خود فرود می آید.

2 ـ تهاجمی

پهپادهایی
که در این بخش قرار دارند، قابلیت مانور بالایی داشته و می توانند در
مبارزات مستقیم هوایی شرکت داشته باشند. در مقایسه با دیگر پهپادها، این
نوع از هواپیماها دارای سرعت بیشتری بوده، اما مدت پروازشان در آسمان کمتر
از بقیه است. نکته مهم در مورد این نوع پهپادها این است که تمام نمونه های
ساخته شده با این کاربرد، فقط آزمایشی بوده و تاکنون در جنگ ها مورد
استفاده قرار نگرفته است.

45 X

اولین
بار سپتامبر 2000 شرکت بوئینگ خبر ساخت این گونه پهپادها را اعلام کرد.
تاکنون این شرکت مدل های A ، B و C این پهپادها را ساخته است. بیست و دوم
می 2002 مدل A این هواپیما اولین پرواز آزمایشی خود را انجام داد. طی این
سال ها فقط دو نمونه از این مدل ساخته شده که هم اکنون هر دوی آنها در موزه
نیروهای مسلح آمریکا قرار دارد.

زمانی که سال 2006 مدل A این
هواپیماها به موزه رفت، مدل های B و C آن وارد شد. تفاوت این دو با مدل
ابتدایی این بود که هم حجم سوخت بیشتری را در خود جای می داد و هم این که
قدرت عملیاتی اش سه برابر بیشتر بود. از جمله نقاط مشترک این پهپادها این
است که می توانند در ارتفاع 12 هزار متری از سطح زمین پرواز کنند و حداکثر
توانایی آنها در حمل بمب ها و تسلیحات نظامی نیز حدود 2000 کیلوگرم است.

3 ـ چند کاربردی

پهپادهای
چند کاربردی در واقع آن نوع از هواپیماهای بدون سرنشین اطلاعاتی و جاسوسی
هستند که مسلح شده اند. ماموریت این گونه پهپادها شناسایی اهداف مهم و
استراتژیک دشمن و سپس نابودی آن با کمک بمب ها و موشک هایی است که معمولا
خودکار هستند. حتی در زمانی که نیازی به نابودی اهداف دشمن نیست، این گونه
پهپادها می توانند در نظارت و مکان یابی بسیار موفق باشند.

MQ-1 Predator

آسمان
افغانستان، پاکستان و عراق به دفعات و بارها پرواز این پهپاد را در خود
دیده است. این پهپاد به عنوان یکی از دو سیستم اصلی بی سرنشین ایالات متحده
شناخته می شود که با خود سلاح حمل می کند. دو موشک هوا به زمین هیل فایر
جزو سلاح های اصلی این پهپاد است. این پهپاد همراه نسل بعدی خود که MQ-9
Reaper است، وظیفه شکار دشمن را ایفا می کند. بردی به اندازه 640 کیلومتر
دارد و می تواند حدود 20 ساعت بر فراز هدف پرواز کند. پرداتور اولین سیستم
هوایی بی سرنشینی بود که به طور گسترده هم در ماموریت های گشتزنی و هم در
عملیات تهاجمی شرکت داشت. اولین کاربرد آن نیز اواسط دهه 90 در بوسنی بود.
نام پرداتور تقریبا با پهپادهای بمب افکن مترادف شده است.

MQ-9 Reaper

از
جمله هواپیماهای بدون سرنشینی است که ارتش آمریکا بارها برای شناسایی و
نابودی اهداف مورد نظر در عراق، افغانستان و پاکستان از آن استفاده کرده
است. با 20 متر فاصله نوک بال ها، اندازه ریپر دو برابر نسل قبلی خود یعنی
MQ-1 پرداتور است و می تواند در ارتفاع 5000 پا (1500 متری) به مدت 24 ساعت
بماند. با 1360 کیلوگرم مهمات مسلح می شود که شامل بمب های هدایت شونده
لیزری GBU-12 و موشک های ضد تانک هیل فایر است. فرماندهان ارتش ایالات
متحده اعتقاد دارند این هواپیما یکی از موثرترین سلاح های آنها در جنگ فعلی
است. بعد از پرتاب، هواپیما توسط اپراتورها و با استفاده از تجهیزات کنترل
رادیویی یا با اتصال ماهواره ای توسط خلبان های مستقر در خاک ایالات متحده
کنترل می شود.

MQ-5 Hunter

این
هواپیما توسط ارتش آمریکا بارها در عراق و افغانستان مورد استفاده قرار
گرفته است. هانتر (به معنی شکارچی) از زمان جنگ بالکان در خدمت ارتش ایالات
متحده است و بتازگی تغییراتی در آن صورت گرفته تا بتواند با سوخت سنگین و
مهمات تهاجمی پرواز کند. فاصله نوک بال های آن از هم 5/10 متر است و می
تواند تا 18 ساعت در ارتفاع 5400 متری بماند. می توان آن را با ایستگاه
کنترل مشابه پهپاد شَدو (سایه) و مدل نظامی پرداتور هدایت کرد.

چند مورد از پهپادهای مهم ایران

متخصصان
حوزه پهپادها در ایران پس از ساخت اولین پهپادهای یکبار مصرف در سال 1365،
در طول سال های اخیر موفقیت و شتاب فراوانی در تولید این هواپیماها داشته
اند. طی این سال ها ایران علاوه بر ساخت پهپادهای انتحاری، پنج مدل از
جدیدترین پهپادها را فقط در هشت ماه اول سال 92 در حالی رونمایی کردند که
این نشان از توانایی نیروهای نظامی کشور در ساخت و طراحی این هواپیماهاست.
در ادامه به چند نمونه از مهم ترین پهپادهای ساخت ایران اشاره می شود.

پهپاد ابابیل

پهپاد
ابابیل (Ababil) ساخت صنایع دفاع جمهوری اسلامی ایران جزو یکی از پهپادهای
پیشرفته کشور محسوب می شود. پهپاد ابابیل با اهداف نظامی و غیرنظامی
ازجمله جنگ الکترونیک، فعالیت های جاسوسی، کنترل مرزها، کنترل هوایی مکان
ها و… ساخته شده است. این هواپیما می تواند تا هشت ساعت پرواز داشته باشد
و توانایی حمل تسلیحات را دارد.

حداکثر ارتفاع پرواز برای این
پهپاد ده هزار پا و حداکثر سرعت 160 کیلومتر برساعت است. یکی دیگر از
فعالیت های مهم ابابیل فعالیت های الکترونیکی است و می تواند در جنگ
الکترونیک کارا باشد. به این دلیل می تواند داده ها را به ایستگاه زمینی
خود در مسافت قابل توجهی ارسال کند.

کرار

هواپیمای
بدون سرنشین کرار که تابستان 1389 رونمایی شد، اولین پهپاد کشور است که
ماموریت آفندی در طراحی آن لحاظ شده است. مشخصات اعلام شده این پرنده شامل
برد هزار کیلومتر، سرعت حدود 900 کیلومتر برساعت، محموله قابل حمل حدود 500
کیلوگرم و سقف پرواز حدود 25هزار تا 40هزار پا (7500 تا 12 هزار متر) در
نمونه های مختلف است. سامانه خلبان خودکار، توانایی برنامه ریزی مجدد در
حین پرواز و تغییر مأموریت، بسته شدن امکان ارتباط برای جلوگیری از نفوذ
دشمن در سامانه هدایت و کنترل، برخورداری از سامانه های پیشرفته ناوبری از
دیگر ویژگی های عنوان شده برای کرار در مصاحبه های مسئولان صنعت دفاعی است.
توانایی حمل تا چهار فروند موشک ضدکشتی کوثر با برد حدود 25 کیلومتر نشان
دهنده این است که از همین ابتدا برای کرار مأموریت های دریایی نیز در نظر
گرفته شده است. بنابراین با حمل این موشک به فواصل دور توسط کرار، کارایی
عملیاتی این موشک افزایش می یابد.

سریر، ضداشعه رادار و غیرقابل کشف

پهپاد
سریر از جمله پهپاد های جدید قرارگاه پدافندی ارتش است و به پهپاد سریر
H110 نیز معروف است. این پهپاد قابلیت پرواز از هر طرف دماغه اش را دارد
یعنی زمانی که این هواپیما برای مثال به سمت غرب پرواز می کند، می تواند با
به کارگیری موتور دیگری که در مقابل آن است، تغییر جهت داده و به سمت شرق
حرکت کند. سریر همچنین دارای قابلیت سرعت گیری و پنهان کاری بسیار بالاست.
این پهپاد همچنین توانایی بالایی در کشف و استفاده علیه اهداف مورد نظر و
نیز تصویربرداری از مواضع دارد. پهپاد سریر قابلیت حمل و نصب دوربین و موشک
هوا به هوا را دارد و تاکنون ده ها فروند از آن تولید و به کارگیری شده
است. از دیگر ویژگی های این پهپاد این که ضداشعه رادار است، کشف نمی شود و
دارای بُرد بالا و طول عمر زیاد و توان درگیری با اهداف متعدد است.