سودجویی‌های بزرگ یا سوءتدبیرهای دولت؟
آیا باز هم امکان چنین سودجویی‌هایی وجود داشت؟ آیا این یک نمونه از هزاران نمونه نیست؟
امروزی ها: این روزها دولت در حالی از علاقه به تک نرخی شدن ارز می‌گوید که کارشناسان معتقدند برنامه‌‌ای در جمع اقتصادی دولت برای این کار وجود ندارد. ایران به عنوان کشوری که ارز چندنرخی دارد، با مشکلات و چالش‌هایی مواجه است که با افزایش نرخ ارز باید هر روز بیشتر از گذشته منتظر شنیدن آنها بود. روز گذشته، تیتر یک رسانه مکتوب دولت با عنوان «سودجویی بزرگ در بازار مرغ» به اسناد و مدارکی در رابطه با سوءاستفاده یکی از تشکل‌های تولیدی اشاره دارد که نشان می‌دهد در ماه‌های گذشته 50 هزار تن کنجاله سویا که با قیمت 830 تومان برای کمک به مرغداری‌ها تحویل شده بود، در بازار با قیمت بالای 1600 تومان فروخته شده است.
این روزنامه همچنین عنوان کرده که فروش آزاد کنجاله‌هایی که با ارز مرجع 1226 تومانی وارد شده بود، 38 میلیارد تومان سود ناسالم عاید فروشندگان کرده است. رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی کشور از برگزاری جلسه اضطراری عصر شنبه این اتحادیه برای بررسی ادعاهای مطرح شده درباره فروش کنجاله دولتی با نرخ آزاد در بازار توسط یکی از تشکل‌های تولیدی خبر داده و…
اما این بخش کوچکی از ماجراست. به نظر می‌رسد تا زمانی که ارز چندنرخی در کشور با عنوان دولتی و آزاد با چنین اختلاف فاحش 40درصدی وجود دارد، هر روز باید منتظر شنیدن خبرهای جدیدی در این موارد بود و اصلا دور از ذهن نیست که چنین سوءاستفاده‌هایی در این راه صورت گیرد. بسیاری از کارشناسان دلیل اصلی و عمده این اتفاق نه‌چندان خوشایند را عدم مدیریت دولت در تک نرخی کردن ارز دانسته‌اند و معتقدند تا زمانی که ارز چندنرخی در کشور وجود دارد، مواردی از این دست نیز وجود خواهد داشت. همچنین توجه به این نکته نیز قابل ذکر است که هر کسی قابلیت دریافت ارز دولتی را ندارد و کسانی که ارز دولتی را دریافت می‌کنند، به نوعی به بدنه دولت وصل هستند.
با توجه به این موضوع، به نظر می‌رسد چند نرخی شدن هر کالایی از جمله ارز می‌تواند به منبع رانت تبدیل شود و طبیعتا ارز دولتی به دلیل اختلاف 40 درصدی با نرخ آزاد آن بزرگ‌ترین رانتی است که در حال حاضر وجود دارد. پاسخ به این سوالات قابل توجه است که آیا چنین رانت خواری‌هایی سودجویی بزرگ است یا سوء تدبیر بزرگ دولت؟ اگر دولت مانع ارز چند نرخی می‌شد و ارز آزاد و دولتی تا این حد با یکدیگر اختلاف قیمت نداشتند، آیا باز هم امکان چنین سودجویی‌هایی وجود داشت؟ آیا این یک نمونه از هزاران نمونه نیست؟
یک استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نرخ واقعی ارز چیزی است که در بازار آزاد و در میان‌مدت تعیین می‌شود و نه چیزی که التهابات سیاسی آن را مشخص می‌کند، گفت: در شرایط فعلی به رغم اینکه دولت به دلیل درآمدهای نفتی خوب، ذخایر ارزی قابل توجهی دارد، اما التهابات روانی ناشی از تحریم‌ها موجب شده تا قیمت ارز در داخل کشور افزایش یابد.
مرتضی افقه در گفت‌وگو با تهران امروز افزود: از طرف دیگر در صورتی که تحریم‌ها تداوم داشته باشند، دریافت درآمدهای ارزی با مشکلات مواجه می‌شود که همین موضوع منجر به افزایش قیمت ارز خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه افزایش قیمت ارز، اثر مثبت بر اقتصاد کشور، صادرات و واردات کالا دارد، تصریح کرد: در شرایط پیش آمده در موضوع ارز و برخلاف سال‌های گذشته، دولت فعال عمل نمی‌کند و منفعل است و به همین دلیل امکان تک نرخی کردن ارز برای دولت آسان نیست.
افقه دلیل این امر را در در تحولات سیاسی و تنش میان ایران و کشورهای دیگر دانست و عنوان کرد: با هر تحول سیاسی، قیمت ارز رو به افزایش می‌گذارد و چون دولت همانند سال‌های گذشته دریافت‌های ارزی بالایی ندارد، به طور فعال نمی‌تواند سیاست‌های ارزی خود را در جهت ثبات ارز به کار گیرد. بلکه منفعلانه باید به پیروی از قیمت ارز در بازار آزاد نرخ‌های رسمی را افزایش دهد که این سیاست هم اثرات مخربی بر اقتصاد کشور خواهد داشت. این استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه چمران اظهار داشت: از طرف دیگر دولت شرایط طلایی به وجود آمده در پنج، شش سال گذشته را از دست داده است؛ شرایطی که وفور درآمدهای ارزی این امکان را برای دولت فراهم کرده بود تا فعالانه و باتدبیر به تولید داخلی بپردازد و از این طریق نیاز اقتصاد کشور را به حداقل برساند.
سیاست‌های کنترلی جوابگو نیست
ادعای رسانه مکتوب دولت درباره سودجویی بزرگ در بازار مرغ، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت و از جمله رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی کشور از برگزاری جلسه اضطراری این اتحادیه برای بررسی ادعاهای مطرح شده درباره فروش کنجاله دولتی با نرخ آزاد در بازار توسط یکی از تشکل‌های تولیدی خبر داد. حسین مقدم نیا در گفت‌وگو با مهر درخصوص سوءاستفاده یکی از تشکل‌های تولیدی مبنی بر دراختیار گرفتن کنجاله سویا با نرخ 830 تومان دولتی و سپس عرضه آن در بازار آزاد به نرخ 1600 تومان گفت: همه اسناد و مدارک خرید و توزیع نهاده کنجاله سویا در دفتر اتحادیه موجود است و هرکسی ادعایی دارد می تواند بیاید و آنها را بررسی کند.
رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی کشور درعین حال تصریح کرد: البته در سیستم فعلی اقتصادی اتفاقات زیادی رخ می‌دهد. این اتحادیه چنین اقدام زشتی را مرتکب نشده و پیگرد قضایی این اتهام را برای خود محفوظ می داند.
به نظر می‌رسد با توجه به شرایط موجود، این اتفاق تنها یکی از مواردی است که روی داده و رسانه‌ای شده است. تا زمانی که بی‌تدبیری دولت در مدیریت بخش‌هایی که ارز دولتی دریافت می‌کنند، وجود داشته باشد، شنیدن چنین خبرهایی دور از ذهن نیست. عده‌ای هم این داستان را به تحریم‌ها مرتبط می‌دانند اما مرتضی افقه، استاد دانشگاه شهید چمران معتقد است بر خلاف آنچه در حال حاضر مسئولان سیاسی کشور و رسانه‌ها اعلام می‌کنند، بهترین شرایط برای کم کردن وابستگی به درآمدهای نفتی، شرایط تحریم و تنگنا نیست. بخصوص که در شرایط فعلی، دولت طرح بلندپروازانه‌ای همانند هدفمندی یارانه‌ها را -نه در بهترین شرایط- شروع کرده و به لحاظ قیمتی مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرده است. این درحالی است که در شرایط وفور، دولت می‌توانست فارغ از فشارها و کمبودها، به تقویت تولید کشور بپردازد و وابستگی نیازهای اساسی به نفت را به حداقل برساند.
وی افزود: با این توضیحات، در شرایط فعلی، دولت ناچار به حرکت انفعالی است که نتیجه مطلوب نخواهد داشت. بنابراین با توجه به شرایط کنونی، که شاید همچون شرایط زمان جنگ تلقی شود، سیاست‌ها به ناچار در کوتاه‌مدت باید کنترلی باشد که البته به دلیل استفاده از این سیاست در یک سال و نیم گذشته در کنترل قیمت‌ها برای کاهش اثرات هدفمندی یارانه‌ها، این سیاست نیز کارایی خود را تا اندازه زیادی از دست داده است. به نظر نمی‌رسد دولت فعلی قادر به کنترل شرایط اقتصادی باشد اگر اوضاع سیاسی و تنش‌های بین‌المللی باتدبیر مدیریت نشود.
افقه با اشاره به امکانات مورد نیاز برای اعمال سیاست‌ها از سوی دولت، توضیح داد: برای اعمال سیاست‌های کنترلی دولت به نیرو و امکانات فراوانی نیاز دارد؛ ضمن اینکه هماهنگی با سایر قوا از جمله قوه قضائیه هم مورد نیاز است. همه این موارد هزینه‌های دولت را افزایش می‌دهد و این افزایش‌ها، مجددا نیاز دولت را به درآمدهای نفتی از طریق فروش بیشتر نفت در پی دارد که با توجه به شرایط تحریم، به راحتی شدنی نیست. در نتیجه، فشار به تقاضای ارز از طریق دولت باعث افزایش نرخ ارز خواهد شد که یک نمونه از آن را روز گذشته در رسانه‌ها شاهد بودیم.
وی همچنین در پایان در پاسخ به این سوال که آیا واردات کالا با ارز دولتی باعث کنترل گرانی و تروم شده یا خیر، گفت: به صورت تئوری این اتفاق باید می‌افتاد، اما ناتوانی دولت موجب شده تا ارز وارد بازار آزاد شود و به دلیل همین بی‌تدبیری اثر مثبتی نداشته باشد.
