اهمیت حسابداری طرح های مزایای بازنشستگی در چيست؟

عصر خبر: دكتر سيروس لرستاني*– هدف اصلی از حسابداری طرح های مزایای بازنشستگی ، اندازه گیری های بهای مزایای بازنشستگی کارکنان وشناسایی آن طی دوران خدمات کارکنان است. ایجاد یک طرح مزایای  بازنشستگی به معنای یک تعهد مالی بلندمدت به نفع کارکنان است.

برخی واحدهای تجاری راساً مدیریت طرح های بازنشستگی خود را به عهده می گیرند ، اما گاهی نیز مدیریت این طرحها را نهادهای دولتی از جمله سازمان تامین اجتماعی به عهده می گیرد که در این صورت از اعانات دریافتی جهت خرید دارائیهایی برای طرح استفاده خواهد شد. از این دارائیهای طرح برای ایجاد بازده استفاده می شود . از عایدات دارائیهای طرح ، مجری ( امین ) طرح جهت پرداخت به کارکنان در مقطع بازنشستگی استفاده می کند.

متداول ترین طرح ها برای تامین مزایای پایان خدمت را می توان به دو گروه کلی ، طرح مزایای بازنشستگی با کمک معین و طرح مزایای بازنشستگی با مزای معین طبقه بندی کرد. اختلافات اصلی آنها در چگونگی تعیین وتامین مالی مزایاست . در این طرح ، مزایای بازنشستگی با توجه به کمک های اعطایی به طرح وسود حاصل ازسرمایه گذاری ها ، تعیین می شود .

مزایای بازنشستگی با کمک معین : در این نوع طرح معمولاً برای کمکهای مرتبط با هر فرد حساب جداگانه ای نگه داری می شودوریسک مرتبط با نوسات بازدهی دارایی های طرح متوجه اعضا شده است . حسابداری طرح مزایای بازنشستگی با کمک معین ، معمولاً ساده بوده وهدف تطابق برنامه با دوره های کارکرد کارکنان را دنبال می کند . از آنجا که کمک مورد نظر مبتنی بر فرمول ( مثلاً درصدی از حقوق پرداختی ) می باشد ، معمولاً پرداخت به طرح به صورت جاری صورت می گیرد و اگر تا تاریخ ترازنامه پرداختی پرداختی از این بابت صورت نگیرد ، باید در تاریخ ترازنامه با انجام یک ثبت تعدیلی مبادرت به ایجاد یک بدهی نمود .

مزایای بازنشستگی با مزایای معین : طرحی است که مزایای بازنشستگی براساس ضوابطی تعیین می شود که معمولاً مبنای آن حقوق ، مزایا وسنوات اعضا است . در این طرحها ، ریسک اصلی متوجه طرح و یا حامی آن است . برخلاف طرحهای مزایای بازنشستگی با کمک معین ، حسابداری طرحهای مزایای بازنشستگی با مزایای معین دشوار است ، زیرا طرح نه تنها در قبال کمک جاری به طرح مسئولیت خواهد داشت ، بلکه مسئول کفایت دارائی های طرح که از آن برای پرداخت مزایای تعهد شده به کارکنان استفاده خواهد شد نیز خواهد بود . از این رو کمک جاری تنها جزیی از تعهدات بوده وبهای واقعی فقط با کمک جاری اندازه گیری نمی شود . اندازه گیری بهای مزایای بازنشستگی در طرحهای با مزایای معین ، نیازمند متخصصی است که از آن با عنوان اکچوئر یاد می شود . اکچوئر صلاحیت وتخصص لازم برای براورد تعداد کارکنان زنده مانده ، سطح حقوقی که کارکنان با آن بازنشسته می شوند ، عمر مورد انتظار کارکنان و… را در اختیار دارد .

لازم به ذکر است که در شرایط کنونی ایران ، طرحهای مزایای بازنشستگی تماماً از نوع مزایای معین بوده واستاندارد حسابداری شماره 27 ایران ( طرحهای مزایای بازنشستگی )برای گزارشگری مالی این نوع طرحها تدوین شده است . بنابراین آنچه از خاطرتان می گذرد در ارتباط با طرح مزایای بازنشستگی با مزایای معین است .

رویکردهای حقوق و مزایای جاری و حقوق مزایای پیش بینی شده در حسابداری مزایای بعد از بازنشستگی برای محاسبه ارزش فعلی تعهدات مربوط  به مزایای بازنشستگی دو رویکرد شامل ” حقوق ومزایای جاری” و ” حقوق و مزایای پیش بینی شده ” وجود دارد .

طرفداران رویکرد حقوق و مزایای جاری استدلال می کنند که :الف : استفاده از حقوق و مزایای جاری عینیت بیشتری دارد و نیاز به مفروضاتی در خصوص آیند نیست و بنابراین قابلیت اتکاب بالاتری دارد .

ب : افزایش مزایای بازنشستگی ناشی از فزایش حقوق و مزایا در صورتی تعهد طرح محسوب می شود که افزایش حقوق و مزایا تحقق یافته باشد .

ج: ارزش فعلی مزایای انباشته بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری با استفاده از حقوق و مزایای جاری عمدتاً با مبلغ قابل پرداخت در زمان خاتمه یا توقف فرضی فعالیت طرح ارتباط نزدیکتری دارد . طرفداران رویکرد حقوق و مزایای پیش بینی شده استدلال می کنند که :الف : اطلاعات مالی باید با فرض تداوم فعالیت تهیه شود ، حتی اگر بکارگیری مفروضات و برآوردها در تهیه آن ضرورت داشته باشد . ب : مزایای بازنشستگی معمولاً با توجه به میزان حقوق و مزایای نزدیک به تاریخ پایان خدمت تعیین و پرداخت می شود . بنابراین ، پیش بینی میزان حقوق و مزایا ، حق بیمه ها و نرخهای بازده ضرورت دارد .ج : در مواردی که تامین وجوه بر مبنای پیش بینی حقوق و مزایا صورت می گیرد عدم بکارگیری حقوق و مزایای پیش بینی شده ، ممکن است منجر به گزارش منابع مالی اضافی در زمانی شود که طرح دارای وجوه مالی اضافی نیست یا منجر به گزارش وجوه مالی کافی در زمانی شود که طرح وجوه مالی کافی در اختیار ندارد.

استاندارد شماره 27 یران

اصطلاحات ذیل در این استاندارد با معانی مشخص زیر بکار رفته است :طرحهای مزایای بازنشستگی : برنامه هایی است که به موجب آن برای اعضا پس از خاتمه خدمت ، مزایایی در قالب حقوق بازنشستگی یا مستمری فراهم می شود ، به شرطی که بتوان این مزایا را قبل از خاتمه خدمت براساس شرایط مصوب یا رویه مورد عمل تعیین یا برآورد کرد .

مزایای بازنشستگی : عبارت است از حقوق بازنشستگی وسایر مستمریهایی که به موجب مقررات طرح انظار می رود با توجه به سنوات خدکت گذشته اعضا به آنان پرداخت شود . اعضا : شامل کلیه افراد اعم از شاغلین ، بازنشستگان و مستمری بگیرانی است که از مزایای طرح بازنشستگی بهره مند می شوند . صنوق بازنشستگی : شخصیت حقوقی مستقلی است که تحت عناوینی مانند صندوق ، سازمان ، موسسه و غیره براساس قانون ، اساسنامه یا دستوالعمل خاص ، در حوزه تامین مزایای بازنشستگی اعضا، فعالیت میکند.

ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری : عبارت است از ارزش فعلی پرداختهای مورد انتظار به اعضای طرح بابت سنوات خدمت گذشته آنان که بر مبنای مفروضات اکچوئری محاسبه می شود . خالص دارائیهای طرح ( ارزش ویژه طرح ) عبارت است از دارائیهای طرح منهای بدهیهای آن غیر از ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری .به منظور توان مالی طرحهایی از قبیل مزایای باز نشستگی و بیمه عمر جهت ایفای تعهدات مربوط به طرحهای مذکور ، محاسباتی بر اساس روشهای آماری ، احتمالات و ریاضای کاربردی و با استفاده از مکانیزم اکچوئری صورت می گیرد . اگر چه ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری تعهد طرح می باشد اما به موجب این استاندارد به عنوان بدهی در صورتهای مالی طرح شناسایی نمی شود بلکه در زیر ترازنامه و یادداشتهای توضیحی افشا می گردد . استفاده کنندگان و نیازهای اطلاعاتی آنان :استفاده کنندگان اصلی گزارشهای مالی طرحهای مزایای بازنشستگی شامل اعضا ، ارکان طرح ، دولت و کارفرمایان می باشد .

ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری :ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری باید براساس پرداختهای مورد انتظار طبق شرایط طرح ، با توجه به سنوات خدمت اعضا تا تاریخ مورد نظر و سطح حقوق و مزایای جاری اعضا محاسبه شود .تناوب ارزیابی مبتنی بر اکچوئری:براساس قوانین و مقررات موجود ، معمولاً طرحهای مزایای بازنشستگی ملزم به انجام ارزیابی مبتنی بر اکچوئری حداقل هر سه سال یکبار هستند . با این وجود به منظور تشویق طرحهای مزایای بازنشستگی به ارائه اطلاعات به موقع ، ارزیابی مزبور در فواصل کوتاهتر توصیه می شود . چنانچه ارزیابی مبتنی بر اکچوئری به تاریخ صورتهای مالی انجام نشده باشد از آخرین ارزیابی انجام شده استفاده و تاریخ آن استفاده می شود .

*مدرس دانشگاه و دكتراي مديريت مالي