دومینوی کشف «گنج» در ایران از شایعه تا واقعیت!
هنوز از کذب بودن کشف گنج "خوی" چند روزی نگذشته است که فضاهای مجازی تحت تاثیر کشف گنج "فاروق" شده است، دومینویی که بر مدار شایعه می‌چرخد.
خبرگزاری تسنیم: پس از انتشار خبرهای کشف مجموعه ای بزرگی از گنج در خوی آذرﺑایجان ﻏربی مطرح شده بود که جلیل ﺟﺒﺎری – مدیر کل میراث فرهنگی ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی آذربایجان غربی صحت چنین گنجی را رد کرده بود حال حدود به یک ماه نیز است که نام فاروق را زیاد می‌شنویم، نه به این دلیل که فصل انار و جشنواره انار فاروقاست، بلکه به خاطر کلمه‌ای که هموراه راز و رمزهایی را با خود به دوش می‌کشد. همه چیز از ویدئویی از یک راهروی تاریک با در ورودی دایره‌ای شکل کوچک منسوب به روستایی در 25 کیلومتری تخت‌جمشید به نام «فاروق» شروع شد. ویدئویی که با اشاره به واژه قجری «گنج» سناریوی جدیدی را کلید زد که بازیگرانش مجسمه‌هایی کوچک از حیوانات و خدایان، اسکلت، استخوان و کتیبه‌هایی به خط میخی بودند. در این میان می‌توان گفت باستان‌شناسان و کارشناسان این حوزه روایت روشن‌تری را از این ماجرا داشتند اما هنوز عده‌ای می‌خواهند باور کنند در دل فاروق گنجی قدیمی نهفته است.
پیش‌تر نیز “مصیب امیری” – مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، درباره حرف‌های مطرح شده مبنی بر اینکه این مکان شبیه به یک زمین فوتبال است، به درِ ورودی و تونل کوچک نشان داده شده در فیلم اشاره کرد و گفت: «درِ وردوی آن فضا در فیلم بسیار کوچک است، حتی در ادامه یک تونل کوچک نشان داده می‌شود، این خود جای تعجب دارد که چطور ممکن است آثار از این محوطه خارج یا به آن وارد شده باشد؟ آن هم در شرایطی که برای ایجاد چنین فضایی باید خروارها خاک از همین در کوچک خارج شده باشد.»
به اعتقاد او چطور ممکن است از یک سایت 2500 ساله پس از این همه سال این آثار به طور منظم و کنار یکدیگر قرار گرفته باشند؟ از طرفی همه آثار نشان داده شده زرد رنگ هستند، در حالی که در دوره‌های گذشته بیشترین آثار تاریخی کشف شده از جنس‌های مختلفی مانند شیشه، نقره یا حتی مفرغ بوده‌اند.
امیری گفته بود: «کسی که فیلم را گرفته، در یک فضای سربسته با یک چراغ قوه و نشان دادن دو اسکناس متعلق به ایران که تلاش دارد ثابت کند این فیلم متعلق به ایران است، دروغ خود را نشان می‌دهد و چون مردم از نزدیک این منطقه را ندیدند، آن را به راحتی باور می‌کنند. اما در حالی این سناریو چیده شده که همه کارها از همان ابتدا غلط است.»
لزومی برای ایجاد شهر در زیرزمین وجود ندارد
در این رابطه علیرضا عسکری – باستان‌شناس و استاد دانشگاه شیراز «میراث آریا» درباره شهر فاروق می‌گوید: «من سال‌هاست که مطالعات هخامنشی را در دشت تخت‌جمشید دنبال می‌کنم و بیش از 10 سال است که در دشت مرودشت کاوش انجام می‌دهم. از نظر باستان شناسی آنچه که در فاروق به عنوان بخشی از دشت مرودشت در فاصله 25 کیلومتری تخت جمشید امروزه از سوی برخی از افراد مطرح می‌شود صحت ندارد.»
وی افزود: «می‌دانیم که در گذشته بخشی از آب شرب تخت جمشید از سیدان و فاروق تأمین می‌شد و این 2 حوزه در زمینه مطالعات هخامنشی قابل بحث هستند. بررسی‌های انجام شده از سوی باستان‌شناسان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی در طول سالیان دراز در فاروق و سیدان نشان می‌دهد که عمده آثار باستانی کشف شده در این مناطق سازه‌های آبی یا وابسته به آب یا آثار مربوط به تدفین اموات، سازه‌های مربوط به آثار نیایشی بود، البته تعداد این بناها نیز بسیار کم یا به شکل تک‌بنا بودند.»
عسکری ادامه داد: «از نظر مطالعات باستان شناسی در استان فارس تعدادی شهر تاریخی وجود دارد و مهمترین آن ها شهر پاسارگاد، پارسه، استخر، بیشابور، پیروزآباد، شیراز در دوران باستان است. از نظر بحث شهرنشینی نیز، شهر در دشت شکل می‌گیرد و هیچگاه در زیرزمین ساخته نمی‌شود، ساخت شهر در زیر زمین مرسوم نبود، زیرا از نظر عقلانی و منطقی دلیل برای ساخت شهر در زیر زمین وجود نداشته و ندارد. ایجاد شهر در زیر زمین به آن معنای مرسوم، در آثار باستانی ایران وجود ندارد، اگر هم چیزی در زیر زمین بوده به صورت تک اثر نیایشی و چیزهایی از این دست بود.»
هیچکدام از آثار نشان داده شده در فیلم شاخصه‌های آثار باستانی 5هزار سال اخیر فارس را ندارند
وی با تأکید بر این نکته که هر شی یا اثر باستانی در فرآیند فرهنگی ایجاد می‌شود، و هر شی نتیجه زایش فکری و فرهنگی مقطع خاصی از تاریخ است گفت: «می‌توان با علم باستان‌شناسی دریافت که هر اثری متعلق به کدام دوره است، زیرا آثار باستانی دارای شاخصه‌هایی هستند که آن شاخصه‌ها مربوط به همان دوره‌ای هستند که آثار ایجاد شده‌اند. اینکه افرادی در شبکه‌های اجتماعی ادعا کردند که شهری زیر زمینی در این منطقه کشف شده است و تصاویری نیز در این زمینه منتشر شد، کاملا جعلی است. راه پله و اشیای نشان داده شده در این فیلم‌ها و تصاویر یا متعلق به آسیای صغیر بود و ربطی به ایران نداشت یا آثار جعلی طلا بود که اصلاً ربطی به فرهنگ ایران در آن دوره ندارد.»
این استاد دانشگاه شیراز گفت: «همه اشیایی که در ویدئو ها و تصاویر نشان داده شده‌اند جعلی هستند و هیچکدام از شاخصه‌های آثار باستانی 5هزار سال اخیر فارس را ندارند زیرا در آن دوره اشیا طلا در فارس نداشتیم. 5 هزار سال قبل تازه وارد عصر مس و سنگ و مفرغ شده بودیم، در نتیجه نسبت دادن قدمت تاریخی 7 هزار سال به این آثاری که در تصاویر بود نادرست است زیرا در همه آن آثار هیچ نشانه و شاخصه فرهنگی 5 هزار سال اخیر استان فارس به چشم نمی‌خورد.»
وی ادامه داد: «از طرفی همانطور که گفتیم لزومی برای ایجاد شهر در زیرزمین وجود ندارد. منطقه فاروق جزئی از تخت جمشید بود، همه نقاط تخت جمشید نیز در 100 سال اخیر از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دانشگاه‌های مختلف بررسی و کاوش شد و اطلاعات زیادی از این منطقه در دست است، در هیچ گزارشی به چنین موضوعی اشاره نشده است، در حالی که اگر چنین مسئله‌ای وجود داشت از چشم تیز‌بین باستان شناسان و کارشناسان این حوزه مخفی نمی‌ماند.»
عسکری افزود: «بنده 2 ماه پیش وقتی در حال تحقیق و کاوش در منطقه پارسه بودم این شایعه را شنیدم، در حالی که زمانی که ما به آن منطقه برای پیگری این شایعات رفتیم هیچ اثری در آن منطقه وجود نداشت. منطقه فاروق بخشی از منطقه تخت‌جمشید، استخر و پارسه محسوب می‌شود و نیازی به بزرگنمایی ندارد. از طرف دیگر آثار باستانی اصلی در مناطق تخت‌جمشید، استخر و… هستند و نیازی نیست که تمدنی زیرزمین شکل بگیرد.»
وی گفت: «حوزه باستان‌شناسی و میراث فرهنگی یک حوزه کاملاً تخصصی است، در نتیجه باید درباره این مسئله رویکردی تخصصی اتخاذ کرد. وقتی کارشناسان بارها و بارها در سالیان دراز این منطقه را بررسی کرده‌اند و می‌توانند به صورت تخصصی این منطقه را کاوش کنند لزومی ندارد که افراد غیر متخصص در این حوزه ورود کنند و با ایجاد شایعه باعث تشویش اذهان عمومی شوند. این مسئله از سوی افرادی مطرح شد که هیچ تخصصی در حوزه میراث فرهنگی ندارند.»
مسائل حقوقی آثار میراث فرهنگی در حوزه اختیارات سازمان میراث فرهنگی است
این کارشناس حوزه باستان‌شناسی ادامه داد: «از طرفی در زمینه مسائل حقوقی باید تأکید کنم که مسائل حقوی آثار میراث فرهنگی در حوزه اختیارات سازمان میراث فرهنگی است، و هر نوع استعلامی باید از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انجام شود، زیرا این صحبت کارشناسان میراث فرهنگی است که حجت را بر همه تمام می‌کند. حوزه میراث فرهنگی یک حوزه تخصصی است، اما همواره کارشناسان میراث فرهنگی و باستان شناسان سعی کردند که این مسائل تخصصی را با زبانی ساده برای مردم شرح دهند. پشت این لحن ساده و همه‌فهم سال‌ها کار، زحمت، مطالعه و تجربه نهفته است، اما از آنجایی که عموم جامعه از رنج‌ها، مشقت‌ها، کارهای میدانی و… آگاهی ندارند، گمان نمی‌برند که پشت هر نظریه یا اظهارنظری که به نظر ساده می‌‌رسد سال‌ها کار و پژوهش نهفته است.»
عسکری گفت: «کارشناسان میراث فرهنگی تا به حال هر آنچه که در حوزه میراث جعل شده را به راحتی شناسایی می‌کنند، از طرفی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همزمان با ده‌ها دانشگاه بین‌المللی در حوزه تخت جمشید در حال همکاری است. با اتکا به عکس‌های هوایی، مطالعات ژئوفیزیک و… حوزه فرهنگی و باستانی تحت کنترل کامل کارشناسان میراث فرهنگی است، این کارشناسان با ابزار پیشرفته و تخصص کافی، به راحتی می‌توانند در این زمینه قضاوت کنند و نیازی به نظر و قضاوت افراد غیر متخصص وجود ندارد.»
وی افزود: «به عنوان مثال در حوزه تخت‌جمشید بیش از 100 باستان‌شناس کار کردند، فاروق نیز از آنجایی که جزئی از تخت‌جمشید است مورد بررسی و مطالعات باستان شناسانه این افراد قرار گرفت، همه گزارش‌ها و نظرات کارشناسی در زمینه فاروق نیز در سطوح بین‌المللی طی سالیان متوالی منتشر و اعلام شده است.»
استاد باستان‌شناسی دانشگاه شیراز ادامه داد: «این مسئله صرفا نظرات اشتباهی است که از سوی افرادی غیر متخصص دامن زده شد، کارشناسان میراث فرهنگی باید تلاش کنند که واقعیت‌های علمی و مطالعات تخصصی در حوزه میراث بیشتر به جامعه عرضه شود، و عموم مردم در این زمینه اطلاع داشته باشند، اگر آگاهی عمومی بیشتری درباره پژوهش و تخصص کارشناسان میراث وجود داشت هرگز چنین شایعه‌ای از سوی برخی از افراد عنوان نمی‌شد.»
متاسفانه آگاهی عمومی در بحث آثار تاریخی آنطور که باید قوی باشد نیست
همچنین رضا نوروزی – کارشناس میراث فرهنگی پژوهشکده باستان‌شناسی استان فارس درباره عکسی که در روزهای اخیر در بعضی از شبکه‌های اجتماعی منتشر شد گفت: «من به عنوان کارشناس در منطقه فاروق حضور پیدا کرد، نسبت دادن عکسی که در روزهای اخیر منتشر شد به درگیری میراث فرهنگی با مردم نادرست است.»
وی افزود: «فیلم‌ها و تصاویری که درباره کشف گنجی در منطقه فاروق منتشر شد با عقل هیچ باستان‌شناسی جور در نمی‌آید و هیچ منطقی پشت آن نیست. حتی بعد از اینکه صدا و سیما به این محل رفت درباره این مسئله گزارش تهیه کرد، عده‌ای باز هم با این قضیه ناسیونالیستی برخورد کردند، در واقع هر کنشی که از سوی کارشناسان میراث فرهنگی، باستان‌شناسان و… برای روشن شدن حقیقت انجام می‌شود واکنش مشابهی از سوی بعضی از افراد می‌بینیم.»
نوروزی گفت: «پیگری مسائل در حوزه میراث فرهنگی در حوزه اختیارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. این منطقه از آنجایی که در حوزه مرودشت قرار دارد در سال‌های گذشته و اخیرا بارها بررسی شده است. اینکه در هرمنطقه‌ای که آثار تاریخی در آن وجود دارد الزاما گنج نیز موجود است باور نادرستی است. متاسفانه آگاهی عمومی در بحث آثار تاریخی آنطور که باید قوی باشد نیست، در نتیجه چنین شایعاتی برای عده‌ای باورپذیر می‌شود.»
کارشناس میراث فرهنگی پژوهشکده باستان‌شناسی استان فارس عنوان کرد: «پیش‌تر نیز مسائلی از این دست در مناطقی نظیر دشمن زیاری نورآباد ممسنی، کازرون و… مطرح شد که با پیگیری کارشناسان این حوزه مشخص شد که آن ادعاها پایه و اساسی ندارد. حتی در زمینه مسئله کازرون مدعیان حرف کارشناسان سازمان میراث فرهنگی را قبول نکردند و در نهایت نه تنها به هیچ نتیجه‌ای نرسیدند بلکه در دادگاه محکوم نیز شدند.»
