وجود دو شب به عنوان «طولانی‌ترین شب سال» اتفاق نادری نیست

به گزارش ایسنا، روز گذشته خبری در فضای رسانه‌ای کشور منتشر شد با این مضمون که امسال طول شب اول دی نیز به اندازه طول شب 30 آذر است و در واقع امسال به دلیل انقلاب زمستانی که ساعت 14 و 14 دقیقه اول دی ماه است، از نظر نجومی دو شب یلدا داریم.

طبق این گزارش بیشترین ساعت تاریکی دیشب و امروز در پارس‌آباد – شمالی‌ترین شهر ایران – 14 ساعت و 39 دقیقه است و کمترین تاریکی نیز در چابهار در جنوب ایران 13 ساعت و 36 دقیقه است.

در این میان با توجه به اینکه شب یلدا جزو آداب و رسوم ملی بوده و به نوعی یکی از نمادهای فرهنگی کشور محسوب می‌شود، گمانه‌زنی‌ها در خصوص کم و کیف این ماجرا میان مردم افزایش یافت که اغلب این گمانه‌زنی‌ها فاقد مبانی علمی و غیرشفاف بود.

بر این اساس، سید مصطفی امام یکی از منجمان انجمن نجوم با بیان اینکه این موضوع را باید از 2 جنبه علمی و آیینی بررسی کنیم، به خبرنگار ایسنا گفت: از منظر علمی موضوع از این قرار است که اگر لحظه دقیق انقلاب زمستانی (زمانی که مقدار میل خورشید دقیقاً 23.5- درجه می‌شود) نزدیک زمان اذان ظهر روز اول دی باشد، طبق محاسبات، طول شب در تاریخ 30 آذر و اول دی برابر می‌شود.

وی افزود: اما باید توجه داشت که از طرفی این موضوع برای اهل فن موضوع ساده و روشنی است و از سویی دیگر چنین موردی اصلا و ابدا موضوعی نادر و محدود به دوره‌های طولانی نیست و در هر بازه 4 تا 6 سال به طور مرتب رخ می‌دهد!

امام، با بیان اینکه باید اعلام چنین موضوعی را از نظر آیینی نیز بررسی کنیم، توضیح داد: شب یلدا یک آیین باستانی کهن است که ریشه در میتراییسم دارد و موضوع اصلی در آن زنده نگه داشتن آخرین شب پاییز است که این شب به طور معمول طولانی‌ترین شب سال هم هست.

این منجم ادامه داد: اما باید توجه داشت که زنده نگه داشتن آیین‌های کهن در گرو عدم اعمال تغییرات و برگزاری آن‌ها به سنت نیاکان‌مان است. ایرانیان همیشه آخرین شب پاییز را به عنوان شب یلدا گرامی می‌داشتند و با این کار به استقبال فصل زمستان می‌رفتند.

وی تصریح کرد: همانگونه که اشاره شد، اینکه ممکن است در مدت یک دوره 4 تا 6 ساله، طول شب در تاریخ اول دی به اندازه شب یلدا (و حتی گاهی کمی طولانی‌تر!) باشد برای منجمان موضوع پیچیده‌ای نبوده که الان به یکباره کشف شده باشد، اما در طول تاریخ هیچ‌گاه ندیده‌ایم که به موضوع وجود دو شب یلدا اشاره و با این ماجرا به صورت یوم‌الشک (در اینجا لابد لیل‌الشک) برخورد شود.

امام با بیان اینکه هرچند اعلام چنین مواردی قطعا با انگیزه توجه عموم مردم به موضوعات نجومی انجام می‌شود، افزود: اما باید در نظر داشت که اعلام مساله‌ای تا این حد تخصصی، نه تنها کمکی به ترویج علم و توجه جامعه به “نجوم” نمی‌کند، بلکه می‌تواند باعث بدبینی به جامعه علمی و همچنین کم رنگ شدن توجه به آیین‌های ملی شود، کما اینکه در همین مدت کوتاه واکنش عمده جامعه به اعلام این خبر، ساخت لطیفه‌ درباره شب یلدا و نه واکنش علمی به اصل مساله بود.

وی اظهار کرد: شاید بتوان گفت که در بهترین حالت اگر بتوانیم توضیح ساده و عامه‌فهم درباره اصل موضوع دلیل طولانی بودن شب یلدا را در جامعه نشر دهیم، کار بسیار بزرگی کرده‌ایم.

این منجم بابیان اینکه در مواجهه مردم با موضوع شب یلدا، بعضا مشاهده می‌کنیم که برخی بر این تصورند که طول شبانه روز در شب یلدا بیش از 24 ساعت است و تصور انبساط زمان را از این مساله دارند، تصریح کرد: در چنین شرایطی انتظار معقول از جامعه علمی و رسانه‌ای کشور این است که علاوه بر درنظر گرفتن صحت علمی مطالب منتشره ، بتوانند پیش از انتشار خبرهای مختلف، تحلیلی از نوع واکنش جامعه هم نسبت به این اخبار داشته باشند تا ناخواسته در جهت تضعیف آیین‌های کهن و باستانی قدم بر نداریم.