انقراض نماد حیات وحش ایران شتاب گرفت
از یوزپلنگ آسیایی چه خبر؟ پاسخ این پرسش را با کمی تأمل در گفته‌های رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌توان دریافت.
او که 26مهرماه امسال برای شرکت در یازدهمین اجلاس متعاهدین کنوانسیون تنوع زیستی به حیدرآباد هند سفرکرده بود در سخنرانی خود در این اجلاس به صراحت اعلام کرد که جمعیت یوز در ایران بالغ بر 50 قلاده است. براساس این آمار جمعیت یوز 50درصد کاهش یافته است. پیش‌تر مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست جمعیت یوزها را بارها 70تا 100قلاده و درمواردی 120قلاده هم عنوان کرده بودند. مقایسه این آمارها نشان از این واقعیت تلخ دارد که نماد حیات‌وحش ایران بیش از هر زمان دیگری با خطر انقراض دست‌وپنجه نرم می‌کند. دوستداران محیط‌زیست و حیات‌وحش اکنون بیش از هر چیز نگران یوزها هستند. مهندس علیرضا جورابچیان، مدیر پیشین پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در این‌باره به همشهری گفت: رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دو سال پیش جمعیت یوزها را 100قلاده اعلام کرد درحالی‌که براساس برآورد سال87، تعداد یوزها بین 74 تا 120قلاده اعلام شده بود. اوایل سال90 هم برآوردی داشتیم که جمعیت یوز را حداکثر 70 قلاده نشان می‌داد. اکنون محمدی‌زاده می‌گوید، جمعیت یوز در ایران بالغ بر 50قلاده است این آمار اگر درست باشد به‌معنای سیر نزولی جمعیت یوزپلنگ در زیستگاه‌هاست.
آمارهای نگران‌کننده
آنطور که این کارشناس پرسابقه محیط‌زیست می‌گوید، سال گذشته با نصب 100دستگاه دوربین، جمعیت یوز در کل زیستگاه‌های استان یزد سرشماری شد این سرشماری نشان داد شمار یوزها در این استان 10 قلاده است این درحالی است که استان یزد یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی است. پارک ملی توران هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است براساس برآورد سال87، در این پارک 12تا 15قلاده یوز وجود داشت اما در حال حاضر، آماری که به کمک دوربین‌های بزرگ تهیه شده نشان می‌دهد جمعیت یوز در این پارک به چهار تا شش قلاده کاهش یافته است.
وی با تأکید براینکه کاهش جمعیت یوز، ناشی از کم کاری محیط‌بانان و کارکنان محیط‌زیست در استان‌ها نیست، خاطرنشان کرد: وقتی دستاوردها و اقدامات مربوط به پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نظیر کارگاه‌های سرشماری، کارگاه‌های ماهانه آموزشی محیط‌بانان برگزار نشود، وقتی گشت و کنترل زیستگاه‌ها متوقف شود، وقتی حفاظت اولویت نداشته باشد بدیهی است که حفاظت سیر نزولی می‌گیرد و جمعیت حیات‌وحش کاهش می‌یابد.
البته ممکن است کمبود اعتبارات بین‌المللی(مربوط به پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی) را بهانه کنند اما واقعیت این است که در تمام سال‌هایی که پروژه یوز فعال بوده اصل اعتبار توسط سازمان محیط‌زیست و از طریق اعتبارات استانی تأمین شده و اعتبارات بین‌المللی هیچ‌گاه صرف محیط‌بانان و زیستگاه‌ها نشده است ضمن آنکه نه‌تنها اعتبارات استانی کاهش نیافته بلکه افزایش هم یافته است.
جورابچیان افزود: وقتی رئیس سازمان محیط‌زیست اعلام می‌کند که جمعیت یوز 50 قلاده است درحالی‌که پیش‌تر این آمار را 100قلاده اعلام کرده است باید معاون طبیعی و سایر مسئولان ذی‌ربط نقاط ضعف را پیدا کنند؛ باید توضیح دهند که واقعا به چه دلیل جمعیت یوز کاهش یافته است.
جاده‌ای برای نابودی یوزها
وی درباره آخرین وضعیت عبور جاده از قلب منطقه حفاظت‌شده کوه بافق (واقع در استان یزد) هم گفت: منطقه حفاظت شده کوه‌بافق یکی از زیستگاه‌های حساس یوزپلنگ است، با وجود این برخی می‌خواستند در این منطقه جاده بکشند و زمانی مسئله به قدری جدی شد که می‌خواستند عملیات آسفالت را شروع کنند اما با وجود کوتاهی سازمان حفاظت محیط‌زیست، تلاش‌های مسئولان اداره محیط‌زیست استان (یزد) مانع از اجرای این عملیات شد. در خلال این ماجراها، رئیس منطقه حفاظت شده بافق بارها تهدید شد اما با وجود همه فشارها و تهدیدها، مسئولان محلی محیط‌زیست توانستند جلوی تخریب را بگیرند. خوشبختانه در حال حاضر، جاده‌کشی و آسفالت کمرنگ شده است. انتظار هم آن است که با درایت مسئولان محلی به‌ویژه فرمانداری، احداث جاده به کلی منتفی شود تا بهترین زیستگاه یوز مصون بماند.
جورابچیان انگشت اتهام را به سوی سایر مسئولان محیط‌زیست نشانه رفت و گفت: به اعتقاد من رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست مقصر نیست زیرا وی صرفا یک گیرنده اطلاعات است بلکه این مسئولان محیط طبیعی هستند که باید با اطلاع‌رسانی دقیق و کارشناسانه وی را مجاب به اقدامات حفاظتی کنند. آنچه امروز اتفاق افتاده این است که حفاظت منتفی شده و اصلا حفاظتی وجود ندارد. براساس همین سیاست، نه از آموزش محیط‌بانان خبری هست نه از سرکشی به زیستگاه‌ها. حتی چهار ماه است که مسئولان ارشد محیط طبیعی پایشان به زیستگاه یوز نرسیده است، در عوض به منطقه میاندشت رفته‌اند تا چگونگی تکثیر یوز را بررسی کنند، این در حالی است که تکثیر زمانی محلی از اعراب دارد که از نظر حفاظت مشکلی وجود نداشته باشد یا اینکه حیوان در حال انقراض کامل باشد.
در عین حال وی تلاش‌های برخی کارکنان محیط‌زیست را قابل تحسین دانست و افزود: اگر امروز حیات وحشی باقی مانده به‌خاطر تلاش شماری از کارکنان زحمتکش استان‌هاست. برای نمونه با تلاش مدیرکل محیط‌زیست خراسان شمالی و همکاران وی، پناهگاه حیات‌وحش میاندشت به یکی از بهترین زیستگاه‌های یوز تبدیل شده به‌طوری که طی چهار ماه گذشته یک قلاده یوز ماده با سه توله در این پناهگاه دیده شده است، اتفاقی که تا پیش از این در هیچ زیستگاهی سابقه نداشته است. در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد نایین هم با تلاش‌های بی‌دریغ محیط‌بانان، هنوز گزارشی مبنی بر کاهش جمعیت یوز دریافت نشده است.
