درکارهای خانه به کودکتان مسوولیت دهید

معمولا بین 3 تا 5 سالگی، کودک هر چیزی را از روی تقلید یاد می‌گیرد برای همین می‌توانید مرتب کردن اتاق را مانند بازی به او نشان دهید و او را در این کار همراهی کنید. او نیاز دارد بداند که این کار را از کجا شروع کند و هر وسیله را چطور سرجای خود بگذارد. تصور نکنید فرزند شما خیلی کوچک است.

 یکی از کارهایی که در خانه انجام می‌شود تمیز‌کردن خانه است. گاهی در این میان کودکان دوست دارند به والدینشان کمک کنند و وظایفی را برعهده بگیرند اما آیا این کار درست است یا نه؟ واگر خوب است باید از چند سالگی این وظیفه را به آنها بسپاریم. در این گفت‌وگو دکتر کتایون رازجویان، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان به ما می‌گویند که از چه زمانی می‌توانیم این مسوولیت را به کودکانمان بسپاریم.

از چه زمانی و چگونه می‌توان به کودک مسوولیت داد؟

معمولا بین 3 تا 5 سالگی، کودک هر چیزی را از روی تقلید یاد می‌گیرد برای همین می‌توانید مرتب کردن اتاق را مانند بازی به او نشان دهید و او را در این کار همراهی کنید. او نیاز دارد بداند که این کار را از کجا شروع کند و هر وسیله را چطور سرجای خود بگذارد. تصور نکنید فرزند شما خیلی کوچک است.
 
وقتی زمان تمیز کردن اتاق کودکتان می‌شود حتما مسوولیت‌هایی به او بدهید.کودک با کمک شما معنای مسوولیت را می‌فهمد و تمایل پیدا می‌کند که این کار را تکرار کند. در ضمن بین 6 تا 11 سالگی، او تمایل دارد خود را مستقل‌تر نشان دهد و ترجیح می‌دهد اتاقش را به تنهایی مانند یک فرد بزرگسال مرتب کند. این موضوع به آن معنا نیست که او می‌داند چطور این کار را انجام دهد. دلایل صحبت‌های خود را برایش توضیح دهید، از تحمیل نظرات خود اجتناب کنید و به جای او وسایلش را مرتب نکنید. مثلا بدون هماهنگی و موافقت فرزندتان دکوراسیون اتاق وی را تغییر ندهید.
 بعضی از کودکان اجازه نمی‌دهند والدینشان وارد اتاق آنها شوند. از طرفی خودشان هم تمایلی برای تمیز کردن اتاقشان ندارند. در این شرایط چه باید کرد؟

البته کمی بی‌نظمی طبیعی است؛ به همین دلیل بهتر است نظم و ترتیب شدید، خصوصا با روش‌های سختگیرانه را به او تحمیل نکنید. هرگز اتاق فرزندتان را به‌ویژه زمانی که در خانه نیست، مرتب نکنید. وقتی می‌خواهید وارد شوید، در بزنید و منتظر بمانید تا شما را دعوت کند. در این رفتارتان، احترام به حریم شخصی و توجه به احساسات و دل‌مشغولی‌هایش را نشان می‌دهید. این زمان فرصت خوبی است که نظر او را پیرامون نحوه تمیز کردن اتاقش جویا شوید. پاکیزگی خیلی مهم است اما آن را به موضوعی جنجالی در خانواده تبدیل نکنید، بلکه با شناخت روحیات فرزندانتان سعی کنید هم همکاری فرزندان را جلب کنید و هم مسوولیت‌پذیری و نظم و ترتیب را در او تقویت کنید.

 آیا برای کمک گرفتن از کودکان و نظافت و کارهای خانه باید زمان خاصی را در نظر گرفت؟

بله، مثلا نباید اجازه دهید ساعات صرف غذا و خواب بچه‌ها تحت‌الشعاع این کار قرار گیرد زیرا علاوه بر اینکه باعث بداخلاقی آنها می‌شود، بازگرداندن آنها به برنامه منظم قبلی، شما را با مشکل روبرو می‌کند. از طرف دیگر حوصله بچه‌ها وقتی که، چند ساعت متوالی بدون توجه به آنها مشغول کار می‌شوید، سر می‌رود و ممکن است از این فرصت استفاده کنند و هر کاری که دلشان بخواهد انجام دهند. باید توجه داشته باشید، فرزندان کوچک می‌توانند شرکای خوبی در امر تمیز کردن خانه باشند. به این ترتیب می‌توانید در هر روز زمان خاصی را برای نظافت اختصاص داده و کارها را با همسر و فرزندان خود انجام دهید. البته کار کودک در خانه باید متناسب با سن، توانایی و وقت او باشد. مثلا، از بچه 6-5 ساله نباید انتظار داشته باشید دیوار تمیز کند، اما در این سن می‌تواند اسباب‌بازی‌ها و لوازم دیگر خود را جمع کند و پس از گردگیری قفسه‌ها توسط شما، آنها را سر جای خود قرار دهد.

 در این میان سهم نوجوانان خانه چیست؟ معمولا کمک خواستن از آنها با توجه به شرایط روانی دوران بلوغ کمی سخت است.

اتفاقا باید کارهایی با مسوولیت بیشتر به آنها داده شود؛ مثل تمیز کردن کاشی‌های آشپزخانه، جاروبرقی کشیدن و… چنین کارهایی بعضی اوقات خواست آنها نیست، اما می‌شود با همدلی و مهربانی کارها را بهتر کنار یکدیگر انجام بدهید. ضمن اینکه نوع تربیت و آموزش‌هایی که به کودکتان از ابتدا داده‌اید در این شرایط بسیار تعیین‌کننده است.

برخی از والدین وقتی کودکشان شیئی را می‌شکند یا خرابکاری می‌کند او را با واژه‌های غلطی ناراحت می‌کنند. به این گونه والدین چه توصیه‌ای می‌کنید؟

این کار اصلا درست نیست برای همین پیشنهاد می‌کنم از داد زدن بر سر بچه‌ها در مورد نحوه تمیزکاری، جدا خودداری کنید، می‌توانید با خونسردی به آنها توضیحات لازم را بدهید تا با مشارکتی دوستانه یک همکاری مفید را تجربه کنید. اساسا این نوع همکاری‌ها، روحیه کار دسته‌جمعی را میان افراد خانواده بالا می‌برد و به آنها آموزش می‌دهد. مسوولیت تمیز کردن خانه نباید بر دوش یک نفر باشد و بهتر است همه افراد در خانه با یکدیگر همکاری کنند؛ در این صورت هیچ‌وقت یک نفر خسته نخواهد شد.
 
با این اقدامات علاوه بر افزایش صمیمیت، روح همکاری و مشارکت در خانواده تقویت می‌شود و اعتماد به‌نفس کودکان و نوجوانان به واسطه قبول مسوولیت، بالا می‌رود. این نکته مهم است، برای انجام هر کاری باید خوشحالی کنیم و با صدای بلند بخندیم و همچنین از افراد خانواده به‌ویژه بچه‌ها تشکر کنیم که به ما کمک می‌کنند. ضمنا یادتان باشد تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل می‌کند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید. سرزنش کردن سبب می‌شود کودک تصور کند هرگز نمی‌تواند شما را راضی نگه دارد بنابراین دست از تلاش برمی‌دارد. به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا می‌کند، بر آنها مسلط می‌شود و از عهده انجام کارها بهتر برمی‌آید.

در ضمن سعی کنید به جای جمله‌های منفی از جمله‌های مثبت استفاده کنید؛ مثلا به جای «اگر لباس‌های مهمانی را درنیاوری…» از این عبارت استفاده کنید؛ «اگر می‌خواهی بازی کنی اول باید لباس‌های مهمانی را درآوری.» بدین ترتیب اگر چند بار این جمله‌ها را تکرار کنید، انجام این کارها برای کودک به شکل عادت درمی‌آید و دیگر نیازی نیست کارها را مرتب به او یادآوری کنید.

چه کارهای دیگری از جانب والدین می‌تواند سلامت روانی کودک را تحت‌الشعاع قرار دهد؟

بهتر است تمیزکردن خانه را با برنامه‌ریزی و منظم اجرا کنید. بعضی از خانم‌ها عادت دارند یکباره همه وسایل اتاق‌ها، آشپزخانه، کابینت‌ها، کمدها و… را بیرون بریزند. با این کار خانه نامرتب و ناامن می‌شود. این بی‌نظمی می‌تواند سلامت روانی بچه‌ها را تهدید کند. بنابراین فهرستی از تمام کارهایی که باید انجام شود، تهیه کنید و به ترتیب اولویت انجام دهید.

دادن پاداش برای انجام کارهای شخصی کودک چقدر درست یا غلط است؟

پاداش دادن همیشه خوب نیست چون او را شرطی می‌کند. او باید بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که باید انجام بدهد، بدون اینکه انتظار پاداشی داشته باشد. البته تشویق‌های کلامی را فراموش نکنید و رفتارهای پسندیده فرزندتان را جلوی خودش به زبان بیاورید. این کار باعث می‌شود با شور و شوق بیشتری دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.

ضمنا فراموش نکنید که خودتان الگوی خوبی برای کودکانتان هستید. اگر از فرزندتان می‌خواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، خودتان باید در منزل این کار را انجام دهید و وسایلتان را دور‌وبر خانه پرت نکنید!