شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق/ گفتار دوازدهم: قدرت دفاع و حفظ امنیت روانی

عصر خبر: در ایام ماه مبارک رمضان امسال، یادگار گرامی امام آيت الله سید حسن خمینی طی سلسله یادداشت هایی، به اختصار به شرح دعای مکارم الاخلاق می پردازد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني آستان، امروز بخش دوازدهم این یادداشت ها تحت عنوان «قدرت دفاع و حفظ امنیت روانی»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:
امام سجاد علیه السلام در فراز دیگری از دعای بیستم صحیفه سجادیه، پس از طلبِ مکارم اخلاقی از خدای متعال، و درخواست برای تبدیل ناپسندی های رفتاریِ خود، خویشاوندان و اطرافیان، به محاسنِ اخلاقی و استعانت برای دفع شرور و جلب خیرات، از پروردگار طلب می کند: «و هَب لی مکراً علی من کادنی و قدرۀً علی من اضطهدنی و تکذیباً لمن قصبنی و سلامۀً ممن تَوَعّدنی»بارالها! در برابر کسی که بر من حیله می کند، مکر ارزانی دار و مقابلِ کسی که مرا مقهورِ خود می خواهد، قدرت عطا فرمای و دروغِ کسی که مرا دشنام می دهد را آشکار ساز و از آنکه تهدیدم می کند مرا به سلامت دار.«مکر» همان خدعه و نیرنگ است و به کاری می گویند که انجام دهنده آن در واقع خلاف آنچه ظاهرا نشان می دهد، قصد کرده است. گاهی این مکر نیکو و ممدوح است، مانند وقتی که هدف از آن کار خوبی باشد: «و الله خیر الماکرین» (آل عمران آیه 54) و گاه ناپسند و مذموم است، مانند هنگامی که هدف از آن، کار ناپسند و قبیحی باشد: «و لا یحیق المکر السیئُ الا باهله» (فاطر آیه 43). «کید» نیز به معنای مکر است و چیزی را به جای چیز دیگر اراده کردن است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص328)«اضطهاد» به سُلطه از راه قهر و غلبه می گویند و «قصب» ناسزا و دشنام دادن و گاه عیب جویی، و «توعد» نیز به تهدید کردن و وعده آزار و عذاب دادن معنا شده است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص330 و اساس البلاغه/ ص590)امام سجاد علیه السلام در این بخش از دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای سبحان توانایی در رفعِ مکرِ خدعه گران و رفع ظلم سلطه گران و جباران و تبیین حقایق برای مردم به گونه ای که کذب بودنِ ناسزا و دشنام های مخالفان آشکار شود و مصون بودن از تهدیدهای ارعاب کنندگان را طلب می کند.در گفتارهایی که گذشت بیان شد از جمله اموری که بسیار پسندیده و شایسته است، عفو و گذشت از اشتباهات دیگران است. کسانی که دارای بزرگی روح و شرحِ صدر هستند، دیگران را کریمانه عفو می کنند و از خطاهای آنان می گذرند. اما آنچه در این بخش از دعا و در گفتار سابق خواندیم، طلب توانایی برای عقوبت و تلافی کردنِ ظلم و ناسپاسی و حیله های دیگران است. در این میان توجه به این نکته ضروری و راهگشاست که بدانیم چه زمان هنگامه عفو و بخشش است و چه وقت باید در پیِ تنبیه و عقوبت خطاکار یا متجاوز بود. می توان گفت که ظلم و ستم و تجاوز، اگر با رفتار کریمانه و عفو و بخشش، برطرف می شود و باعث تنبه و پشیمانیِ خطاکار می شود، باید بخشید و بزرگوارانه گذشت کرد. ولی اگر ظالم و دشمن بر ظلم و تجاوز از حقوق پافشاری می کند، باید او را تنبیه و عقوبت کرد – به اندازه ای که ظلم کرده – تا علاوه بر تنبه و هدایت او، عدالت نیز برقرار بماند.حکما گفته اند قوه غضبیه اگر با عقل و اندیشه همراه شود، توانمندی حمایت و دفاع از حقوق فرد را دارا می شود و می تواند در جایی که لازم است احقاق حقوق و یا حفظ حیات و جایگاه کند. از این باب است که امام خمینی می نویسد: بدان که قوه غضبیه یکی از نعم بزرگ الهی است بر حیوان و بالخصوص بر انسان که به واسطه این قوه شریفه، حفظ بقای شخصی و نوعی و حفظ نظام عائله و بقای فردی و جمعی شود؛ چون که انسان تا در عالم ماده و طبیعت واقع است، به واسطه تضاد و تصادمی که در این عالم است و به واسطه قوه قبول و انفعال و تأثری که در طبیعت اوست، دائما در نضج و تحلیل است که اگر بدل لایتحلل به او نرسد، به زودی مفسدات داخلی او را فانی و نابود می کنند، و همین طور تا عالم دنیا و تصادم واقع است، از برای او دشمنی ها و مفسداتی هست که اگر از آنها جلوگیری نشود، انسان را به زودی زائل و فانی کنند… اجرای حدود و تعزیرات و سیاسات الهیه که حفظ نظام عالم کند، در پرتو این قدرت و قوه الهیه است… و در روایات شریفه از غضب ننمودن در موقع خود، ذم و تکذیب شده است. (شرح حدیث عقل و جهل/ ص250)آنچه امام زین العابدین علیه السلام در این نیایش از حضرت باری تعالی می خواهد، مصونیت از مکر و حیله خدعه گران و سلطه پیشگان است. حیله و نیرنگی که در کلام امیرالمومنین همسنگ با کفر شمرده شده است: «المکر بمن ائتمنک کفر» نیرنگ به کسی که به تو اعتماد و اطمینان کرده، مساوی کفر است. (غرر الحکم و درر الکلم/ ص656) و همچنین پیامبر گرامی اسلام کسی که به مسلمانی مکر و حیله بزند را از امت مسلمان به حساب نمی آورند: «لیس منا من ماکر مسلما» (میزان الحکمه/ ج10/ ص545) و همانگونه در ابتدای این نوشتار بیان شد، قرآن کریم خبر داده که مکرِ مکار، دامنگیر خودش می شود.سید الساجدین در بخش دیگری از این نیایش از حضرت حق می خواهد که در مقابل تهدیدها و ارعاب بدخواهان و ستمگران، سالم و مصون بماند. باید توجه داشت که تهدید و ارعاب چون موجب سلب آرامش روانی و عدم احساس امنیت می شود، از جمله اموری است که می تواند سلامت نفس و کارایی فرد را دچار اخلال کند. این سلب امنیت فکری و آرامش روحی فرد و یا جامعه، از رفتارهای ناپسندی است که عواقب جبران ناپذیری بر فرد و اجتماع تحمیل می کند. تهدید و ایجاد نامنی روانی، حتی اگر عملی نشود، چون احساس امنیت و آرامش فرد را از میان می برد، دارای عقوبت و مجازات است به گونه ای که امام صادق علیه السلام می فرماید: «من روع مومنا بسلطان لیصیبه منه مکروه فلم یصبه فهو فی النار و من روع مومنا بسلطان لیصبه منه مکروه فاصابه فهو مع فرعون و آل فرعون فی النار» کسی که مومنی را از ایذاء و آزار صاحب قدرتی بترساند و آن اذیت به وی نرسد، ترساننده و تهدید کننده در جهنم مجازات می شود. و اگر کسی مومنی را از آزار و اذیت فرد قدرتمندی بترساند و آن اذیت به وی برسد، ترساننده به همراه فرعون و آل فرعون در آتش جهنم مجازات می شود. (وسائل الشیعه/ ج12/ ص303)