سرنوشت برجام منهاي امريكا

عصر خبر-سیدحسین موسویان*- طبق مصوبه کنگره امريكا، رييس جمهور اين كشور هر چهارماه یکبار بایددرباره صدورمعافیتهای تحریمی علیه ایران تصمیم گیری کند. رییس جمهور آمریکا ظرف چندروز آینده دراین مورد و تا حدود یکماه دیگر درمورد پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام بایداعلام نظر کند. این دوتصمیم تکلیف برجام با آمریکا یا منهای آمریکا را مشخص خواهد کرد.
 باوجوديكه ترامپ و کارگزاران کلیدی اش، قبل وبعد از انتخابات رياست جمهوري تنفر خودازبرجام را مستمرا ابراز نموده و برجام را ” بدترین توافق تاریخ” خوانده،  درعين حال هردوگزينه لغو يا موافقت بااستمرار اجراي برجام، بعنوان مهمترين چالشهاي سياست خارجي دولت ترامپ ، تاثیر تعیین کننده ای برموقعيت داخلي او وجمهوريخواهان خواهد داشت تا حدیکه برنتيجه انتخابات كنگره امريكادرسال اينده نيز موثرخواهد بود.
سخنان اخير نيكي هيلي سفير ونماينده امريكا درسازمان ملل ، احتمال لغو يكجانبه برجام ازسوي ترامپ و واگذاري تصميم به كنگره امريكا را مطرح ساخته است.اظهارات  نيكي هيلي درموسسه مطالعاتي اينترپرايز امريكاموجب نگراني مضاعف برخي از سياستمداران جهاني شده زيراكه:
 اولا: موسسه اينترپرايز از بانيان حمله نظامي امريكا به عراق بود و اکنون نیز زمینه سازیهای جدید برای میدان داری مجدد جنگ طلبان آمریکا مشهود است.
ثانيا: نيكي هيلي ازعناصر مؤثر درتصميم نهايي ترامپ درمورد سرنوشت برجام است.
ثالثا: او درسخنان خود پنج دروغی گفت که برای جامعه جهانی اشكار بود. اومدعي شد كه :
١- “ايران در يكسال و نيم گذشته بارها برجام را نقض كرده است”.  درحاليكه اژانس بين المللي انرژي اتمي وجامعه جهاني بر اجراي كامل برجام ازسوي ايران مكررا صحه گذاشته اند.
٢- “صدها سايت مظنون به فعاليتهاي هسته اي درايران وجود دارد كه اژانس بازرسي ننموده است”. اين ادعا درحالي عنوان ميشود كه ژنرال پال سلوا معاون ستادمشترك نيروهاي مسلح امريكا حدود دوماه قبل با استناد به ارزيابي سازمانهاي اطلاعاتي امريكا، تاييد كرد كه ايران و آژانس به تعهدات خوددرقالب برجام عمل كرده اند. ضمن اينكه خود نيكي هيلي هم درملاقات اخيرش با مديركل اژانس انرژي اتمي، هيچ مدركي دراين مورد ارائه نداده است.
٣- “مقامات ايران رسما مخالفت خودرا بابازرسي مراكز نظامي اعلام داشته اند. لذا ما چگونه ميتوانيم بدانيم كه ايران به تعهدات خودعمل ميكند درشرايطي كه اژانس قادر به بازديد از مراكز مورد نظرش نيست”. اين ادعا نیز درحالي مطرح ميشود كه اژانس هيچ تقاضاي جديدي براي بازديد از مراكز نظامي ايران نداشته ضمن اينكه اژانس قبلا پس از بازديد از سايت نظامي پارچين، پرونده اتهامات ادعايي ابعاد احتمالي نظامي دربرنامه هسته اي ايران موسوم به پی ام دی را بست.
٤- “بنا نبود برجام صرفا در مورد موضوع هسته اي باشد بلكه هدف گشايش در ورود ايران به جامعه جهاني بود”. درحالی که برای جامعه جهانی کاملا واضح است که تمام دوازده قطعنامه هاي اژانس وشش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل حاكي از اين واقعيت است كه برجام صرفا درمورد موضوع هسته اي بوده ولاغير. 
٥- “برجام به نفع منافع ملي امريكاست بايد مورد بحث قرار گيرد. دولت اوباما مانع اين بحث شد”.  همه ميدانند كه چندسال قبل و بعد از نهايي شدن برجام ، بحث اصلي درواشينگتن راجع به برجام بود درحديكه نه تنها وقت اصلي كنگره ، كاخ سفيد ، رسانه ها و مرکز مطالعاتی آمریکا مصروف اين بحث شد، بلكه نتانياهو نخست وزير تل اويو هم دركنگره عليه توافق هسته اي با ايران سخنراني و واشينگتن نیز ماهها درمحاصره لابيستهاي صهيونيستها و اعراب تكفيري بسر ميبرد. 
ازاظهارات علنی مقامات آمریکا اینگونه استنباط میشود که سه مشکل ظاهری دولت ترامپ با برجام این است که:
 اولا: محدودیتهای برنامه هسته ای ایران موقتی است و بعد از چندسال دست ایران برای توسعه تمام عیار و نامحدود هسته ای باز میشود،
ثانیا: شامل بازرسی مستمر و بدون محدودیت از سایتهای نظامی ایران نمیشود،
ثالثا: توان موشکی ایران، مهار نگردیده است.
اما مشکل اصلی و باطنی بیقراریهای دولت ترامپ چيز دیگری است كه درمتن برجام نميتوان يافت. مثلث نئوکانهای امريكا، لابي صهيونيستها واعراب تكفيري معتقدند كه با برجام به دلائل متعدد،كلاه گشادي سرامريكا رفته است كه بايد بهرقيمت اين شكست را جبران كرد كه صرفا به دومورد مهم انها اشاره ميكنم: الف- باور راسخ مثلث مذكور براين است كه اگر اجماع جهاني درتحريمهاي چندجانبه و بين المللي براي سه چهارسال ديگر ادامه ميافت، نظام جمهوري اسلامي سقوط ميكرد زيرا در اين فاصله فروش نفت ايران به صفر رسيده بود، تورم ٤٠٪‏ با بيش از ١٠٠٪‏ افزايش يافته بود، سير وحشتناك صعودي سقوط ارزش پول ملي ايران (كه ظرف مدت كوتاهي از دلاري  حدود يكهزارتومان به حدود چهار هزار تومان رسيد) ادامه ميافت و…….. نهايتا بحران اقتصادي به مرزغيرقابل مديريت رسيده و نااراميهاي سياسي و اجتماعي متعدد، ميتوانست نظام جمهوري اسلامي ايران را از پاي دراورد. 
ب-مثلث مذكور معتقد است كه پذيرش غني سازي و اب سنگين درايران وبازکردن درهاي جهانی براي صدور پيشرفته ترين تكنولوژيهاي هسته اي به ایران، نه تنهاحصر چندین دهه ای هسته اي ايران را شكست بلكه امكان ساخت بمب هسته اي را دراختيار ايران قرار داد وموقعيت برتر منطقه اي ايران را تثبيت كرد.
لذا بنظر میرسد محورهای اصلی تصمیمات يكماه اينده دولت ترامپ بگونه ای باشد که برجام را در”مرزنابودی” قراردهند تا تهران نتواند در حل مشكلات اقتصادي و تشنج زدايي درروابط خارجي موفق شود. لذا تصميم سازان وتصميم گيران جمهوري اسلامي بايد با بصيرت تمام مانع موفقيت طراحي جديدمثلث ضدايران  شوند. دراين مورد به چهارنكته اشاره ميكنم:
 اول:ترديد نبايد كرد كه هدف كليدي انها نابودي برجام و بازگرداندن شرايط قبلي بين المللي عليه ايران است. لذا حفظ برجام به معني شكست تلاشهاي دولت ترامپ خواهد بود و بالعكس. 
دوم:ارامش سياسي-امنيتي درداخل، پرهيز از بهانه دادنهاي غيرضروري به دشمن، تمركز برحل مشكلات اقتصادي مردم ، تسريع روند توسعه صنعتي-اقتصادي ايران ،تعامل با جهان، اتخاذ تدابير لازم براي مهار لابي ضد ايران در امريكا ، استمرار روند تشنج زدايي بويژه با همسايگان بايد دستور كار ملي همه جناحهاي سياسي كشور باشد، ضمن اینکه از امکان تشنج زدایی درروابط ترامپ-تهران هم نباید غافل بود.
سوم: دردوسال گذشته درانتخابات مجلس خبرگان، مجلس شوراي اسلامي، رياست جمهوري و شوراهاي شهر ، برجام ابزار دعواهای انتخاباتی قرار گرفت اما بهرتقدیر این انتخابات هارا پشت سر گذاشتيم. لازم است از هم اكنون برجام را از دستور كار بازيهاي انتخاباتي اينده خارج كرد تا منافع ملي ايران لطمه نخورد. 
چهارم:ازهم اكنون درمورد گزينه خروج امريكا از برجام بررسي و تصميم گيري شود كه ايا درصورت خروج امريكا از برجام، ايران هم بايد خارج شود يا اينكه تهران برجام را باجامعه جهاني منهاي امريكا اجراء خواهد كرد. از اظهارات اخیر اقایان دکتر ظریف و دکتر صالحی چنین برمیاید که درصورت خروج آمریکا و پایبندی اروپا و سایر قدرتهای جهانی ، ایران نیز به برجام متعهد باقی خواهد ماند.
 
این موضع حاکی از درک درست از شرایط جاری بین المللی است اما کافی نیست. در زمان دولتهای نهم و دهم، آمریکا درموقعیتی قرارگرفت که اجماع جهانی علیه ایران درمورد برنامه هسته ای را شکل داد. خروج آمریکا از برجام، ایران را درموقعیتی قرارمیدهد که اجماع جهانی علیه آمریکا درمورد برنامه هسته ای ایران را شکل داده و انزوای بین المللی آمریکا دراین مورد را مهروموم کند، بامواردی همچون دومورد زیر هزینه های آمریکا را افزایش و متقابلا هزینه های ایران را به حداقل برساند:
اولا: درمذاکرات با سایر قدرتهای جهانی ازجمله اروپا و چین و روسیه، اطمینان حاصل کند که درصورت خروج آمریکا، آنها منافع اقتصادی ایران از برجام و اجرای کامل و بدون نقص برجام را تضمین خواهند کرد.
ثانیا: سایر اعضاء گروه پنج باضافه یک طی بیانیه ای رسما اقدام آمریکا را بعنوان نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل محکوم و پیشنویس قطعنامه ای دراین مورد را دردستور کار شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل قراردهند.
*پژوهشگر ارشد دانشگاه پرينستون