کاهش خطر جنگ با ایران

هرمیداس
باوند، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل، معتقد است روند کنونی مذاکرات
ایران و غرب، چشم اندازی از رفع خطر حمله نظامی به ایران و لغو تحریم های
وضع شده علیه جمهوری اسلامی ایران را به تصویر می کشد. وی حتی بر این باور
است که اگر ایران و غرب به توافقی اساسی در مساله فعالیت هسته ای ایران
برسند، تحریم های قدیمی تری که کشورهای غربی و بویژه ایالات متحده آمریکا
در دو دهه گذشته علیه ایران وضع کرده اند، به تدریج لغو می شوند.
در
واقع ، نکته کلیدی در مذاکرات پیش رو ، تضمین های دو طرف به یکدیگر است ،
آن هم در شرایطی که دیوار بی اعتمادی بین طرفین ، همچنان سترگ است. در این
گفت و گو کوشیده ایم نمای نزدیک تری از مفهوم تضمین در مذاکران ایران و
1+5 داشته باشیم.


ابتدا درباره سابقه مفهوم یا پدیده تضمین در روابط بین الملل مختصراً توضیح بفرمایید تا به سوالات بعدی برسیم.

تا
قبل از جنگ جهانی اول، دولت های شکست خورده نیز در مذاکرات پس از جنگ حضور
داشتند اما پس از جنگ جهانی اول، دولت های فاتح معمولاً شرایط مد نظر خود
را به دولت های مغلوب تحمیل می کردند. در چنان شرایطی، دولت های مغلوب در
جایگاهی نبودند که بتوانند وارد بحث و مذاکره با طرف مقابل شوند و از او
تضمین بخواهند.

در واقع وقتی
مفهوم تضمین مطرح می شود، کشوری که خواستار تضمین است، آن حد از قدرت را
دارد که بتواند در برابر کشورهای قوی تر ایستادگی کند و در صورت عدم کسب
تضمین، برای آنها دردسر ساز شود. گاهی هم طرفین از در مصالحه با
یکدیگر درمی آیند و تضمین هایشان معطوف به اقداماتی است که از قبل مایل به
انجام آن بودند. گاهی هم طرفین از برخی از این اقدامات چشم پوشی می کنند.
یعنی تضمین چشم پوشی از انجام آن اقدامات را به طرف مقابل می دهند. مثلاً
در بیانیه الجزایر، دولت آمریکا به دولت ایران تضمین داد که در امور داخلی
ایران دخالت نخواهد کرد و به اصول منشور سازمان ملل متحد پای بند خواهد
بود.

وقتی
مفهوم تضمین در مذاکرات بین المللی مطرح می شود، طرفین چطور به قول های
یکدیگر اعتماد می کنند؟ یعنی تضمین مبتنی بر فضای ذهنی خاصی است یا باید
فضای عینی خاصی وجود داشته باشد؟

تضمین
ها جنبه مستمر و پایدار ندارند زیرا سیاست خارجی کشورها با تغییر شرایط
جهانی، دگرگون می شود. اما گاهی منافع استراتزیک کشور الف اقتضا می کند که
مثلاً موجودیت و تمامیت ارضی کشور ب حفظ شود. به دلیل همین منافع، کشور ب
می تواند به تضمین کشور الف درباره حفظ تمامیت ارضی خودش اعتماد کند.
مثلاً در عراق با اینکه زمینه مساعد برای حرکت های جدایی طلبانه وجود
دارد، آمریکایی ها بر حفظ تمامیت ارضی عراق تاکید دارند؛ چرا که منافع
جامعه جهانی اقتضا می کند تمامیت ارضی عراق حفظ شود.

ایران چطور می تواند به تضمین های جهان غرب در مذاکرات هسته ای اعتماد کند؟

تحریم
های شورای امنیت و تحریم های یکجانبه، شرایط خاصی برای ایران پدید آورده
است. تضمین در مذاکرات هسته ای ایران و غرب یعنی تعهد غرب به رفع این
محدودیت ها …

سوال من این بود که ایران چطر می تواند به قول ها و وعده های غربی ها اعتماد کند؟

آمریکایی
ها قبلاً می گفتند ما به هیچ وجه در پی تغییر حکومت ایران نیستیم بلکه فقط
تعدیلاتی را در پاره ای از سیاست های این حکومت خواهانیم. اما بعداً این
رویکرد را کنار گذاشتند. یعنی دیگر به اندازه گذشته، بر عدم تغییر حکومت
ایران تاکید نمی کردند. حالا باید دید مذاکرات ایران و غرب صرفاً موضوع
تکنولوژی هسته ای را در بر می گیرد یا موضوعاتی فراتر از این را نیز شامل
می شود.

به نظر شما جمهوری اسلامی ایران مشخصاً چه تضمین هایی از جهان غرب می خواهد؟

حکومت
کشورهای جهان سوم، در مذاکره با غرب ابتدا خواستار تضمین بقا هستند. اگر
غرب چنین تضمینی به ایران بدهد، متقابلاً خواستار تغییراتی در رفتار و
کردار حکومت ایران، چه در بعد داخلی و چه در بعد منطقه ای، است. ایران
مشخصاً خواستار تضمین بقای نظام سیاسی اش است.

ممکن
است جهان غرب علاوه بر مطالبه کاهش درصد غنی سازی اورانیوم، خواستار گشایش
بیشتر در فضای سیاسی و اجتماعی ایران باشد؟ یعنی تضمین بقا را در ازای
تحقق این مطالبه اعطا کند؟

گاهی نفس حل این معضل، به صورت
اتوماتیک، تعدیلاتی در بعضی از مناسبات داخلی ایجاد می کند. خیلی از کسانی
که طرفدار حل مشکلات ایران و آمریکا هستند، به پیامدهای برقراری روابط
ایران و آمریکا نظر دارند. یعنی وقتی روابط دو کشور احیا شود، دیگر آمریکا
به عنوان دشمن و شیطان بزرگ تلقی نمی شود. این وضع در مناسبات داخلی کشور
نیز تاثیر می گذارد.

اگر ایران به غنی سا زی 3 درصد رضایت دهد، غرب به ایران تضمین عدم حمله نظامی می دهد؟

بله، در این صورت غرب چنین تضمینی به ایران می دهد.

تحریم ها هم لغو می شوند؟

اگر
طرفین به توافق برسند طبیعتاً این تحریم ها نیز لغو می شوند و اصلاً این
موضوع در قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل نیز قید شده است.

اما 
برخی از تحریم هایی که علیه ایران وضع شده اند، به قبل از قطعنامه های چند
سال اخیر شورای امنیت بازمی گردند. آیا جهان غرب آن تحریم ها را نیز لغو
می کند؟

اگر
تحریم های شورای امنیت برداشته شود، فضای مساعدی برای بهبود روابط شکل می
گیرد و جهان غرب و بویژه آمریکا، به سمت لغو تحریم های قبلی هم حرکت می
کند. مشکلات اقتصادی اروپاییان نیز مزید بر علت است که کشورهای غربی
خواستار لغو تحریم های ایران باشند.

در بحث از تضمین در مذاکرات ایران و غرب، موضوع تضمین عملی هم مطرح می شود. مصداق تضمین عملی چه می تواند باشد؟

تضمین عملی یعنی جهان غرب متعهد شود اقدامی برای تغییر رژیم سیاسی در ایران انجام ندهد.

تعهد
آنها بالاخره یک امر مکتوب است و معلوم نیست که عملی شود. آیا سرمایه
گذاری های کلان غربی ها در ایران نمی تواند مصداقی از تضمین عملی باشد؟

یکی
از پیامدهای سرمایه گذاری کلان غربی ها در ایران، تغییر شرایط داخلی کشور
است و از نظر برخی افراد، خود این سرمایه گذاری می تواند زمینه ساز تحولات
سیاسی بزرگ در ایران باشد.

فارغ
از پیامدهای سرمایه گذاری غربی ها، کسانی که سرمایه گذاری کلان غربی ها در
ایران را مصداق تضمین عملی می دانند، می گویند ورود این سرمایه ها موجب می
شود که حمله نظامی غرب به ایران، برخلاف منافع اقتصادی جهان غرب باشد.

بستگی
به پاره ای شرایط دارد. مثلاً تغییرات سیاسی در عربستان به نفع غربی ها
نیست؛ چرا که عربستان منابع نفتی سرشار دارد و غربی ها به نفت عربستان
نیاز دارند. ساختار سیاسی قبیله ای جامعه عربستان نیز به گونه ای است که
می توان گفت این جامعه فعلاً آمادگی تغییرات دموکراتیک را ندارد.

بنابراین
غربی ها وارد بحث دموکراتیک سازی نظام سیاسی عربستان نمی شوند. اما در
اروپای شرقی اوضاع این طور نبود. در بیانیه هلسینکی تاکید شد که دولت های
بلوک شرق باید حقوق بشر را رعایت کنند. بنابراین بافت اجتماعی و فرهنگی
جوامع گوناگون نیز در رویکرد جهان غرب به نحوه دموکراتیک شدن آنها تاثیر
دارد.

درباره ایران نیز جهان غرب قبلاً تاکید می کرد که در پی
تغییر رژیم سیاسی نیست اما خواستار تعدیلاتی در رفتار و کردار دولت ایران
است. اما از وقتی که مساله فعالیت هسته ای ایران برای غربی ها به طور جدی
مطرح شده است، دیگر جهان غرب بر این نکته تاکید نمی کند که  در پی تغییر
رژیم سیاسی ایران نیست.

در شرایطی که اولویت غرب حل مساله فعالیت
هسته ای ایران است، بحث سرمایه گذاری های کلان به عنوان تضمین عملی جهان
غرب منتفی است. آنچه در این شرایط مطرح است، حذف تحریم های فعلی و پیشرفت
روابط ایران و غرب است. در این روند گام به گام، تضمین های قوی تر نیز
مستتر است.

به نظر شما، مذاکرات ایران و غرب در بغداد می تواند خطر جنگ را از ایران دور کند؟

در
دور اول مذاکرات علائم  مذاکراتی دیده شد که نشان می دهد طرفین آمادگی
تعدیل مواضع اولیه خود را برای رسیدن به توافق مرضی الطرفین پیدا کرده اند.

تعدیل ایران مشخصاً چه بوده است؟

همین
که دولت ایران گفته است غنی سازی بیست درصد اورانیوم را برای پاره ای از
نیازها می خواهد و پس از آن دیگر ایران به غنی سازی بیست درصد اورانیوم
نیازی ندارد و در همان حد 3 درصد به غنی سازی اورانیوم می پردازد. نکته
دوم هم پیوستن ایران به پروتکل دوم آژانس بین المللی انرژی اتمی ملحق می
شود. این موضوع جزو خواسته های آژانس و شورای امنیت بوده است.

تعدیل غرب مشخصاً چه بود؟

تعدیل غربی ها دور شدن از گزینه حمله نظامی به ایران و نزدیک شدن به لغو تحریم های وضع شده علیه ایران است.

مفاد پروتکل دوم آژانس بین المللی انرژی اتمی چیست؟    

پروتکل
دوم می گوید نمایندگان آژانس هر زمان که لازم بدانند می توانند هر مکانی
را که مد نظرشان باشد، مورد بازرسی قرار دهند و با اشخاصی که ضروری می
دانند، مثلاً دانشمندان هسته ای ایران، وارد گفتگو شوند. لازمه توافق
ایران و غرب، پیوستن ایران به این پروتکل است.

به نظر شما، ایران به این پروتکل می پیوندد؟

به نظر می رسد که ایران با تعدیل موضعش، به این پروتکل نیز می پیوندد تا خطر حمله نظامی را رفع کند.

در مجموع ارزیابی شما این است که خطر جنگ رو به کاهش است؟

بله. اما همه چیز منوط به این است که این توافق ها بین ایران و غرب محقق شود و فقط در حد حرف باقی نمانند.