وزیر خارجه روسیه در حاشیه خلیج فارس به دنبال چه بود؟ / خشم سعودی ار پرواز مستقیم لاوروف از دوحه به ریاض

ماریانا بلنکایا در المانیتور نوشت: وزیر امورخارجه روسیه، سرگئی لاوروف، اخیرا سفری چهار روزه به حاشیه خلیج فارس داشت. او که بر روی یک میدان مین سیاسی حرکت می‌کرد، تلاش داشت کلمات خود را با دقت انتخاب کند و موضوعات مورد بحث را با احتیاط مطرح کند. او از نزدیک شدن به موضوعات حساس خودداری می‌کرد و رویکردی مشابه در هر چهار کشور مقصد سفرش پیشه کرد: عربستان، قطر، کویت و امارات.  گاهی اوقات به قدری محتاطانه و کلی صحبت می‌کرد که گویی اصلا چیزی نمی‌گفت. خبرنگاران که به سخنان صریح و شفاف لاوروف عادت داشتند، به علت ماهیت مبهم اظهارات او قادر نبودند مطلب خاصی را گزارش کنند.

به گزارش سرویس بین الملل انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: برخلاف پیش‌بینی ها، لاوروف ترجیح داد بر روی مسائل همکاری اقتصادی تمرکز کند تا سیاسی. این مسأله از آنجا معنا می‌یافت که او تلاش داشت کشورهای عرب را به چندین رویداد در شرف برگزاری در روسیه دعوت کند از جمله پنجمین نشست همکاری روسیه و کشورهای عرب، نشست اکسپوی عربی و نشست شورای تجاری روسیه و اعراب. هنوز معلوم نیست که کشورهای عرب هیأت بلندپایه ای به این رویدادها اعزام کنند. یکی از منابع المانیتور در وزارت توسعه اقتصادی روسیه به ما گفت: فهرست میهمانان کاملا آشکار می‌کند که آیا جامعه اقتصادی اعراب تمایلی به توسعه روابط با روسیه خواهد داشت یا خیر.

در هر کدام از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، لاوروف پیغام یکسانی درباره روابط اقتصادی مطرح کرد: در حالی که همکاری‌ها در حال توسعه یافتن و تجارت در حال رشد است، فضای بیشتری هنوز وجود دارد. روس‌ها می‌دانند که کشورهای این منطقه از لحاظ سنتی به غرب و بخصوص انگلستان و آمریکا متمایل هستند و به این حقیقت واقف است که رقابت با غرب تقریبا بی‌فایده است. اما هنوز روس‌ها معتقدند که می‌توانند یک یا دو فرصت  اقتصادی انحصاری بیابند.

همکاری اقتصادی در عمل ممکن است اما احتمال بالقوه موفقیت آن تنها در یکی از چهار کشور مقصد لاوروف برقرار است: امارات متحده عربی، مهمترین شریک تجاری روسیه در خلیج فارس. سال گذشته سطح تجارت دوجانبه میان آنها به ۱.۷ میلیارد دلار رسید که امارات را در رده سوم میان کشورهای عرب شریک با روسیه قرار داد. تنها الجزایر و مصر از این کشور بالاتر ایستادند. حدود سه هزار شرکت روسی در امارات مستقر هستند و شصت هزار تبعه روس در این کشور زندگی می‌کنند. روابط تجاری میان روسیه و امارات دیگر به روالی عادی تبدیل شده و به حمایت وزارت امورخارجه روسیه نیازی ندارد. سرمایه‌گذاری نیز در حال رشد است.  صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه با همکاری شرکت سرمایه‌گذاری مبادله، مبلغ ۱.۴ میلیارد دلار منابع مالی را در اختیار بیش از چهل پروژه مختلف از صنعت نفت گرفته تا ورزش گذاشته است.

صندوق روسی با تمام کشورهای عرب منطقه بخصوص عربستان سعودی فراتر از پروژه‌های اقتصادی تعامل دارد. این صندوق تبدیل به پلی برای دسترسی سعودی‌ها به وزارت‌خانه‌های روسیه، تشکیلات مختلف اقتصادی، موزه‌ها، تئاترها و حتی رسانه‌ها شده است. تقویت روابط موجب برانگیخته شدن حسادت قطری ها شده اگرچه این کشور نیز تدریجا در حال تاسیس یک لابی در روسیه است. اگرچه سطح تجارت میان روسیه و قطر کمتر از اکثر کشورهای دیگر عرب است (حدود ۷۳ میلیون دلار که تنها از بحرین و فلسطین پیشی می‌گیرد) قطر بزرگ‌ترین کشور سرمایه‌گذار از منطقه در اقتصاد روسیه قلمداد می‌شود.  سال گذشته وزیر انرژی روسیه، الکساندر نوواک، اعلام کرد که مسکو و دوحه در حال مذاکره برای پروژه‌های مشترک به ارزش ۱۲ میلیارد دلار هستند.

روابط روسیه با کویت در مقایسه با عربستان و قطر چندان قابل توجه نیست. دیدار لاوروف از کویت با برگزاری یک جلسه برای همکاری‌های اقتصادی نیز همراه بود. این جلسه بیش از یک سال به تعویق افتاده بود و اگر به خاطر سفر لاوروف نبود شاید بازهم به تعویق می‌افتاد. اما دستاورد آن نیز تنها اعلام اراده همکاری بود و خبری از اهداف واقعی نبود. در پایان جلسه اعلام شد که کارخانه خودروسازی کاماز روسیه علاقمند به ارسال تجهیزات به کویت است و شرکت راه‌آهن روسیه نیز تمایل دارد در پروژه‌های زیرساختی کویت مشارکت کند. قبلا روسیه مایل بود که در احداث خط آهن ترانس عربی، مشارکت کند که قرار بود عربستان، بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات را به هم متصل کند. اما این اقدام به سازش کشورهای منطقه بستگی دارد.

همکاری نظامی به علت حضور آمریکا کمی پیچیده است. واشنگتن بر کشورهای منطقه فشار می‌آورد که از ورود روسیه به بازار آن جلوگیری کنند. به علاوه تحریم‌های آمریکا مانع انعقاد قراردادهای جدید و تکمیل قراردادهای پیشین است. بخش نخست سفر لاوروف توأم با تنش بود چراکه باید در یک روز از دو کشور عربستان و قطر دیدار می‌کرد. سعودی‌ها از اینکه لاوروف مستقیما از دوحه به ریاض می‌آمد، دلخور بودند. مقامات روسی منکر این هستند که این اقدام اهداف پنهانی داشته بلکه برنامه‌ریزی برای آن از مدت‌ها قبل صورت گرفته بود.

لاوروف می‌گوید که علی‌رغم علاقمند بودن به حل اختلاف نظرها میان کشورهای منطقه، روسیه نقش یک میانجی میان دوحه و ریاض را ایفا نخواهد کرد. لاوروف گفت که روسیه هیچ طرح ابتکاری برای این موضوع ندارد و تنها از تلاش‌های کویت حمایت می‌کند. با توجه به رقابت تلخی که میان دوحه و ریاض در جریان است، احتمال دیدار رییس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین از این منطقه نیز به عاملی حساس تبدیل شده است. در حالی که برای دیدار پوتین از عربستان برنامه‌ریزی در جریان است، سایر حکومت های منطقه از جمله امیر قطر نیز به دنبال دعوت از پوتین هستند. سال گذشته، سفیر روسیه در قطر اعلام کرده بود که نخبگان این کشور در انتظار دیدار پوتین از قطر هستند. او تاکید کرده بود که با توجه به دعوت امیر قطر، احتمال وقوع این دیدار وجود دارد اما رسانه‌های عربی، از گفته او این‌طور برداشت کرده بودند که این اعلام رسمی وقوع این دیدار است.

وقتی از لاوروف در این باره سوال شد، واکنش لاوروف نیز با ابهام همراه بود. لاوروف گفت: عالیجناب امیر قطر از رییس‌جمهور پوتین برای دیدار از کشور شما دعوت کرده‌اند. رییس‌جمهور ما این دعوت را در کنار دعوت‌ها از سوی برخی کشورهای دیگر منطقه پذیرفته‌اند. تاریخ دقیق این سفر توسط پروتکل‌های رسمی دفاتر دو دولت تعیین خواهد شد.

منابع المانیتور خبر داده‌اند که سفر پوتین به قطر هنوز برنامه‌ریزی نشده و دیدار از عربستان در اولویت اوست. این دیدار قرار بود زمستان گذشته انجام شود اما چند بار به تعویق افتاد. یک دلیل مهم فقدان اهداف مهم است چراکه در عمل توافق مهمی وجود ندارد که پوتین بخواهد آن را امضا کند.

مسأله سوریه، یمن و فلسطین در تمام دیدارهای لاوروف از منطقه در دستور کار وی قرار داشت. او به طور خاص علاقه داشت در رابطه با معامله قرن پیشنهادی ترامپ مذاکره کند. او صریح ترین مواضع خود را در ریاض و ابوظبی اظهار کرد. او گفت تلاش می‌شود طرح صلح ابتکاری اعراب، وارونه شود یعنی ابتدا میان روابط اسراییل و اعراب عادی سازی محقق شود و سپس لزوم رسیدگی به مسأله فلسطین مدنظر قرار بگیرد.

مذاکرات درباره سوریه پیچیده‌تر بود. لاوروف امیدوار بود که همتایان عرب او صریحا بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را اعلام کنند. قطر صریحا به این درخواست پاسخ منفی داد اما ریاض و ابوظبی موضعی مبهم نشان دادند. لاوروف از عربستان به خاطر راضی کردن اپوزیسیون سوریه مستقر در این کشور به شرکت در تلاش برای یافتن راه‌حل سیاسی تشکر کرد. او با گروهی از اپوزیسیون سوریه به رهبری نصر الحریری دیدار کرد. در موضوع روسیه، کویت تقریبا در تمام موارد با روسیه هماهنگ بود. این حقیقت در کنفرانس مطبوعاتی مشترک لاوروف با همتای کویتی خود آشکار شد. طرف کویتی اظهار امیدواری کرد که با دیگر سوریه به خانواده کشورهای عرب بپیوندد.