اقتصاد ایران و درس‌ دیگر کشورها در حذف صفر از پول

به گزارش الف مجله بین الملل اقتصاد و علوم مدیریت در مطلبی به موضوع حذف صفر از پول ملی کشورها پرداخته و ضمن بیان سابقه کشورهای مختلف در اجرای این تصمیم طی ۵۰ سال گذشته، به تشریح دلایل آن پرداخته است.

گزیده ای از این مطلب را به انتخاب گروه ترجمه الف بخوانید:

ارزش پول ملی هر کشور به عوامل متعدد از جمله اوضاع اقتصادی کشور، کارآمدی دولت و حفظ هزینه ها، ثبات سیاسی، قضایی و حقوقی به منظور جذب سرمایه گذاری خارجی، اهمیت دادن به قوانین بین المللی و همچنین حرکت متناسب با تحولات بین المللی بستگی دارد.

مهم ترین هدف در حذف صفر از پول ملی، حفظ ارزش پول است. حذف صفر بیشتر از آنکه راهکاری تخصصی باشد، اقدامی سیاسی از جانب دولت هاست که در قالب بسته ی اصلاحات اقتصادی اجرا می شود.

این اقدام نقشی مهم در تحکیم اعتماد عمومی به دولت های مختلف داشته است. در رژیم های دمکراتیک، حذف صفر نقشی مهم در پیروزی یک حزب سیاسی داشته است. اما اگر اعتماد مردم به پول ملی از بین برود، آنها به تدریج به استفاده از ارزهای خارجی روی می آورند به خصوص آنکه ارزهای خارجی اعتبار بیشتری دارند، و این مساله فشارهای اقتصادی و روانی فراوانی بر دولت ها وارد می کن.

سابقه حذف صفر از پول ملی در برخی کشورها

حذف صفر از پول ملی معمولا در کشورهایی صورت می گیرد که پولشان صفر زیادی دارد. از سال ۱۹۶۰ تاکنون در ۷۱  مورد، کشورهای در حال پیشرفت به ناچار تعدادی از صفرهای پول ملی خود را حذف کرده اند.

این کار ابتدا در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم صورت گرفت. به دلیل فشارهای شدید اقتصادی ناشی از جنگ و خسارات به بارآمده، این کشور تورم بسیار زیادی را تجربه کرد و  به همین دلیل چند صفر را از پول ملی خود حذف کرد.

در ۵۰ سال گذشته، ۱۹ کشور صفرها را از پولشان حذف کرده و ۱۰ کشور نیز دو بار این کار را انجام داده اند.

آرژانتین ۴ بار، یوگوسلاوی سابق ۵ بار، برزیل ۶ بار، بولیوی ۲ بار، اوکراین، روسیه، لهستان وبلژیک ۳ بار، و ترکیه، ایسلند، کره و غنا هم یک بار صفرهای پول ملی خود را حذف کرده اند.

آرژانتین

رکود اقتصادی در آرژانتین به کاهش شدید بهای پول ملی و ایجاد بحران دلار در سال ۱۹۹۲ انجامید. در سال ۱۹۶۰،  ۱۱۰۰  تا  ۳۵۰۰ پزو آرژانتین معادل یک دلار آمریکا بود. با حذف دو صفر، بهای پزو نسبت به دلار بهبود یافت. در اوایل دهه ی ۱۹۸۰، هر دلار با ۱۸ تا ۱۸۰ هزار پزو مبادله می شد. در سال ۱۹۸۳،دولت ۴ صفر را حذف کرد اما این اقدام بی فایده بود بسنده کردن به حذف صفر از پول ملی بدون اعمال تمام اصلاحات اقتصادی، فایده ای نداشت؛ لذا سیاست های پولی، مالی و اصلاحی در اوایل دهه ی ۱۹۹۰، و به دنبال آن حذف ۴ صفر به نتایج مطلوب منجر شد به گونه ای که تورم به میزان چشمگییری کاهش یافت.

برزیل

برزیل یکی از شدیدترین تورم های دنیا را در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تجربه کرد. پول ملی این کشور در این سالها ماهیانه ۳۰ تا ۴۰ درصد بهای خود را از دست داد. پیش از آن نام پول برزیل در حدفاصل سالهای ۱۹۳۰ و ۱۹۴۲ دو بار تغییر کرده بود. در سال ۱۹۶۷ سه صفر از پول ملی برزیل – کروزیرو – حدف شد و نام آن به “کروزیرو جدید” تغییر کرد. اما این کشور در مهار تورم ناتوان بود و در سال ۱۹۸۱ تورم در آن به ۱۵۱ درصد رسید ؛ در آن دوره بود که سه صفر دیگر از پول ملی آن حذف شد. در سال ۱۹۸۹ تورم بازهم افزایش یافت و به ۱۴۳۱ درصد رسید، و این کشور مجبور شد صفرها را از پول خود حذف کند و نام آن را تغییر دهد. در سال ۱۹۹۳ که تورم  ۲۰۰۰ درصد بود، سه صفر دیگر حذف شد. این بار دولت توانست تورم را مهار کند. از سال ۱۹۳۰ تاکنون ۱۸ صفر از پول ملی برزیل در ۶ نوبت حذف شده و پول آن نیز ۸ بار تغییر نام داده است.
 
هلند، تجربه ای پیشرفته

بیماری هلندی اکنون در ادبیات اقتصاد نامی آشنا است. درآمد ناگهانی حاصل از بهره برداری از ذخایرگازی به تورم غیرقابل پیش بینی در هلند در دهه ی ۱۹۶۰ انجامید.دولت مجبور شد برای برآوردن نیازهای مردم اسکناس هایی با ارزش زیاد منتشر کند. در همین حال تورم از ۱۰۰ درصد فراتر رفت. دولت که دوام چندانی نیافت، سیاست های شدید پولی و ارزی اعمال کرد و توانست ارزش پول را حفظ کند. علاوه بر آن، ۴ صفر از پول ملی کشور حذف شد.هلند نمونه ای بسیار بارز از موفقیت در سیاست حذف صفر از پول ملی است، البته زمانی که این اقدام با سیاست های دیگری همراه باشد که نقدینگی را کنترل می کنند.

 ترکیه، تجربه ای موفق

ترکیه در سال ۲۰۰۵، به ناگهان ۶ صفر را از پول ملی اش حذف کرد. تورم در اوایل دهه ی ۱۹۸۰ در ترکیه آغاز شد و شتاب گرفت. در سال ۱۹۸۸ هر دلار آمریکا با ۱۴۲۲ لیر ترکیه مبادله می شد. این رقم در سال ۲۰۰۳ به ۵.۱  میلیون لیر افزایش یافت. از سال ۱۹۸۱ به بعد نیاز به داشتن اسکناس های درشت تر هر دو سال حس می شد.

در یک چرخه ی ۲۵ ساله، درشت ترین اسکناس ترکیه از ۵ هزار به یک میلیون لیر افزایش یافت. تعداد بسیار زیاد صفر، در فعالیت های اقتصادی که گاهی اوقات به چندین تریلیون لیر می رسید، برای مردم مشکلات زیادی ایجاد کرده بود. مثلا مردم برای خرید یک قطعه نان در اوایل دهه ی ۲۰۰۰ باید چند میلیون لیر می پرداختند.

در اول ژانویه ۲۰۰۴، دستور حذف ۶ صفر از لیر ترکیه صادر شد اما اجرای آن تا اوایل سال ۲۰۰۵ به تاخیر افتاد. در اولین ژانویه ۲۰۰۵، اسکناس ها و سکه های جدید که لیرجدید نام داشتند، وارد بازار شدند. اجرای این ابتکار زمینه ی رشد اقتصادی را فراهم کرد.

اقتصاددانان صندوق بین المللی پول موفقیت ترکیه را در مقابله با تورم، دلیل موثر بودن سیاست حذف صفر می دانند. به گزارش این صندوق، ترکیه پیش از حذف صفر، توانست تورم را کاملا کنترل و آن را تک رقمی بکند. در همین حال بازار اصلاح شده ی ارز هم زمینه ی رشد اقتصادی را فراهم کرد.
 
زیمباوه: شکست کامل

دولت زیمباوه زمانی که تورم در سال ۲۰۰۳ به ۱۰۰۰ درصد رسید، تصمیم گرفت سه صفر را از پول ملی حذف کند. اما دولت برای کنترل تورم تقریبا هیچ کاری نکرده بود و تنها به تاثیر روانی حذف سه صفر می اندیشید. طبعا کارآایی حذف صفر مدت کوتاهی دوام آورد. پس از آن، تورم اقتصاد کشور را  ویران کرد و دلار زیمباوه نابود شد.

تورم در این کشور آفریقایی به بیش از ۱۱ میلیون درصد رسید و دولت مجبور شد اسکناس های ۱۰۰ میلیون دلاری چاپ کند . اسکناس های جدید هم کاری نکردند و به مشکلات بیشتر در تجارت منجر شدند. در همین حال بانک مرکزی زیمباوه اعلام کرد برای چاپ اسکناس، کاغذ کافی وجود ندارد.

آنچه که می توان از تجربیات دیگر کشورها نتیجه گرفت، این است که کشورهای یاد شده در مقابله با تورم بیش از حد در کوتاه مدت، که نتیجه ی جنگ یا تورم گسترده در دوره های انتقال بود، به اصلاح و یا تغییر پول ملی خود اقدام کردند و هدفشان این بود که به جامعه خاطرنشان کنند که شرایط بی ثابت کننده با آغاز ثبات سازی و اعتماد پایان یافته است؛ برخی اوقات هنگام مقابله با تورم بالا و حد و مرز انتظارات بی ثباتی، این کشورها از چنین راهبردی (تغییر پول ملی) به عنوان ابزاری برای ایجاد ثبات در انتظارات عمومی  و یا تکمیل سیاست های پولی و مالی استفاده کرده اند. تجربیات آنها نشان می دهد که موقعیت واقعی تغییر پول، میزان تاثیر است و نه انگیزه. با دنبال کردن این سیاست، دولت ها به شرایط بی ثباتی پشت کرده و با شیوه های پولی، اصلاحات اساسی و واقعی، به ثبات روی می آورند.

تا زمانی که اقتصاد به واسطه ی اقدامات موثر، اساسی و واقعی به ثبات نرسیده باشد، هر اقدامی برای تغییر پول ملی شکست می خورد؛ تورم باقی مانده و به شرایطی برای تغییر مکرر پول ملی تبدیل می شود.

ترکیه و آرژانتین نمونه هایی از تجربیات موفق در این زمینه هستند.