١٤شهريورپایان فرصت 60 روزه دوم؛ آیا ایران وارد گام سوم خواهد شد؟

به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس، هجدهم اردیبهشت سال جاری و در اولین سالگرد خروج ترامپ از برجام شورای عالی امنیت ملی ایران در بیانیه‌ای (+) از کاهش برخی تعهدات برجامی خبر داد و اعلام کرد که در گام نخست خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند و به کشورهای باقیمانده در برجام ۶۰ روز فرصت داد تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند و اعلام کرد که چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات  ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.
در این بیانیه عنوان شده بود: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد به مشورت‌های خود با اعضای باقیمانده برجام در تمامی سطوح ادامه دهد، اما نسبت به هر اقدام غیر مسؤولانه، از جمله ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل متحد یا اعمال تحریم‌های بیشتر، عکس العمل قاطع و سریع نشان خواهد داد.»
در همین راستا و در چارچوب، گام اول ایران از سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ درصد عبور کرد و در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز تهران اعلام کرد از این به بعد سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد را رعایت نمی‌کند و از این سقف عبور خواهد کرد و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی در گفتگو با فارس خبر داد که ایران به سقف ۴.۵ درصد رسیده است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این موضوع را تأیید کرد.
 

 
شانزدهمین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در راستی آزمایی اجرای برجام روز جمعه (هشتم شهریور/۳۰ اوت ۲۰۱۹) منتشر و آژانس اعلام کرد که  تا تاریخ ۱۹ اوت ۲۰۱۹، آژانس راستی آزمایی کرد که میزان ذخیره اورانیوم غنی شده تا ۳.۶۷ درصد اورانیوم ۲۳۵ ایران ۲۴۱.۶ کیلوگرم بوده است، بر اساس برجام و مصوبات کمیسیون مشترک. این ذخیره شامل ۲۱۶.۵ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۳.۶۷ درصد از اورانیوم ۲۳۵ و ۲۵.۱ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۴.۵ درصد از اورانیوم ۲۳۵ بوده است. 
آژانس همچنین اعلام کرد که در تاریخ 19 اوت 2019، مقدار تولید شده و در حال استفاده از آب سنگین در این کارخانه 125.5 متریک تن می‌باشد. در طول دوره گزارش دهی ایران بیش از 130 متریک تن آب سنگین نداشته است. براساس این گزارش، از زمان گزارش قبلی مدیرکل، مجموع 2.2 متریک تن آب سنگین از ایران خارج شده و ایران 2.2 متریک تن آب سنگین را برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه در ارتباط با تولید ترکیبات دوتره برای کاربردهای پزشکی مورد استفاده قرار داده است.(بیشتر بخوانید)
از سوی دیگر، در این مدت 2 بار نشست کمیسیون مشترک برجام (هفتم تیر ماه و ششم مرداد ماه) در سطح معاونان و مدیران کل در وین برگزار و طرفین توافق کردند که نشست وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ را برگزار کنند و البته تاریخی در این زمینه اعلام نشد.
در این فاصله، امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه نیز که قبل از خروج آمریکا از برجام تلاش‌هایی را صورت داد که مانع از این کار شود و کامیاب نبود، دوباره وارد میدان شد و سعی کرد تا به زعم خود ابتکارعمل را در دست بگیرد.  در این مدت چند بار مکالمه تلفنی با همتای ایرانی داشت و حتی دو بار «امانوئل بُن» نماینده‌اش را به تهران فرستاد که بار آخر پیامی مکتوب برای روحانی به همراه داشت. در نهایت سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران به عنوان نماینده ویژه روحانی مامور شد تا پیام کتبی روحانی را به همتای فرانسوی برساند و او اول مرداد ماه با حضور در الیزه این پیام را تحویل ماکرون داد.
 

 
 چندی بعد و پس از رایزنی‌هایی که ظریف در این مدت با برخی کشورها از خلیج فارس تا اروپا داشت، روز جمعه اول شهریور ماه وزیر خارجه ایران به همراه عراقچی در پاریس با ماکرون و همتای فرانسوی دیدار کرد و یک روز و نیم بعد هم به دعوت لودریان وزیر خارجه فرانسه به بیاریتز محل برگزاری نشست گروه هفت رفت و رایزنی‌های چهار ساعته‌ای را با رئیس جمهور، وزیر خارجه و وزیر دارایی فرانسه و همچنین مشاوران صدراعظم آلمان و نخست‌وزیر انگلیس صورت داد و در پایان در توئیتی نوشت: «مسیر پیش رو، دشوار است، اما ارزش امتحان کردن دارد» و بعد از بازگشت به تهران دوباره راهی چین و ژاپن (دو خریدار سابق نفت ایران) و البته مالزی شد و قرار است روز دوشنبه ۱۱ شهریور ماه نیز در مسکو با همتای روس خود دیدار کند و گفته شده که نحوه اجرای برجام از موضوعاتی است که وزرای خارجه ایران و روسیه درباه آن به گفت‌وگو خواهند پرداخت. گفتنی است در مدت حضور ظریف در پکن  وزیر امور خارجه چین هم در گفت‌وگویی تلفنی با «امانوئل بُن» مشاور دیپلماتیک رئیس جمهور فرانسه گفته بود که چین و فرانسه باید هماهنگی بین خود در مورد موضوع هسته‌ای ایران را ادامه دهند.
در این مدت علی‌رغم اینکه رایزنی‌ها با فرانسوی‌ها شتاب گرفته، ولی هنوز خبری رسمی درباره پیشنهادات منتشر نشده، برخی از ۱۵ میلیارد دلار اعتبار سخن می‌گویند و برخی عنوان می‌کنند که این مبلغ قرار است به اینستکس تزریق شود، ولی هیچ منبع رسمی این اخبار را تأیید نکرده و به نظر می‌رسد گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای است.
*برجام را غیرقابل مذاکره مجدد می‌دانیم
آنگونه که ظریف هم پیش از این درباره پیشنهادهای فرانسه عنوان کرد: «پیشنهادهایی که دارند درباره نحوه انجام تعهداتی است که اروپا برای اجرایی شدن برجام داشته، یعنی رسیدن منافع اقتصادی برجام به مردم ایران و زمانی که این گفت‌وگوها به نتیجه برسد جزئیات آن اعلام می شود». وزیر خارجه ایران در عین حال تأکید کرد: «ما گفت‌و‌گوها را ادامه می‌دهیم و تماس‌های ماکرون نیز با آقای روحانی ادامه خواهد داشت. دیدگاه‌های ما کاملا مشخص است. ما برجام را غیر قابل مذاکره مجدد می‌دانیم».
*مذاکراتی سخت و پیچیده در پیش رو
سید عباس عراقچی نیز پنجشنبه شب (هفتم شهریور ماه) در این باره بیان کرد «مذاکرات سخت و پیچیده‌ای در پیش خواهیم داشت تا به فرمول مشخصی برسیم، رایزنی‌ها هنوز به سرانجامی نرسیده و در حال مذاکره هستیم. راهی که جلوی پای اروپا گذاشتیم این است که یا نفت از ما بخرند یا مجوز از آمریکا بگیرند یا معادل نفتی که باید بفروشیم را به صورت خطوط اعتباری یا اعتبارات صادراتی و هر شکلی که خودشان می‌دانند در اختیار ایران قرار دهند. بدون اینها، بازگشت ما به اجرای کامل برجام ممکن نیست.»(بیشتر بخوانید) 
موگرینی مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز درباره طرح «امانوئل ماکرون» گفته بود که اتحادیه اروپا به تلاش برای حفظ برجام ادامه می‌دهد و در همین راستا از هرگونه پیشرفت‌ فراتر از این تلاش‌ها استقبال می‌کند. این طرح آنگونه که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه بیان کرده با حمایت پوتین نیز مواجه شده است.
 

 
از سوی دیگر در این مدت جز اظهاراتی مبنی بر اینکه اینستکس (سازوکار مالی اروپا) وارد فاز عملیاتی شده، شاهد تحولی نبودیم و  آخرین اظهارنظر نیز در این خصوص از سوی فدریکا موگرینی مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا در هلسینکی (هشتم شهریور ماه) عنوان شد که گفت: «اولین معاملات اینستکس هنوز به اتمام نرسیده است و زمان بسیار زیادی می‌برد. موضع شفاف و قاطع اتحادیه اروپا بر حمایت از حفظ و اجرای توافق هسته‌ای است و تمامی اقدامات ممکن را برای عدم اشاعه هسته‌ای به کار می‌گیریم». البته همانگونه که قبلا  روحانی گفته بود اینستکس توخالی به درد ایران نمی‌خورد، به نظر می‌رسد این سازوکار آنگونه که از ابتدا انتظار می‌رفت نتوانسته و نمی‌تواند منافع ایران از برجام را تأمین کند.
*ظریف دوشنبه در مسکو
 

 
در این میان و در حالی که ظریف قرار است روز دوشنبه ۱۱ شهریور ماه در مسکو با لاوروف دیدار کند، روزنامه «تایمز» چاپ انگلیس روز جمعه هشتم شهریورماه گزارش داد روسیه به ایران مسیر جدیدی برای انتقال نفت به ترکیه و سوریه پیشنهاد داده است. «گئورگی مارادوف»، نماینده کرملین در شبه جزیره کریمه گفته که ایران می‌تواند از قابلیت‌های کشتیرانی این شبه‌ جزیره استفاده کرده و نفت خودش را از طریق کانال «ولگا-دن» به دریای سیاه منتقل کند. (اینجا بخوانید) 
به گزارش فارس، جمهوری اسلامی ایران همانگونه که پیش از این گفته اگر نتواند از فواید این توافق استفاده کند، تعهداتش را گام به گام کاهش می‌دهد و در همین خصوص حسن روحانی رئیس جمهور دوم مرداد ماه در جلسه هیأت دولت طی اظهاراتی عنوان کرد: «ما روند فعالیت سیاسی خود را ادامه می‌دهیم و اگر به نتیجه نرسیم و ۶۰ روز دوم پایان یابد حتما قدم سوم را برخواهیم داشت. در عین حال در قدم سوم ۶۰ روز فرصت می‌دهیم که حرف بزنیم و مذاکره کنیم و راه‌حل بیابیم. مردم ایران بدانند ما اهل لجبازی نیستیم و دنبال جنگ و تنش نیستیم، ولی در عین حال آمادگی هم نداریم که حرف زوری را گوش دهیم و در برابر قلدری‌ها تسلیم شویم.»
حال در حالی که به روزهای پایانی فرصت ۶۰ روزه دوم ایران به طرف‌های مقابل برجام نزدیک می‌شویم، موگرینی روز پنجشنبه (هفتم شهریور ماه) با صدور بیانیه‌ای خواستار حفظ برجام شد و طرفین امضاکننده توافق هسته‌ای ایران را به گفت‌وگوهای بیشتر ترغیب کرد و افزود: «برگزاری گفت‌وگوها بر اساس شفافیت و احترام، بهترین شیوه رسیدن به درک است». در همین خصوص «دیدیه ریندرز» معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه بلژیک در نشست وزرای خارجه اروپا در هلسینکی پایتخت فنلاند، اعلام کرد که همچنان به کار با ایران برای اجرای صحیح توافق هسته‌ای ادامه خواهیم داد.
جمهوری اسلامی ایران در یک‌سال اول پس از خروج آمریکا از برجام به حد کفایت به دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای، بالاخص سه کشور اروپایی فرصت داد تا عزم خود را برای انجام تعهداتشان به نمایش گذارند. این عزم نه که در آن دوران و مهلت‌های شصت روزه بعدی به نمایش درنیامد، فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تنها چند روز به پایان زمان مهلت شصت روزه منتهی به گام سوم، اذعان کرد که اجرایی شدن اینستکس همچنان به زمان زیادی نیاز دارد. برای اینکه اروپایی‌ها ثابت کنند نمی‌خواهند یا نمی‌توانند گامی جدی بردارند و باید با گامی دیگر در راستای کاهش تعهدات برجامی ایران مواجه شوند، تنها چند روز باقی مانده است. به‌نظر می‌رسد اروپا همان‌طور که قبلا ثابت کرده، بارها و بارها قابلیت اثبات این ناتوانی را دارد.
 

 
لازم به یادآوری است، هنوز مشخص نیست که چه گزینه‌هایی برای گام دوم در نظر گرفته شده و در همین خصوص «بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ۲۲ مرداد ماه درباره گزینه‌های گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران به فارس گفت: ما گزینه‌های خود را درباره گام سوم به مسئولان کشور ارائه داده‌ایم و براساس شرایط باید توسط مسئولان در این خصوص تصمیم گرفته شود و پس از ابلاغ، سازمان انرژی اتمی آن را اجرا می‌کند. ما آمادگی کامل را برای اجرای سناریوهایی که پیشنهاد کرده‌ایم، داریم.سناریوها را از قبل ارائه داده‌ایم، ولی هر چند وقت یک بار آنها را به روز و آپدیت می‌کنیم. مدام در حال به روز کردن این گزینه‌ها هستیم، ولی اینکه کدام یک انتخاب شود پس از بررسی شرایط سیاسی و تصمیم‌گیری مسئولان عالی کشور است و بعد از آن برای اجرا به ما ابلاغ می‌شود.