تجربه‌های تلخ بورس با تعطیل نشدن بازار سرمایه

گسترش نیوز – تمام تلاش ارکان بازار برای اطمینان دادن به سهامداران و آرام کردن فضای معاملاتی نتوانست مانع از کاهش هشت درصدی شاخص کل در هفته پر تنش ایران و منطقه گردد.

این کاهش برای شاخص هم وزن به ۱۱ درصد رسید. تفاوت بین سهام بزرگ که در شاخص کل، وزن بیشتری دارد و سهام کوچک که در شاخص هم وزن بهتر می توان تغییرات ارزش آنها را دنبال کرد تنها محدود به کاهش بیشتر قیمت نبود بلکه صدها میلیارد تومان بودجه حمایتی که برای عادی نشان دادن وضعیت بازار و کنترل هیجانات صرف می شد به نقد شوندگی سهام شرکت های بزرگ و تأثیرگذار در بازار نیز کمک می کرد. این در حالی بود که فروش سهام شرکت های متوسط و کوچک‌تر در این هفته به این سادگی مقدور نبود.

اگرچه پایان هفته و با نطق ملایم رئیس جمهور آمریکا می توان انتظار داشت بازار روند طبیعی خود را بازیابد (اگر چه بعید است کاهش بیش از ۳۰ هزار واحدی شاخص در یک هفته به همین سرعت جبران شود) اما تخم کینه ای که نادان آمریکایی کاشت باعث می گردد تا زمان انتخابات آمریکا نتوان ریسک تکرار افزایش مجدد تنش ها را کم وزن انگاشت. همچنین نمی توان امید زیادی به حل و فصل مسائل هسته ای تا زمان مذکور داشت.

پنج سال پیش زمانی که دولت یازدهم از مردم دعوت نمود تا به صورت داوطلبانه اقدام به انصراف از دریافت یارانه کرده تا دولت منابع حاصله را صرف اقدامات عمرانی و حمایت از اقشار ضعیف تر کند، محسن رنانی استاد دانشگاه اصفهان با نظریه امتناع توسعه به پیشباز نتایج این درخواست دولت رفت. او در آنجا چنین گفت:« بر این باورم که برنامه ملی انصراف از دریافت یارانه بهترین آزمون عملی است که می تواند این نظریه را به بوته آزمایش بسپارد.

این که چه سهمی از جمعیت از دریافت یارانه ها انصراف خواهند داد، مشخص خواهد کرد که نسبت جامعه ما با توسعه چیست و ما کجای مسیر توسعه ایستاده ایم. آزمون واقعی مشارکت مردم این جا نمایان می شود نه در حضور در راهپیمایی ها و آیین هایی نظایر آن که هیچ هزینه مالی برای مردم ندارد بلکه منافع غیرمستقیمی هم در بر دارد.»

اگرچه اتفاقات این هفته ارتباط مستقیمی با مسئله توسعه ندارد اما وجه تشابه آن با رخداد آن سال، توقع مدیران بازار از سرمایه گذاران برای حفظ خونسردی در بحران پیش آمده است. در بازار سهامداران اصراری بر این که نمایشی برای عادی نشان دادن شرایط اجرا کنند نداشتند. این طبیعت سرمایه در تمام دنیا است که از خطر بگریزد. آنچه غیر طبیعی است تلاش مدیریت بازار برای کم اهمیت جلوه دادن خطریست که متوجه سرمایه مردمی شده است.

روز جمعه که ایرانیان با خبر شوکه کننده جنایت آمریکا از خواب بیدار شدند، خواسته تعدادی از فعالان بازار مبنی بر تعطیلی چند روزه بازار برای پرهیز از تصمیمات هیجانی، با واکنش منفی شورای عالی بورس رو به رو شد. شاهین چراغی عضو شورایعالی بورس این چنین پاسخ داد: « مدیران سرمایه گذاری ها و صندوق ها و کارگزاران به خوبی می دانند فردا روز صیانت از سرمایه های کشور است و باید از کیان کشور و بازار سرمایه دفاع کنند.» حاصل آن کاهش بی سابقه ۱۶۶۷۵ واحدی شاخص کل(معادل ۴.۳ درصد) در یک روز و افت ۷۶ هزار میلیارد تومانی ارزش بازار شرکت های حاضر در بورس های دوگانه که همراه بود با صرف صدها میلیارد تومان منابع برای خرید سهامداران نگران و ریسک گریز.

سهامدارانی که در آن روز از این موقعیت بهره بردند از کاهش بیش از ۱۰ درصدی ارزش سهام در روزهای بعد جان سالم به در بردند. بعد از ظهر این روز فعالان بازار شاهد مصاحبه های متعدد از مدیران سرمایه گذاران نهادی در خصوص تلاش جهت حمایت از سهام شرکت های زیر مجموعه بودند. ای کاش این مدیران فداکار آماری از معاملات شخصی خود نیز ارائه می دادند تا مشخص شود این مجاهدت شامل سرمایه خصوصی هم می شود یا تنها از منابع عمومی امکان صیانت از بازار هست؟

روند حمایت از سهام شرکت های بزرگ در روز یک شنبه نیز ادامه پیدا کرد. پس از آنکه دوشنبه توسط هیئت دولت در تهران تعطیل اعلام شد، روز سه شنبه مدیران با تجربه‌ای هیجان انگیز مواجه شدند. در حالی که ظاهر بازار حکایت از رشد ۲۶۸۹ واحدی شاخص کل داشت به ناگاه سهامدارانی که در روزهای گذشته موفق به فروش سهام خود نشده بودند شرایط را برای هدایت سرمایه به مکانی امن مناسب دیدند و فشار فروش منجر به عقب نشینی خریداران شد. پایان بازار در این روز نیز ۶۹۷۲ کاهش شاخص را به همراه داشت. در آخرین روز هفته مدیران بازار ترفند جدیدی از میانه دستورالعمل ها یافتند.

پس از پاسخ موشکی سپاه، در حالی‌که شرایط می توانست برای خرید جذاب باشد و حتی بدون سخنرانی پس از بازار ترامپ بسیاری از تحلیلگران معتقد به عدم پاسخ آمریکا به حملات سپاه بودند، مدیریت بازار با کاهش دامنه نوسان از مثبت و منفی پنج درصد به مثبت و منفی دو درصد سیگنالی در خصوص تداوم نگرانی برای بازار صادر کرد تا علاوه بر کاهش ارزش، صف های فروش نیز سنگین تر شود و نقد شوندگی بازار شدیدا کاهش یابد. در این روز هامونی مدیرعامل فرابورس که سال هاست کرسی مدیریت این شرکت را رها نمی کند، به سهامداران توصیه کرد: “امروز باید رفتار هیجانی را از بازار دور کنیم و سهامداران با غیرت، با رفتاری منطقی و به دور از هر گونه هیجان، معامله کنند.”

در حالی که سهامداران ریسک گریز با صرف سرمایه ای هنگفت از محل سرمایه عمومی پاداش سرعت عمل خود را گرفتند، سهامداران صبور یا دارای سهام شرکت های کوچک، بعضا بیش از ۱۷ درصد از سرمایه خود را از دست رفته ببینند تا مدیران نمایش ناموفقی از آرامش بازار و بی اعتنایی به ریسک های واقعی به نمایش بگذارند.

باری، در هر صورت حتی اگر ریسک سیستماتیک این هفته به بازار تحمیل نمی شد، رشد شتابان قیمت سهام شرکت ها در یک ماه گذشته انجام یک اصلاح را ناگزیر می داشت و این رخدادها کمک کرد تا این اصلاح با سرعت بیشتری صورت پذیرد.

جدا از این رخدادها معاملات بورس کالا در روز پایانی هفته پیشین نیز فوق العاده بود. امری که با آبی شدن آسمان بازار بهانه کافی برای رشد مجدد قیمت ها را فراهم می کند. پتروشیمی مارون، ذوب آهن، فولاد خراسان، فولاد مبارکه و فولاد خوزستان شرکت هایی بودند که ایام خوبی را در بورس کالا تجربه کردند.

شرکت بازار پایه ای آرتاویل تایر با حضور رئیس جمهور اقدام به بهره برداری از طرح تولید لاستیک تمام سیمی کامیونی کرد که سالانه ۳۰۰ هزار حلقه (۲۵ هزار تن) لاستیک کامیونی معادل ۳۰ درصد از نیاز کشور را تأمین خواهد کرد. مجموع سرمایه گذاری ارزی و ریالی این شرکت معادل بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان است. در سال ۹۷ تولید پارتا ۱۸ هزار و ۸۶۴ تن بوده و ارزش بازار این شرکت از ۴.۴ هزار میلیارد تومان گذر کرده است.

قمی بسیار گزاف که مقایسه آن با سه تولید کننده دیگر تایر در بورس یعنی پکرمان با ۷۳ هزار تن تولید و ۱.۸ هزار میلیارد تومان ارزش بازار، پتایر با ۲۰ هزار تن تولید و ۵۴۰ میلیارد تومان ارزش بازار و پکویر با ۲۱ هزار تن تولید و ۷۸۰ میلیارد تومان ارزش بازار حکایت مکرری است از وجود حباب سنگین در بخش هایی از بازار.

در میانه این هفته وزیر اقتصاد خبری داد که اکنون بازخوانی آن خالی از لطف نیست: « بزودی سهام شرکت های غیربورسی وابسته به دولت در بازار پایه عرضه اولیه خواهند شد.» این برنامه دولت که در راستای مصوبه سران قوا جهت فروش ۵۰ هزار میلیارد تومان اموال دولت در نظر گرفته شده از جنبه های مختلف حائز اهمیت است. از آن جمله می توان به نیاز دولت به تأمین بخشی از کسری بودجه از محل جذب سرمایه سرمایه گذاران در بورس اشاره کرد که باعث می شود سال آینده نیز بورس در کانون توجه تصمیم گیران و فعالان اقتصادی باشد. با این‌حال انتخاب بازار پایه جهت عرضه سهام شرکت های دولتی خبری نگران کننده است زیرا شرکت هایی که در این بازار پذیرش می شوند، احتمالا شایستگی پذیرش در بازارهای اصلی را ندارند و از شفافیت کمتری نیز برخور دارند. این امر با توجه به سطح پائین دانش مالی در میان بسیاری از سهامداران و نبود ابزارهای ایجاد تمایز بین سهام پر ریسک و کم ریسک در مجموع خطر رو به رو شدن سهامداران با بحران‌های مختلف در شرکت‌ها را افزایش می دهد. نیکوست سازمان بورس و مدیریت پذیرش فرابورس موضع خود در خصوص این خبر اعلامی توسط رئیس مجمع سازمان بورس را شفاف کند.

قابل توجه است که این نوشته حاوی هیچ توصیه ای برای هرگونه تصمیم سرمایه گذاری شامل خرید و فروش نبوده و صرفا بیان رویدادهای مرتبط با بازار سرمایه و نظر شخصی نگارنده است بنابراین مسئولیت هرگونه تصمیم بر عهده سرمایه گذاران خواد بود.