مدیران شهری چه تعریفی از فضای عمومی دارند

خروج پادگان ها، صنایع مزاحم و کاربری های اشغال کننده پهنه های شهری در مقیاس بزرگ از کلانشهر تهران و تبدیل عرصه آنها به فضاهای عمومی بی شک اتفاق مبارکی است.

در شهرسازی جدید فضاهای عمومی به فضاهایی گفته می شود که شهروندان بتوانند بدون پرداخت هزینه، محدودیت و مانعی به آن وارد شوند و در آن رویداد های جمعی رقم بزنند. از اینرو برداشته شدن دیوار پادگان ها و فضاهایی از این دست به روی مردم در شهری مثل تهران که با شهرسازی و معماری متراکم و کمبود فضاهای عمومی فرهنگی، تفریحی و گردشگری روبرو است، قطعا اتفاق خوبی است.

در همین حال باید تفاوت قائل شد میان فضاهای عمومی شهری، فضاها و ابنیه ها و مراکزی که اگر چه از نظر مالکیت و نگاه بهره برداری عمومی است ولی شهروندان برای حضور یا فعالیت در آنها باید قاعده و چارچوب خاصی را قبول یا هزینه خاص آن را پرداخت کنند، درواقع فضاهای عمومی در شهرها که به حیات مدنی آنها گره خورده است رابطه معناداری با آزادی های اجتماعی، سیاست ها و نگاه کلان مدیران شهری و حاکمیت به فعالیت های اجتماعی، حضور جمعی و مستقل از برنامه های رسمی دارد که می طلبد فضای عمومی شهری را با تعریفی مناسب، واقع گرا و دقیق مشخص کنیم.

تجربه تهران در این زمینه تجربه نوینی است که می توان درباره بهترین و شاخص ترین نمونه های آن به پیاده راه های ساخته شده، بوستان هایی نظیر ولایت و فضاهایی چون پل طبیعت و حتی با ملاحظاتی محور سی تیر اشاره کرد که با محور قراردادن انسان در شهر مفهوم جدیدی را در مدیریت شهری ارائه کرده و امروز به محلی برای برقراری و افزایش تعاملات اجتماعی و تقویت حیات مدنی تبدیل شده اند.

پادگان ۰۶ که بحث بر سر انتقال یا تغییر کاربری آن به بیش از ۱۰ سال برمی گردد پهنه ای حدود ۵۰ هکتار است که در منطقه چهار تهران و محله پاسداران قرار دارد، منطقه ای برخوردار و دارای تراکم جمعیتی که قرارگیری این پادگان در آن نحوه دسترسی ها، هدایت ترافیکی و همچنین ساخت و سازها و توزیع امکانات عمومی شهری را تحت تاثیر خود قرار داده است. ولی آنچه اهمیت می یابد تعریفی است که مدیریت شهری از پادگان ۰۶ به عنوان فضای عمومی شهری خواهند داشت چراکه ارزش بالای ملکی و برخی محدودیت های دیگر موجب شده تا این بخش از منطقه چهار تهران از بوستان ها و فضاهای فرهنگی و گردشگری در مقیاس منطقه ای خالی باشد.

افزوده شدن این پهنه ۳۵ هکتاری به فضاهای عمومی شهری در صورت تعریف مناسب کاربری و طراحی صحیح شهری می تواند به عنوان یک تنفسگاه در یک بافت شهری متراکم عمل کرده و توزیع مناسبی از عرصه های عمومی را در اختیار شهروندان تهرانی بگذارد. مسئله ای که کمتر در سالیان گذشته به آن توجه شده و از آن به عنوان یکی از ریشه های مشکلات و آسیب های زیست محیطی، ترافیکی و حتی اجتماعی و فرهنگی یاد می کنند.

مدیران شهری باید پاسخ این پرسش را بدهند که منظورشان از فضای عمومی چیست؟ ایجاد مال هایی که فضاهایی نظیر سینما هم در خود دارد، یا بوستانی نظیر ولایت، یا فضاهایی نظیر پل طبیعت و یا اینکه مجموعه های بزرگ فرهنگی نظیر باغ کتاب یا پردیس های هنری یا عرصه هایی عمومی نظیر پیاده راه مروی یا باغ سپهسالار را فضای عمومی قلمداد می کنند که هر کدام از اینها تاثیرات مختص خود را در حیات مدنی شهر تهران به دنبال خواهد داشت.

شهر تهران و پهنه هایی نظیر پادگان ۰۶ بیش از بارگزاری جدید حتی به عنوان فضای فرهنگی یا تفریحی و هر کاربری شهری دیگر نیازمند عرصه هایی است با منظر باز  و البته آزاد که شهروندان زندگی اجتماعی را در آن تجربه کنند، زندگی کنند و از شهرشان خاطراتی خوش بسازند، عرصه یا فضای عمومی شهری یعنی بستری که در آن شهروند هنرمند، شهروند جوان یا سالخورده، کودک و بزرگ و مرد و زن و حتی یک دستفروش بتواند در آن آنچه می خواهد را پیدا کند تا تعلق بیشتری به شهرش پیدا کند.

به همین خاطر است که امیدوارم فضای عمومی که قرار است جای این فضای نظامی را بگیرد، عرصه ای باشد هدفمند، پاسخگو با مطالبات شهری و شهروندی و نیز کارا و یادگاری مناسب و ماندگار برای نسل های بعدی تا از آن به عنوان اقدامی ارزشمند یاد کنند.