هشدار درباره تصمیمات شتابزده پیرامون آموزش پساکرونا
یک عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با اشاره به تاثیر منفی که آموزش مجازی میتواند بر آموزش دوران پساکرونا داشته باشد گفت: در رابطه با سستی در مراجعه دانشجویان و بعضا اعضای هیات علمی و کارکنان در نیمسالهای آتی به دانشگاه نگرانی‌هایی وجود دارد. به این معنی که مسائلی مانند ترافیک، تمایل به عدم سحرخیزی، خستگی در محیط دانشگاه و غیره ممکن است از حضور موثر دانشجویان در محیط دانشگاه بکاهد. همچنین ممکن است در برخی موارد تصمیمات شتابزده جهت جایگزینی سیستم آموزش الکترونیکی به جای آموزش حضوری توسط عده‌ای مطرح شود.
درباره تاثیری که آموزش مجازی میتواند بر آموزش حضوری بگذارد، گفت: این مساله دو جنبه خواهد داشت. از یک لحاظ با توجه به آشنایی اساتید با روشهای به‌روز تدریس، روشهای ارزیابی نوین، برقراری ارتباط از روشهای مختلف، برگزاری سمینار و وبینار و … می‌توانند در سالهای آتی در کنار تدریس حضوری از این روش‌ها برای بهبود کیفیت آموزش استفاده کنند.
وی افزود: بسیاری از کشورهای سطح اول علمی سالیان زیادی است که از این روش‌ها در کنار تدریس حضوری برای بالا بردن راندمان استفاده می‌کنند، زیرا تمام مطالب تکمیلی در کلاس به دلیل محدودیت زمانی قابل طرح نیست. همچنین در دانشگاههای سطح اول جهان مطالبی که قرار است در کلاس تدریس شود به همراه مطالب تکمیلی شامل نمایش فیلم آموزشی، نحوه برنامه نویسی، آدرس وب سایت‌های مفید و غیره در سامانه آموزش الکترونیکی قرار داده می‌شود و کلاس حضوری محل حل مساله، بحث و رفع اشکال بوده که می‌توان به افزایش کارایی و راندمان بر این اساس پی برد. بنابراین شیوع کووید- ۱۹ در کشور میتواند از این منظر رویداد مناسبی جهت تحول در سیستم آموزش باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با بیان این که در حال حاضر تمامی اساتید نحوه برگزاری آزمون‌های کوتاه معروف به کوییز را با حداقل تخلف دانشجویان را فرا گرفته‌اند گفت: تنها همین مساله میتواند در افزایش ساعات مفید تدریس حضوری به دلیل برگزاری آزمون در ساعات غیرکلاسی مفید باشد. همچنین برگزاری کلاسهای حل تمرین بصورت حضوری به دلیل حجم بالای کلاسهای دانشجویان خود یک معضل بوده که با این روش‌ها بصورت بسیار مفید می‌توان آنها را برگزار کرد.
نارویی ادامه داد: همچنین در کلان شهرها مشکلاتی مانند آلودگی هوا باعث تعطیلات هر چند محدود میشد که در نتیجه آن کلاسهای فوق العاده و یا عدم اتمام سرفصل دروس را در پی داشت که می‌توان از روش “آموزش الکترونیکی” در این مواقع استفاده کرد. در سال ۱۳۹۸ دانش‌آموزان مدارس در مجموع بیش از یک ماه تعطیلات به دلیل آلودگی هوا و برخی مسائل دیگر داشتند که این مساله به دلیل عدم استفاده از سیستم آموزش الکترونیکی باعث عقب افتادگی زیادی شد و این مسائل میتواند در بلندمدت لطمات جبران ناپذیری را در پی داشته باشد.
وی با اشاره به تاثیر منفی که آموزش مجازی میتواند بر آموزش دوران پساکرونا داشته باشد، گفت: نگرانی در رابطه با سستی در مراجعه دانشجویان و بعضا اعضای هیات علمی و کارکنان در نیمسالهای آتی به دانشگاه وجود دارد. به این معنی که مسائلی مانند ترافیک، عدم تمایل به سحرخیزی، خستگی در محیط دانشگاه و غیره ممکن است از حضور موثر دانشجویان در محیط دانشگاه بکاهد. همچنین ممکن است در برخی موارد تصمیمات شتابزده جهت جایگزینی سیستم آموزش الکترونیکی به جای آموزش حضوری توسط عده‌ای مطرح شود که برخی دلایل آن بیان شد. امیدوارم با تلاش همه مسئولان در نهادهایی مانند رسانه ملی، وزارت علوم و خصوصاً در دانشگاهها بتوان از تجربه حاضر در جهت پیشرفت و آگاهی دادن استفاده کرد نه این که تجربه حاضر موجب سوء برداشت‌های احتمالی شود.
نارویی در بخش دیگری از سخنانش درباره سطح تعامل استادان دانشگاه با دانشجویان در آموزش مجازی گفت: بسیاری از اساتید در دانشگاههای خوب کشور در سالیان قبل هم از سیستم آموزش الکترونیکی به عنوان مکمل سیستم آموزش حضوری استفاده می‌کردند. بنابراین این دسته از اساتید و همچنین دانشجویان آنها با این سیستم به طور کامل آشنا بوده و از همان روزهای نخستین شیوع کووید ۱۹ اقدام به برگزاری جلسات کلاس، جلسات رفع اشکال، حل تمرین، پروژههای تکمیلی، برگزاری آزمون و غیره کردند که بعضاً به دلیل حساسیت ایجاد شده از آینده نیمسال، تعامل دانشجویان و اساتید بیشتر بود.
وی تجربه آموزش مجازی را جذاب دانست و درباره شیوه‌های ارزیابی سامانه آموزش مجازی گفت: نکته جالب تجربه شخصی و بعضاً برخی همکاران این بود که به دلیل ذات تهیه سئوالات امتحانی که پس از طرح، توسط استاد باید بصورت هوشمند با انواع روشهای سئوالات ۴ گزینه‌ای، تشریحی قابل پاسخ در کامپیوتر، جای‌گذاری و غیره در سیستم آموزش الکترونیکی برنامه ریزی و برنامه نویسی میشد، توجه و انگیزه اساتید را جلب کرده بود. از سوی دیگر، این شیوه‌های ارزیابی جدید برای دانشجویان نیز بسیار جذاب بود به گونه‌ای که در کنار مساله‌ای به نام امتحان، در هر آزمون با یک شکل خاص برگزاری آشنا می‌شدند که خود این مساله آنها را به سمت حضور و شرکت موثر سوق میداد و به دلیل اینکه کامپیوتر پس از پایان امتحان به دانشجویان نمره میداد بعضا رقابت‌هایی میان دانشجویان ایجاد شده بود.
مدیر خدمات آموزشی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی خاطر نشان کرد: همچنین به دلیل نگرانی از آینده، دانشجویان و اساتید با وسواس خاصی مطالب را دنبال می کردند و بنا بر تجربه شخصی من، در این نیمسال تعداد دانشجویان شرکت کننده در کلاس نسبت به نیمسالهای قبل نه تنها کاهش پیدا نکرده بود بلکه دانشجویان به صورت موثر در مباحث هم شرکت می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طورسی با بیان این که در این نیمسال حجم کاری اساتید افزایش چشمگیری داشت، گفت: اساتیدی که تنها به صورت سنتی در هر نیمسال به بیان جزوه در کلاس می‌پرداختند حال مجبور به تولید محتوا به دلیل ذات سیستم آموزش الکترونیکی، برگزاری آزمون، برگزاری کلاس حل تمرین، پاسخگویی به اشکالات دانشجویان بصورت الکترونیکی و غیره شدند که این مورد زمان بسیار زیادی را نیاز داشت. امیدوارم که از این تجربه در نیمسالهای بعد جهت افزایش تعاملات استفاده شود. به نظر این مساله با گذشت چند ماه در دانشگاههای کشور نهادینه شده باشد. در این راستا تزریق انگیزه به اساتید از طریق بازبینی آییننامههای تشویقی و ارتقا و همچنین وضع قوانین جدید آموزشی میتواند بسیار راهگشا باشد.
وی در پاسخ به سوالی درباره تاثیر دسترسی رایگان به پایگاه‌های اطلاعاتی کشورهای دیگر بر انتظارات دانشجویان از سیستم آموزش عالی ایران گفت: در این راستا دانشگاهها و وزارت علوم هم در راستای حداکثر بهره، منابع رایگانی را در اختیار دانشجویان قرار داد. به عنوان مثال در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی با طراحی VPN دانشجویان و اساتید امکان استفاده از منابع کتابخانه و دانلود مقالات را که قبلا حتما باید در محیط دانشگاه انجام میشد به دست آوردند. با پیگیریهای وزارت علوم، استفاده از اینترنت ایرانسل و رایتل در اتصال به کلاسهای آموزش الکترونیکی گویا رایگان شده است.
نارویی در ادامه تصریح کرد: متاسفانه سیستم آموزش رایگان در ایران بعضا انتظارات غیر منطقی را به وجود آورده که امیدوارم شرایط حاضر به این انتظارات دامن نزند. به عنوان مثال با توجه به تامین هزینه‌های آموزش رایگان از محل بودجه کشور و بیت المال، انتظار می‌رود آموزش در هر درس فقط یک بار رایگان باشد و در صورتیکه دانشجویی موفق به گذراندن درس نشود هزینه اخذ مجدد درس را در دانشگاههای دولتی بپردازد. اما متاسفانه از این مساله سوءبرداشتهایی شده است و انتظار خدمات آموزش رایگان به ازای هر بار اخذ درس وجود دارد. در نیمسال جاری شهریه دانشجویانی که در سنوات غیرمجاز بودند به دلیل شرایط حاضر بعضا بخشیده شده و یا با مرخصی دانشجویان موافقت شده است. امیدوارم این انتظار تبدیل به یک رویه نشود که در آن صورت نظم آموزشی دانشگاهها دچار مشکلات فراوانی خواهد شد.
وی افزود: اما از سوی دیگر انتظار استفاده از تامین اینترنت با کیفیت مناسب از سازمان‌های مربوطه، استفاده از سیستم‌های نوین آموزش در کنار روشهای قبلی، تفکر در مورد ارزیابی مستمر دانشجویان با توجه به امکانات فراهم شده، توجه به حل مساله محور در قالب امکانات فراهم شده در کنار آموزش مجازی و غیره میتواند مفید واقع شود. در کنار این انتظارات دانشجویان، امیدوارم سیاست‌های مناسبی با توجه به تجربیات آموزش الکترونیکی در کنار آموزش حضوری از سمت مراجع ذیصلاح بصورت سیاست کلی اخذ شود. در واقع اتفاقات این نیمسال مسایلی را که در شیوه‌های آموزش نوین به صورت یک ضرورت در آمده بود و شاید به صورت جدی به آن نگاه نمی‌شد را زنده کرد. اتخاذ سیاست‌های مناسب میتواند تحول عمیقی در کشور ایجاد کند تا راه پیموده نشده را با سرعت بیشتر بتوان طی کرد.
عضو هیئت علمی دانشکده مواد و متالوژی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در پاسخ به پرسشی درباره عملکرد آموزش عالی در مدیریت بحران کرونا گفت: با توجه به شیوع بیماری کووید-۱۹ در ابتدا در بسیاری از مراکز آموزش عالی حتی انتظار تعطیلی کامل این نیمسال وجود داشت. همچنین پیش‌بینی‌های نهادهای ذیربط مبنی بر تاریخ‌های بازگشایی دانشگاهها که از ۱۰ اسفند ماه ۱۳۹۸ ذکر شده بود باعث تغییر تصمیمات در دانشگاهها میشد و اکثر مراکز آموزش عالی به دنبال آموزش حضوری و برگزاری کلاسهای فوق العاده پس از بازگشایی بودند. تصمیمات مهم و کلیدی وزارت علوم در همان ابتدا باعث شد بسیاری از مراکز به فکر ارائه آموزش به روشهای مختلف بیفتند.
نارویی ادامه داد: در این راستا با ابلاغ تصمیمات وزارت علوم به دانشگاهها، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در همان روزهای اول شیوع کرونا اقدام به برگزاری جلسات مدیریتی کرد و تصمیم گرفته شد تا زمان بازگشایی مراکز آموزشی، آموزش الکترونیکی بدون وقفه جایگزین شود و پس از بازگشایی آموزش حضوری ادامه یابد. توجه شود این تصمیم در زمانی گرفته شد که پیش‌بینی تعطیلات حدود ۱۵ روزه دانشگاهها می‌رفت و از نگاه بیرونی این تصمیم ضروری به نظر نمی‌آمد. به این ترتیب شاید بتوان به جرات بیان کرد جزو اولین دانشگاه‌هایی بودیم که در آن، بدون وقفه خاصی آموزش مجازی جایگزین شد.
وی با بیان این که بر اساس آمار، حدود نیمی از اساتید از همان روز اول آموزش مجازی را شروع کردند و دانشجویان هم به دلیل عدم انباشتگی دروس از این شرایط استقبال کردند گفت: پس از ۱۵ اسفند خبرهایی مبنی بر بازگشایی دانشگاهها پس از تعطیلات نوروز وجود داشت که باعث شد بسیاری از مراکز آموزش عالی رسماً اعلام کنند پس از این تعطیلات آموزش از سر گرفته می‌شود؛ اما در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی آن دسته از اساتیدی که تا نیمه اسفند هم به شرایط آموزش حضوری فکر می‌کردند هم بر اساس تجربه آن دسته از همکاران خود که کلاسهای الکترونیکی را برگزار کرده بودند و هم با یک تصمیم نهایی مدیریتی مبنی بر الزام تشکیل کلاسها بصورت الکترونیکی، کلاسهای خود را در زمان باقی مانده در اسفند ۱۳۹۸ برگزار کردند.
نارویی افزود: در سیستم آموزش حضوری هر سال از ۲۰ اسفند دانشگاهها به دلیل مراجعه برخی از دانشجویان به مناطق محل سکونت خود به حالت نیمه تعطیل در می‌آمد که در این نیمسال طبق آمار موجود ۸۰درصد اساتید تا ۲۸ اسفند اقدام به برگزاری کلاس کردند و نکته جالب‌تر این که دانشجویان هم اعتراضی نداشته‌اند. همچنین در ایام تعطیلات نوروز ۹۹ کلاس‌هایی که بعضا تشکیل نشده بود و دچار عقب افتادگی بودند به صورت فوق‌العاده تشکیل شد. با ذکر این نکات به نظر مراکز آموزش عالی بدون تحمیل مسائل مالی به سیستم توانسته‌اند رسالت خود را تا حد امکان انجام دهند.
این مدرس دانشگاه در پاسخ به سئوال دیگری درباره عملکرد حل‌مسئله محور دانشگاهها در دوران شیوع کووید-۱۹ گفت: در رابطه با حل مساله محور بودن دانشگاهها می‌توان گفت مثلا در سطوح تحصیلات تکمیلی بسیاری از مسایل تحقیقی که به صورت سمینار در دروس مطرح شد بر پایه بیماری کووید ۱۹ در رشته‌های مختلف بود. مثلا در مباحثه‌ای با همکاران می‌شنیدم که موضوع سمینار درسی را استفاده از مواد نانو برای استفاده در فیلترهای ماسک گذاشتهاند. در یک تجربه شخصی دانشجویان تحصیلات تکمیلی من با استفاده از پرینتر سه بعدی اقدام به ساخت فریم (frame) برای شیلدهای (shield) مورد استفاده به عنوان فیلتر نمودند و یا ساخت فیکسچر (fixture) برای ماسکهای دهان و بینی به گونه‌ای که نیرو حاصل از بند ماسک بر روی گوش نباشد و توسط فیکسچر به سر منتقل شود و هزینه ساخت هم بسیار پایین بود. اما با توجه به شرایط و بحران‌های آموزش در نیمسال جاری این مسایل بصورت یک سیاست نگاه نشد و امید است بخش‌های پژوهشی هم در این شرایط به دنبال سیاست‌های تشویقی و مناسب در سطح وزارتی باشند.
