با خواب سموم مغز را دفع کنید
یکی از جدیدترین مطالعاتی که در مورد خواب و عملکرد مغز منتشرشده است نشان می‌دهد که مغز در حین خواب خودش را از سمومی که به آن واردشده است، پاک می‌کند. اما این سموم چه هستند، چه تأثیری بر روی مغز دارند و چگونه در فرایند خواب از بین می‌روند؟
الگوی خواب و عملکرد مغز همیشه موردتوجه دانشمندان بوده است. خواب و چگونگی عملکرد مغز در حین خواب هنوز هم ابهامات زیادی دارد و بسیاری از سؤالات ما در مورد عملکرد مغز و بدن در حین خواب بدون پاسخ مانده‌اند.
می‌دانیم که بدن در جریان متابولیسم (سوخت‌وساز) همواره با دفع سموم و مواد مضر درگیر است. بخشی از این سموم از طریق گردش خون وارد مغز می‌شوند و یکی از دلایل بیماری‌های مغز ازجمله آلزایمر، درنتیجه همین جمع شدن سموم و آسیب‌هایی است که به بار می‌آورند.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که در هنگام خواب مغز خودش را شست‌وشو می‌دهد و با این کار سطح ایمنی خودش را در مقابل بیماری‌هایی مانند آلزایمر بالاتر می‌برد.
پاک شدن سموم مغز با خواب
هنگامی‌که می‌خوابیم مغز مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارد. ابتدا در وضعیت نیمه هشیار قرار دارد سپس وارد مرحله خواب عمیق می‌شود، این مرحله بیشتر در ابتدای شب رخ می‌دهد. بعدازآن خواب وارد مرحله‌ای به نام REM می‌شود.
در این مرحله چشم حرکات سریعی دارد و در همین حالت است که رؤیا می‌بینیم. عمیق‌ترین مرحله خواب، خواب غیر REM یا NREM نام دارد. در این مرحله خواب در عمیق‌ترین حالت است و حافظه بازسازی‌شده و ساماندهی داده‌هایی که وارد مغز شده‌اند صورت می‌گیرد.
نخستین بار در سال ۲۰۱۳ یک مطالعه روی موش‌های آزمایشگاهی نشان داد که در هنگام خواب سمومی مانند بتا آمیلوئید، که از عوامل اصلی آلزایمر به شمار می‌روند، از مغز پاک می‌شوند. این یافته علمی دانشمندان را درباره نحوه انجام این فرایند در مغز انسان کنجکاو کرد. به عبارت دقیق‌تر دانشمندان می‌خواستند بدانند مغز انسان چگونه سموم را از بین می‌برد.
در یک مطالعه آزمایشگاهی از افراد خواسته شد که در درون دستگاه MRI دراز کشیده و به خواب بروند. امواج مغزی در این افراد حین خواب در درون دستگاه MRI رصد می‌شد و همچنین فرایندهای متابولیسم مغز ازجمله سطوح اکسیژن، مقدار خون و میزان مایع مغزی-نخاعی که به مغز وارد و خارج می‌شود نیز در حین خواب مورد بررسی قرار می‌گرفت.
نتایج جالب‌توجهی به دست آمد. دانشمندان مشاهده کردند که در هنگام خواب غیر REM (عمیق‌ترین مرحله خواب) مایع مغزی-نخاعی روی مغز را شست‌وشو می‌دهد و از این طریق سموم را از مغز پاک می‌کند. اما مغز چگونه این فرایند را انجام می‌دهد؟
معجزه سلول‌های عصبی
مشاهدات نشان داد که در مرحله خواب غیر REM در ابتدا نورون‌ها (سلول‌های عصبی) عملکردشان را با یکدیگر هماهنگ می‌کنند، یعنی به‌صورت مداوم فعال و غیرفعال می‌شوند تا به یک هماهنگی برسند، سپس در یک‌لحظه مشخص همه باهم خاموش می‌شوند. در این مرحله امواج الکتریکی مغز به پایین‌ترین سطح می‌رسد. به دلیل خاموش بودن سلول‌های عصبی در این مرحله، نیاز به اکسیژن کم شده و میزان خونی که باید وارد مغز شود به حداقل می‌رسد. با کاهش سطح خون در مغز فضایی باز می‌شود، مایع مغزی-نخاعی وارد مغز می‌شود و فضای خالی ایجادشده را پر می‌کند و نقش یک شست‌وشو دهنده را بازی می‌کند. این یافته‌ها در عین اینکه عملکرد سم‌زدایی را به ما نشان می‌دهند شیوه هماهنگیِ الکتریکی سلول‌های عصبی را هم مشخص می‌کند. نحوه هماهنگی سلول‌های عصبی مغز برای فعال و غیرفعال شدن یکی از شگفت‌انگیزترین وجوه عملکرد مغز است.
یافته‌های این مطالعه بر اساس آزمایش روی جوانان سالم به‌دست‌آمده است، احتمالاً با انجام آزمایش روی بیماران، افراد دارای اختلالات مغزی و اختلالات خواب و سالمندان یافته‌های متفاوت‌تری هم به دست بیاید. این مطالعه می‌تواند دری به روی درمان آلزایمر باز کند. شیوه‌های رایج درمانی روی داروهایی متمرکز هستند که سطوح بتا آمیلوئید را در مغز پایین بیاورد اما هنوز نتایج امیدوارکننده‌ای به بار نیاورده‌اند. این مطالعه جدید می‌تواند شیوه متفاوتی برای سم‌زدایی از مغز بیماران ارائه کند. یعنی به‌جای پایین آوردن سطح بتا آمیلوئید در مغز، بر روی فرایند سم‌زدایی از مغز تمرکز کند. به‌طوری‌که با بالا بردن سطوح مایع مغزی-نخاعی بتوان فرایند سم‌زدایی از مغز را انجام داد.
