چکار کنیم به آلزایمر دچار نشویم؟

 در سال 1901 یک روانپزشک آلمانی بنام «الویس آلزایمر» بیمار 51 ساله‌ای بنام خانم آگوست را که به‌ دلیل اختلالات شناختی، مشکلات تکلمی، توهمات شنوایی و هذیان، در بیمارستانی در فرانکفورت بستری شده بود را مورد بررسی قرار داد.

در طی یکی از این بررسی‌ها وی چندین شئی مختلف را به این خانم نشان داد و مدتی بعد درباره آنها از او سوال کرد،اما وی نتوانست هیچ کدام از آنها را به‌خاطر بیاورد.

در واقع خانم آگوست، اولین فردی است که بیماری آلزایمرش تشخیص داده شده است.

وی در آوریل سال 1906 درگذشت و پس از فوت وی، دکتر آلزایمر به کمک دو پزشک ایتالیایی دیگر به بررسی کالبد شکافی و پاتولوژی سیستم عصبی وی پرداختند. سرانجام در سوم نوامبر سال 1906 و در سی و هفتمین گردهمایی روان‌پزشکان آلمان، دکتر آلزایمر بیماری خانم آگوست را معرفی و نامش را آلزایمر گذاشت .

امروز ۳۰ شهریورماه برابر است با ۲۱ سپتامبر روز جهانی آلزایمر است. تخمین زده می‌شود که در هر ۳ ثانیه، یک نفر در جهان به این بیماری مبتلا می‌شود و این آمار تا سال ۲۰۳۰ میلادی به عدد بسیار نگران کننده ۶۵ میلیون نفر افزایش می‌یابد.

آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است که حافظه، افکار، مهارت‌های کلامی و قضاوت، درک مطلب و به طور کلی عملکرد شناختی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.گروهی از اختلالات مغزی که منجر به از دست دادن مهارت‌های فکری و اجتماعی می‌شوند، به اندازه‌ای شدید هستند که می‌توانند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهند.

با توجه به گزارش انجمن آلزایمر آمریکا، بیماری آلزایمر ششمین علت مرگ و میر در ایالات متحده در این کشور است. هر ۶۶ ثانیه یک نفر دچار این بیماری می‌شود و تا سال ۲۰۶۰، حدود ۱۵ میلیون نفر در آمریکا، دمانس، آلزایمر یا اختلال شناختی ملایم خواهند داشت.

در آلزایمر، تخریب و مرگ سلول‌های مغزی و همچنین تخریب ارتباط بین آنها باعث کاهش دائم حافظه و عملکرد ذهنی می‌شود. از آنجا که هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، قرار گرفتن هر چه سریعتر بیمار در شبکه خدمات حمایت کننده بسیار مهم است.

 نشانه‌ها: در مراحل ابتدایی فراموشی و یا گیجی خفیف ممکن است تنها علامت مورد توجه آلزایمر باشد، اما با گذشت زمان بیشتر خاطرات به خصوص حافظه اخیر از یاد می‌رود. سرعت پیشرفت علائم در افراد مختلف متفاوت است.

در صورتی که فرد مبتلا به آلزایمر شود احتمالاً اولین علامتی که فرد متوجه آن می‌شود سخت تر شدن غیر معمول به خاطر آوردن و سازماندهی افکار است. ممکن است خود بیمار هیچ مشکلی احساس نکند وخانواده، دوستان نزدیک یا همکاران این تغییرات را حس کنند.

تغییرات مغزی ناشی از بیماری آلزایمر منجر به ایجاد مشکلات زیر می‌شود:

حافظه: هر شخصی گاهی دچار فراموشکاری می‌شود. این که گاهی شخص به یاد نیاورد دسته کلید را کجا گذاشته است یا نام یک آشنا را به خاطر نیاورد طبیعی است،اما اختلال حافظه ناشی از آلزایمر، دائم و وخیم شونده است و توانایی و عملکرد فرد را در محیط کار و منزل تحت تأثیر قرار می دهد.

افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است عبارات و سؤوالات خود را بارها و بارها تکرار کنند و متوجه نباشند که قبلا آن  را پرسیده‌اند. در بسیاری اوقات مکالمات، ملاقاتها و مناسبت‌ها را فراموش می‌کنند و به طور مکرر اشیاء را در جایی غیر از جای خود و اغلب در جاهای غیرمعمول قرار می‌دهند.

اختلال جهت یابی و تشخیص ارتباطات فضایی؛ افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است آگاهی خود را نسبت به شرایط فعلی که در آن زندگی می‌کنند مثل روزها، فصل و … از دست بدهند.

همچنین آلزایمر توانایی مغز را برای تفسیر آنچه فرد می‌بیند مختل می‌کند و به طور کل فهم وقایع اطراف را با مشکل مواجه می‌سازد؛ در نتیجه بیماران ممکن است حتی در محیط های آشنا نیز گم شوند.

نوشتار و گفتار؛ آلزایمر باعث اختلال در توانایی تمرکز و تفکر به خصوص در مفاهیم انتزاعی مانند اعداد می شود. بیماران ممکن است در مدیریت مالی، تنظیم یادداشت ها و صورتحساب‌ها و پرداخت به موقع آنها با مشکل مواجه شوند.

تغییر در شخصیت و رفتار؛ تغییرات مغزی که در بیماری آلزایمر رخ می‌دهد می‌تواند نحوه رفتار و احساسات فرد را تحت تأثیر قرار دهد. بیماران ممکن است مواردی همچون افسردگی، اجتماع گریزی، تغییرات سریع خلقی، عدم اعتماد به دیگران، تحریک پذیری پرخاشگری، تغییر در عادات خواب را تجربه کنند.
دانشمندان معتقدند که آلزایمر در بیشتر افراد در اثر تلفیقی از عوامل مانند وراثت، سبک زندگی و عوامل محیطی رخ می‌دهد و به تدریج مغز را تحت تأثیر قرار می دهد.

بیماری آلزایمر موجب آسیب دیدن و مرگ سلولهای مغزی می‌شود. هرچه سلول‌های مغزی بیشتری می‌میرند، مغز نیز کوچکتر می‌شود.

 افزایش سن مهمترین عامل خطر شناخته شده در ابتلاء به آلزایمر است. آلزایمر جزئی از روند طبیعی پیر شدن نیست اما خطر ابتلاء به آن با افزایش سن به خصوص پس از 65 سالگی افزایش می‌یابد؛ به طوری که تقریباً نیمی از افراد بالای 85 سال مبتلا به آلزایمر می‌شوند.

سابقه خانوادگی و وراثت؛ خطر ابتلاء به آلزایمر در افرادی که یکی از اقوام درجه یک آنها والدین یا خواهر و برادر سابقه ابتلاء داشته‌اند بیشتر است.

در این شرایط اقدام به موقع برای در پیش گرفتن الگوی زندگی سالم و راهکارهایی برای جبران کمبود حافظه می‌تواند در پیشگیری از ابتلاء به دمانس موثر باشد.

هر چند شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه همان عواملی که فرد را مستعد بیماری‌های قلبی می‌کنند، احتمال ابتلاء به آلزایمر را نیز افزایش می‌دهند. این عوامل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
 –  ورزش نکردن
–   استعمال دخانیات
–   پرفشاری خون
–   کلسترول خون بالا
–   دیابت کنترل نشده
–   رژیم غذایی با میوه و سبزی ناکافی
–   عدم فعالیت اجتماعی

محمد علی آرامی، فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب  درباره «بیماری آلزایمر و علل ابتلا به آن»، اظهار داشت: این بیماری یک از بیماری‌هایی است که تخریب تدریجی در مغز ایجاد می‌کند. گروهی از بیماری‌ها هستند که با تخریب تدریجی نورن‌ها در دستگاه عصبی به وجود می‌آیند؛ البته این بستگی به آن دارد تخریب در کجای مغز اتفاق بیفتد.

وی اضافه کرد:‌در بیماری آلزایمر تخریب بیشتر در بخش‌هایی اتفاق می‌افتد که کار حافظه و عملکرد شناختی مغز در آن صورت می‌گیرد؛ در نتیجه شخص مبتلا دچار اختلال حافظه و کارکرهای شناختی می‌شود؛ البته قطعا در این بیماری زمینه ژنتیکی وجود دارد اما عوامل محیطی در ایجاد و شدت آلزایمر مؤثر هستند.

این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب در پاسخ به این پرسش که «چند درصد از ابتلا به آلزایمر وابسته به ژنتیک است؟»، گفت:‌در ابتلا به این بیماری هر دو عامل ژنتیکی و محیطی مؤثر هستند؛ البته تغییرات ژنتیکی همیشه به عنوان یک بستر لازم مؤثر بوده اما باید به این نکته توجه کنیم که برداشت از ژنتیک و اینکه همه افراد فکر می‌کنند که اگر پدر و مادری به آلزایمر مبتلا است، حتما فرزند آن نیز دچار این بیماری می‌شود، برداشت خامی است؛ چرا که بسیاری اوقات این طور نبوده است.

آرامی در پاسخ به این پرسش که «آیا ابتلا به آلزایمر در سنین میانسالی نیز دیده شده است؟»، یادآور شد: عموما آلزایمر در سنین بالاتر خود را نشان می‌دهد اما در سن پایین نیز این بیماری دیده شده است. اتفاقا افرادی که در سنین پایین‌تر به این بیماری مبتلا شده‌اند بیشتر حالت وراثتی آنها مشخص شده است. در صورت ابتلای افراد در سنین پایین باید به تشخیص‌های دیگری از زوال عقل هم فکر کنیم اما عموما ابتلا به این بیماری در سنین بیش از 50 سالگی شروع می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که «این بیماری چه نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد؟»، گفت: این بیماری اختلال در حافظه است، اما واقعیت این است که فقط اختلال در حافظه در این بیماری قابل توجه نیست، بلکه بیشتر اختلال در شناخت و اجزای مختلف فرایند شناختی در انسان است.

این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب خاطرنشان کرد: در نتیجه این بیماری وسیع‌تر از اختلال در حافظه است، اما حافظه چیزی است که انسان‌ها به آن بسیار نیازمند هستند و اگر دچار آسیب شود، بسیاری از مشکلات در زندگی ایجاد می‌کند؛ بنابراین این موضوع در این بیماری نقش پررنگی دارد.

آرامی با اشاره به مصادیق بروز آلزایمر در افراد، افزود: از نشانه‌های آن این است که فرد اسامی، اعداد، شماره تلفن یا نشانی محل‌ها را فراموش می‌کند و یا ممکن است متوجه شویم فرد از خانه خارج شده و نتوانسته است خانه را پیدا کند.

وی با تاکید بر اینکه شاه علامت بیماری آلزایمر اختلال حافظه و فراموشی است، اظهار داشت: فراموشی بیشتر مربوط به روزهای اخیر اتفاق می‌افتد.

این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب درباره اینکه «چه کارهایی انجام دهیم تا در سنین سالمندی کمتر دچار آلزایمر شویم؟»، متذکر شد: عوامل محیطی حداقل در بدتر شدن این بیماری نقش دارد؛ چرا که این بیماری یک اساس ساختاری در مغز دارد؛ یعنی رسوب یکسری از مواد زائد در نورون‌ها باعث تخریب آنها می‌شود که البته اکنون عوامل این تخریب شناسایی شده است.

نقاشی کردن و یادگیری یک زبان،خواب کافی، مطالعه، تغذیه و سبک زندگی سالم می‌تواند پروسه ابتلا به آلزایمر را کم کند

آرامی با اشاره به عوامل مؤثر در رسوب مواد زائد در نورون‌های مغز، گفت:  وقتی دیابت فرد کنترل نشود و قند خون بالا باشد، فشار خون و در معرض آلودگی قرار داشتن در بروز رسوبات مؤثر است؛ ضمن اینکه سبک زندگی صحیح می‌تواند در جلوگیری از پیشرفت بیماری مؤثر باشد؛ البته غیر از این موارد که اقدامات پزشکی است، با یکسری کارها نیز می‌توان از پتانسیل حافظه بیشتر استفاده کرد و مانع حاد شدن این بیماری شد.

وی مطالعه زیاد و فعالیت‌های بیشتر مغز  را از عوامل تاثیرگذار در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر برشمرد و گفت: برای نمونه می‌توانیم نشانی اماکن را از طریق جستجوی فردی پیدا کرده و از طریق  مسیریاب‌ها مشخص نکنیم یا می‌توانیم شماره تلفن افراد را به خاطر بسپاریم.اکنون بیشتر به این نکته توجه می‌شود که از حافظه استفاده بیشتری بکنیم و این یک نوع بازتوانی مغز محسوب می‌شود.

این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب افزود: نقاشی کردن و یادگیری یک زبان می‌تواند پروسه ابتلا را کند. همچنین درباره تاثیرات تغذیه بررسی‌هایی صورت گرفته به طوری که در برخی نقاط دنیا که افراد ادویه بیشتری مصرف می‌کنند؛ مانند هند،‌ آلزایمر کمتر دیده شده و تاکیداتی بر روی مصرف برخی ادویه‌ها مانند زرچوبه شده است.

آرامی داشتن خواب کافی را یکی از عوامل مؤثر در پیشگیری از آلزایمر برشمرد و گفت: استراحت کوتاه مدت در روز تاثیر مطلوبی دارد؛ ضمن اینکه ورزش کردن در طول هفته به تعداد سه تا 4 بار و هر بار 20 دقیقه و البته با سرعت بالا نیز مؤثر است و می‌تواند سرعت ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد.

مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های مغز و اعصاب رو به افزایش است؛ به طوری آلزایمر تبدیل به سومین علت مرگ در کشور ما شده است

وی با تاکید بر استفاده زیاد از مغز به عنوان عاملی در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، یادآور شد: مغز پتانسیل‌های فراوانی دارد اما در بسیاری اوقات ما از بخش‌های زیاد آن استفاده نمی‌کنیم.

این فوق تخصص بیماری‌های مغز و اعصاب در پاسخ به این پرسش که «آیا آلزایمر درمان قطعی دارد؟»،گفت:‌این بیماری درمان قطعی ندارد، اما اینکه هر چه زودتر آن را تشخیص دهیم، بسیار مهم است؛ یعنی فرایند رسوب در داخل نورون‌ها و تخریب آن هر چه زودتر تشخیص داده شود، در جلوگیری از پیشرفت بیماری موثر است.

آرامی اضافه کرد: وقتی این تشخیص دیر صورت گیرد، نورون‌های زیادی در مغز از بین می‌رود و عملا دیگر کار موثری نمی‌توان انجام داد؛ چرا که هدف نهایی در درمان این بیماری این است تا مانع رسوب مواد در داخل نورون‌ها شویم.

وی با اشاره به نقش کهولت سن در ابتلا به این بیماری، تصریح کرد: هر چه سن جمعیت سالمند بیشتر باشد، این بیماری نیز بیشتر خواهد بود؛ با توجه به اینکه کشور ما به سمت سالمندی پیش می‌رود، قطعا آلزایمر در آن بیشتر خواهد بود.

طبق گزارش انجمن آلزایمر، علائم هشداردهنده آلزایمر عبارتند از؛ تغییراتی در خلق و خو یا شخصیت، خروج از کار یا کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، قضاوت غلط، گم کردن اشیا و از دست دادن توانایی بازخوانی مراحل، مشکلات جدید با کلمات در گفتار و نوشتار، مشکل درک روابط فضایی و بصری، سردرگمی در زمان و مکان، مشکل در تکمیل وظایف آشنا، چالش در برنامه‌ریزی و یا حل مشکلات و از دست دادن حافظه.

زوال عقل بیماری است که به صورت تدریجی ایجاد شده و هرگز ناگهانی رخ نمی‌دهد.

محمدتقی جغتایی، رئیس انجمن علوم اعصاب ایران در هشتمین کنگره علوم اعصاب پایه و بالینی گفت: بر اساس تحقیقات و مطالعاتی که در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ در دنیا انجام شده است، بار بیماری‌های وابسته به رشته علوم اعصاب در حال افزایش است.

وی افزود: همچنین مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های مغز و اعصاب نیز رو به افزایش است؛ به طوری آلزایمر تبدیل به سومین علت مرگ در کشور ما شده است.

جغتایی ادامه داد: این آمارها و تحقیقات و مطالعاتی نشان می‌دهد که باید به رشته علوم اعصاب بیشتر توجه کنیم.

رئیس انجمن علوم اعصاب ایران به عارضه‌هایی مثل سردرد، مصرف مواد مخدر و… اشاره کرد و گفت: بررسی‌ها نشان داده است که بروز این قبیل عارضه‌ها به علوم اعصاب بر می‌گردد.

وی با عنوان این مطلب که روزانه ۴۰۰ نفر در کشور دچار سکته مغزی می‌شوند، متذکر شد: سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار نفر در ایران دچار سکته مغزی می‌شوند؛ بنابراین مداخلات ما در حوزه علوم اعصاب باید بیشتر شود.