کودکان معصوم در چنگال سنگدلان/ آسیب‌هایی که کودک آزاری بر فرزندمان دارد

به گزارش خبرنگار حوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، دیدن تصاویر و فیلم‌های کودک آزاری در فضای مجازی دل هر انسانی را به درد می‌آورد، کودکان معصومی که در دام انسان‌های سنگدل گرفتار شده اند و مورد انواع آزارهای جسمی، جنسی، روانی و … قرار می‌گیرند.
یک روز تصویر کودکی در قزوین جنجال به پا می‌کند و روز دیگر در همدان، یک روز فیلم کودک آزاری یک مادر در فضای مجازی سر و صدا به پا می‌کند روز دیگر فیلم کودک آزاری ناپدری. جدا از اینکه آسیب‌های روحی و روانی زیادی به این کودکان وارد می‌شود، انتشار این تصاویر نوعی خشونت را در جامعه ایجاد می‌کند.
رضا فریدی روانشناس بالینی و فعال آسیب‌های اجتماعی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، در این باره می‌گوید: در حالیکه تعداد بیشماری از کودکان به علت فقر، سوء‌تغذیه، بیماری‌های واگیردار و جنگ جان خود را از دست می‌دهند، شاهد تعداد زیادی مرگ و میر کودکان بر اثر سوء رفتار در کشور‌های مختلف جهان هستیم. کودک آزاری به عنوان یک پدیده اجتماعی- روانشناختی و فرهنگی که نشان دهنده بحران در یک جامعه است امروزه در کشور ما هم روند رو به رشدی را طی می‌کند. خشونت علیه کودکان متاسفانه واقعیتی غیرقابل انکار است به گونه‌ای که امروزه حتی در برخی از موارد در خانواده‌های تک فرزند نیز با آن مواجه هستیم که این خود می‌تواند نشان از عدم مواجهه جدی مسئولان با این پدیده مذموم و همچنین عدم آموزش مردم در جامعه باشد.
او معتقداست که خشونت علیه کودکان متعلق به قشر و یا گروه خاصی نیست و متاسفانه آن را می‌توان در تمام طبقات اجتماعی و یا فرهنگی جامعه دید که این خود جای بسی تأمل دارد، چرا که برخی از افراد بر این باور هستند که خشونت علیه کودکان تنها متعلق به قشر ضعیف جامعه است، اما باید در نظر داشت که این مهم در خانواده‌هایی که از نظر مالی مشکلی ندارند نیز به چشم می‌خورد، بنابراین نمی‌توان میان خشونت و وضعیت اقتصادی ارتباط معناداری را پیدا کرد هر چند داشتن وضعیت اقتصادی نامناسب خود می‌تواند در افزایش کودک آزاری موثر باشد. کودک برای رشد و تحول نیاز به فراهم شدن محیط مساعد دارد، محیطی که کلید اصلی آن مراقبت والدین است.
این روانشناس بالینی در ادامه می‌گوید: مراقبت یعنی درک کردن، شناختن، دوست داشتن، پذیرفتن، تحریک انگیزه‌های کودک، تامین نیاز‌های تغذیه‌ای و پوشاک و حفاظت از کودک در برابر بیماری‌ها و در یک کلام انتظار مناسب از توانایی‌های کودک داشتن است. والدین باید نیاز‌های فزاینده کودک را دریابند و به آن‌ها پاسخ مناسب بدهند،  میزان وابستگی و علاقه دو طرف بین والدین و کودک توانایی او را برای یادگیری و دانستن مطالب جدید افزایش می‌دهد، در حالی که بدرفتاری با کودک و عدم توجه به نیاز‌های او می‌تواند باعث ایجاد اختلالات روانی مانند پرخاشگری در بزرگسالی شود.
او یکی از مهم‌ترین آزار‌های روحی وارده به کودکان را بدرفتاری عاطفی، بی‌توجهی و نادیده گرفتن آن‌ها دانست و گفت: بدرفتاری عاطفی دایره وسیعی دارد که رفتار و نگرش‌های منفی مستمر نسبت به کودک به صورت کلامی، به کار بردن الفاظ زشت در صحبت و شوخی‌های منفی مکرر با کودک را دربرمی‌گیرد. این اقدام نامطلوب والدین منجر می‌شود تا کودک خود را بی‌ارزش و مستحق توهین بداند و این احساس بی‌ارزشی، کودک را مستعد انواع اختلالات روانی می‌کند. غالباً آثار مخرب کودک آزاری عاطفی در دختر‌ها به صورت افسردگی و در پسر‌ها به شکل پرخاشگری خود را نشان می‌دهد.
فریدی در ادامه افزود: احساساتی مانند اضطراب و ناآرامی، گریه، سکوت، بی‌قراری، ترس، ترس‌های شدید از موقعیت و افراد، پرخاشگری و ناتوانی در کنترل احساسات از عوارض ناشی از این نوع آزار است. ضعف در تصمیم‌گیری و انتخاب، ضعف در بیان احساسات، کمبود اعتماد به نفس، ناتوانی در ابراز وجود و رفتار قاطعانه، احساس کم ارزشی، طردشدگی و حقارت، احساس خلأ عاطفی و ناامنی عاطفی ـ روانی، وجود رفتار‌های انزواطلبانه، مردم گریزی و بعضا داشتن افکار و تمایلات به خودکشی از دیگر عوارض بروز این آسیب هستند.
این روانشناس بالینی مسئله پیشگیری در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی را بسیار دارای اهمیت دانست و اضافه کرد: اگر افراد در دوران کودکی و نوجوانی دچار مشکلاتی همچون کودک آزاری‌های متعدد شوند، ممکن است دیگر به شرایط روحی قبل از آسیب بازنگردند و یا بازگشت به شرایط روحی مناسب برای آن ها سخت میسر شود. مهم پیشگیری است و برای حصول به هدف باید سواد روانشناختی والدین و مردم افزایش پیدا کند. مهارت‌های زندگی و سواد روانشناختی منوط به مراجعه افراد به مشاوران و آموزش‌های گروهی روانشناختی است. افراد جامعه نیاز دارند مهارت‌های کنترل خشم و اضطراب را برای زندگی سالم بیاموزند. همچنین مهارت‌های فرزندپروری اهمیت ویژه‌ای دارد که متاسفانه در کشور ما چه توسط مسئولان و چه توسط خود مردم به آن اهمیت کمی داده می‌شود.
کودک آزاری چه مجازاتی دارد؟
 بر اساس قانون کودک آزاری به هر روشی که باشد جرم حساب می آید و فرد خاطی مجازات  خواهد شد. 
کودک آزاری به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود که از جمله آن ها می‌توان به کودک آزاری روانی، جسمی  و جنسی اشاره کرد. 
کودک آزاری اگر همراه با خشونت  باشد  کودک  مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و در کودک آزاری هایی که به صورت روانی هستند عزت نفس کودک از بین خواهد رفت. 
اما کودک آزاری به هر شکلی که باشد مطابق با قانون جرم حساب می‌آید و فرد خاطی مجازات خواهد شد. در قانون، مجازات شخصی که اقدام به ایجاد آزار و اذیت و کودک آزاری کند گفته شده است. 
د‌‌ر قانون حمایت از كود‌‌كان و نوجوانان‌ آمد‌‌ه‌ كه  كلیه‌ اشخاصی‌ كه‌ به‌ سن‌ ۱۸سال‌ تمام‌ هجری‌ شمسی‌ نرسید‌‌ه‌اند‌‌ از حمایت‌های‌ قانونی‌ مذكور د‌‌ر این‌ قانون بهره‌مند‌‌ هستند. 
بر اساس ۲ ماد‌‌ه این قانون هر نوع‌ اذیت‌ و آزار كود‌‌كان‌ و نوجوانان‌ كه‌ موجب‌ شود‌‌ به‌ آنان‌ صد‌‌مه‌ جسمانی‌ یا روانی‌ و اخلاقی‌ وارد‌‌ شود‌‌ و سلامت‌ جسم‌ یا روان‌ آنان‌ را به‌ مخاطره‌‌اند‌‌ازد،‌‌ ممنوع‌ است.
د‌‌ر ماد‌‌ه ۳ قانون گفته شده هر گونه‌ خرید‌‌، فروش، بهره‌كشی‌ و به‌ كارگیری‌ كود‌‌كان‌ به‌ منظور ارتكاب‌ اعمال‌ خلاف‌ از قبیل‌ قاچاق، ممنوع‌ و مرتكب حسب‌ مورد‌‌ علاوه‌ بر جبران‌ خسارات‌ وارد‌‌ه‌ به‌ ۶ ماه‌ تا یک‌ سال‌ زند‌‌ان یا پرداخت جزای‌ نقد‌‌ی‌ ۱۰ تا ۲۰میلیون‌ ریال‌ محكوم‌ خواهد‌‌ شد‌‌.
همچنین د‌‌ر ماد‌‌ه‌ ۴ تاكید‌‌ شد‌‌ه هر گونه‌ صد‌‌مه‌ و اذیت‌ و آزار و شكنجه‌ جسمی‌ و روحی‌ كود‌‌كان‌ و ناد‌‌ید‌‌ه‌ گرفتن‌ عمد‌‌ی‌ سلامت‌ و بهد‌‌اشت‌ روانی‌ و جسمی‌ و ممانعت‌ از تحصیل‌ آنان‌ ممنوع‌ و مرتكب‌ به‌ سه‌ ماه‌ و یک‌ روز تا ۶ماه‌ حبس یا پرداخت ۱۰میلیون‌ ریال‌ جزای‌ نقد‌‌ی‌ محكوم‌ می‌شود.
در ماد‌‌ه‌ ۵ به جنبه عمومی جرم اشاره و تاكید‌‌ شده كود‌‌ک آزاری‌ از جرائم‌ عمومی‌ بود‌‌ه‌ و احتیاج‌ به‌ شكایت‌ شاكی‌ خصوصی‌ ند‌‌ارد‌‌.
د‌‌ر ماد‌‌ه‌ ۶ این قانون آمد‌‌ه است كه كلیه‌ افراد‌‌ و مؤ‌سسات‌ و مراكزی‌ كه‌ به‌ نحوی‌ مسئولیت‌ نگهد‌‌اری‌ و سرپرستی‌ كود‌‌كان‌ را بر عهد‌‌ه‌ د‌‌ارند‌‌، مكلفند‌‌ به‌ محض‌ مشاهد‌‌ه‌ موارد‌‌ كود‌‌ک آزاری‌ مراتب‌ را جهت‌ پیگرد‌‌ قانونی‌ مرتكب‌ و اتخاذ تصمیمی‌ مقتضی‌ به‌ مقامات‌ صالح‌ قضایی‌ اعلام‌ کنند، تخلف‌ از این‌ تكلیف‌ موجب‌ حبس‌ تا ۶ماه‌ یا پرداخت جزای‌ نقد‌‌ی‌ تا ۵ میلیون‌  ریال‌ خواهد‌‌ بود‌‌. 
همچنین د‌‌ر ماد‌‌ه‌ ۸ این قانون تصریح شد‌‌ه اگر جرایم‌ موضوع‌ این‌ قانون‌ مشمول‌ عناوین‌ د‌‌یگر قانونی‌ شود‌‌ یا د‌‌ر قوانین‌ د‌‌یگر حد‌‌ یا مجازات‌ سنگین‌تری‌ برای‌ آن ها مقرر شد‌‌ه‌ باشد‌‌، حسب‌ مورد‌‌، حد‌‌ شرعی‌ یا مجازات‌ اشد‌‌ اعمال‌ خواهد‌‌ شد‌‌.
محمود علی‌گو رئیس اورژانس اجتماعی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، درباره خبر‌های مختلف در خصوص کودک آزاری اظهار کرد: در حال حاضر مدتی است که اطلاع رسانی در خصوص کودک آزاری زیاد شده، اما آمار کودک آزاری تغییری نکرده و افزایش نیافته است.
رئیس اورژانس اجتماعی کشور با تاکید بر اینکه مردم در صورت مشاهده کودک آزاری با شماره ۱۲۳ تماس بگیرند، گفت: بزرگترین راه شناسایی موارد کودک آزاری هم این گزارش های مردمی است و این گزارش ها به ما کمک می‌کند.
وی با اشاره به اینکه بعد از آن که موارد کودک آزاری از طریق گزارش های مردمی شناسایی شدند، مداخلات ما صورت می گیرد، بیان کرد: نوع آزار و مدت زمان آزار توسط سازمان بهزیستی انجام می‌شود بعد از آن که اطلاعات لازم را به دست آوردیم بررسی می‌کنیم که کودک نیاز به دریافت چه خدمتی دارد تا مداخلات روانشناسی، روانپزشکی و مددکاری آغاز شود و به دنبال آن کودک وارد مراکز شبه خانواده، مراکز بهزیستی و یا درون سایر اعضای خانواده کودک مانند؛ دایی، خاله، عمو، عمه و … می‌شود.
علی‌گو درخصوص بازگشت مجدد کودک به خانواده‌، تصریح کرد: گاهی اوقات کودک مادر نرمالی دارد، اما پدر کودک نرمال نیست و بهزیستی در صورتی کودک را تحویل مادر می‌دهد که اطمینان پیدا کند پدر حضور فیزیکی در خانه ندارد، هر چند که بهزیستی اختیار تام ندارد تنها پیشنهاد دهنده است و باید قاضی حکم را در این خصوص صادر کند.

رئیس اورژانس اجتماعی کشور در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه کودک آزاری چندمین رتبه را در بین تماس‌های ۱۲۳ دارد؟ گفت: کودک‌آزاری رتبه بالایی را در بین گزارش های مردمی به ۱۲۳ دارد، اما در استان‌های مختلف متفاوت است در یک استان گزارش کودک آزاری و در استانی دیگر گزارش همسر آزاری بیشتر است.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه نقش سازمان بهزیستی برای فرهنگ سازی و کاهش موضوع کودک آزاری، بیان کرد: یک قانونی به عنوان قانون حمایت از کودکان و نوجوانان داریم که دستگاه‌های مختلف باید در زمینه فرهنگ سازی در خصوص مسائل مربوط به کودکان و نوجوانان حضور پررنگی داشته باشند و ما باید سراغ این دستگاه‌ها برویم، چرا که در خصوص کودک آزاری یک همت جمعی و همکاری بین دستگاهی لازم است.
علی‌گو با بیان اینکه کودک آزاری یک بُعد از مسائل مربوط به کودکان است، ادامه داد: کودک آزاری ابعاد مختلفی دارد، به تازگی دادستان مشهد اقدامی را انجام داده و کسانی را که به اجبار کودکان را بر سر چهارراه‌ها نگه می‌دارند بازداشت می‌کند، چرا که کار کردن کودک یکی از مصادیق کودک آزاری است.
رئیس اورژانس اجتماعی کشور خاطرنشان کرد: بر روی تربیت کودکان در خانواده و فرزند پروری باید کار شود، مبلمان شهری ما باید دوستدار کودک باشد، آموزش و پرورش در تربیت معلمان و خانواده‌ها باید نقش جدی و پررنگی داشته باشد تا بتوانیم در خصوص کاهش کودک آزاری فرهنگسازی کنیم.

سروش قبادی روانشناس و کارشناس آسیب های اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، در این باره گفت: کودک آزاری و مسئولیت اجتماعی کودکان به دلائل مختلف همواره جزء آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند و برای محافظت از خود به کمک بزرگسالان از جمله والدین خود نیاز دارند که در صورت ناشایستگی والدین، مسائلی از جمله کودک‌آزاری توسط آن ها رخ خواهد داد. کودک آزاری جنبه‌های مختلفی دارد و شامل هر گونه آسیب رساندن جسمی، فیزیکی، جنسی و روحی و روانی به کودک است. مواردی که مصداق کودک آزاری محسوب می‌شوند شامل غفلت، کتک زدن، عدم تامین نیاز‌های اولیه کودک، بی توجهی به احساسات کودک، ممانعت از تحصیل و … هستند. هرنوع کوتاهی و غفلت یا ارتکاب به هر عملی که بهداشت و سلامت جسمانی و روانی کودک را به مخاطره اندازد و خدشه‌ای برآن وارد کند کودک آزاری قلمداد می‌شود.
وی معتقد است با پیشرفت تکنولوژی و ورود به عرصه فضای مجازی گا‌ها شاهد موارد متعددی هستیم که مصداق بارز کودک آزاری قلمداد می‌شوند و باعث پیگیری توسط مردم و جریحه دار شدن افکار عمومی می‌شوند؛ که رسیدگی به این موارد را دستگاه‌های مربوطه و متولی انجام‌ می دهند. در کشور ما نیز چندین سال است که رسیدگی مستقیم به موارد کودک آزاری توسط اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی پیگیری می‌شود و به گفته مسئولان بیشترین میزان ثبت شکایات و پیگیری را نیز داشته است.
موارد کودک آزاری را چه کسانی و به کجا می‌توانند اعلام کنند؟
این روانشناس در ادامه گفت: اعلام موارد کودک آزاری به هر نحوی که صورت گرفته باشد، باید توسط مددکاران و روانشناسان اورژانس اجتماعی و با تماس با خط ۱۲۳ پیگیری شود. افراد و خانواده‌ها می‌توانند مواردی را که مشاهده می‌کنند برای پیگیری به این سازمان اعلام کنند. با دسترسی عموم مردم به فضای مجازی و به اشتراک گذاشتن موارد کودک آزاری که مشاهده می‌کنند حساسیت رسیدگی به این موارد نیز زیاد می‌شود و به صورت مطالبه عمومی شکل می‌گیرد، اما گا‌ها ما در بین همسایگان، اقوام و دوستان و… موارد متعددی از نادیده گرفتن حقوق کودک را مشاهده می‌کنیم، اما ترس از عواقب آن باعث می‌شود اقدامی در این زمینه انجام ندهیم. اطلاع رسانی و آگاه سازی جامعه اولین قدم برای جلوگیری از این موارد است. آموزش راه‌های پیشگیری از کودک آزاری و راهکار‌های مقابله با آن در مدارس باید جزو برنامه‌های آموزشی نهاد‌های تربیتی قرار بگیرد.
قبادی معتقد است یکی از جُرم‌های درحال رشد، کودک‌آزاری است. در چند سال اخیر، افزایش قابل توجهی در آمار مربوط به کودک‌آزاری دیده شده است. بر اساس آمار‌های مربوط به کودک‌آزاری، هر ساله هزاران کودک در سراسر جهان، مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند. با آگاهی از علائم کودک‌آزاری، می‌توان به کودک کمک کرد تا از درد و رنج آن کم شود. اگر شما معلم، فعال یا مددکار اجتماعی، پدربزرگ یا مادربزرگ، عمه یا خاله، عمو یا دایی، برادر یا خواهر بزرگ‌تر، دوست خانوادگی و یا حتی یک آشنا هستید، آگاهی از علائم هشدار دهنده کودک‌آزاری برای شما از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
وی کودک‌آزاری را بدترین شکل مجازات برای یک کودک دانست و بیان کرد: با این روش، کودک بقیه عمرش را با زخم‌های روحی، عاطفی و حتی فیزیکی سپری خواهد کرد و همچنین این امر می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر ذهنی و بدنی در او شود. در برخی موارد، حتی با پایانی غم انگیز مواجه می‌شویم که در آن کودک جانش را از دست می‌دهد. نادیده گرفتن علائم کودک‌آزاری جرم محسوب می‌شود. اگر کودکی را می‌شناسید و با نگرانی شاهد هستید که مورد اذیت و آزار والدین، قیم‌ها یا شخصی دیگر قرار می‌گیرد، باید مراتب را به مراجع ذی‌صلاح اطلاع دهید و از آن‌ها کمک بخواهید.
این روانشناس تصریح کرد: عوامل اصلی کودک آزاری شامل عدم اطلاع والدین از رفتار خود، مشکلات اقتصادی، اعتیاد، اختلالات روانی، مشکلات خانوادگی و مشکلات خود کودک است.
اثرات روانی کودک آزاری در بزرگسالی خسارات جبران ناپذیری برای فرد و جامعه دارد. کودکان آزاردیده در همه جنبه‌های رشد، مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نقایص فراوان رو به رو خواهند شد. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهند بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده اند، در کلانسالی خود به آزار کودکان پرداخته اند و این بزرگ‌ترین زیان کودک آزاری است، چون سبب تداوم آن می‌شود.
قبادی با اشاره به اینکه برخورد جدی و قانونی با افراد کودک آزار عزم مردم را برای اطلاع رسانی و پیگیری موارد کودک آزاری بالا می برد، گفت: همان طور که مشاده کردید طی چند ماه اخیر موارد متعدد از کودک آزاری در فضای مجازی پخش شد و پیگیری و اطلاع رسانی به موقع مردم باعث برخورد با متخلفین شد و دستگاه‌های نظارتی نیز عزم خود را برای برخورد با این موارد نیز نشان دادند. در حقیقت بسیاری از عوامل دخیل در کودک آزاری نتیجه کمبود‌های فرهنگی و ضعف‌های اخلاقی است، که نیاز به برنامه ریزی‌های بیشتر فرهنگی و ترویج باور‌ها و رفتار‌های درست اخلاقی دارد. برخی از باور‌های قدیمی فرهنگی که کماکان در محیط‌های سنتی برقرار است به عنوان عوامل اصلی آسیب به کودک است و لزوم آموزش و اطلاع رسانی به افراد ضروری است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: بخش دیگری از عوامل در نتیجه فقر و مشکلات اقتصادی است. فقر ریشه اصلی سوء استفاده از کودک است و باعث می‌شود گا‌ها کودک برای جبران مشکلات به صورت اجباری به کار‌هایی که در حد توان او نست، مشغول شود، که نمونه آن را می‌توان در چهارراه‌ها و خیابان‌ها که کودک مشغول به دستفروشی، فال فروشی و … است، مشاهد کرد.
کودکان معصوم ترین موجودات این جهان هستند که در بین چنگال‌های برخی از ما انسان‌های سنگدل گرفتار شده اند، کودکانی که خودمان به این دنیا دعوتشان کرده ایم و باید از آن ها به بهترین شکل مراقبت کنیم. آزار کودکان قطعا نه تنها دنیای کودکانه آن ها را سیاه می کند، بلکه تاثیرات منفی بر دوران بزرگسالی آن ها خواهد گذاشت، چراکه ناخودآگاه دنیای آن ها را سیاهی پر کرده است.