وسپا، زنبور پیر ایتالیا
بررسی یك موتورسیكلت قدیمی
به قول نویسنده روزنامه تایمز، وسپا كامل‌ترین محصول ایتالیایی تولید شده بعد از ارابه‌های امپراتوری رومی است. وسپا نام اسكوتری (موتور دو چرخ) كهنسال، محصولی از شركت ایتالیایی پیاژیو (Piaggio) است.
این شركت سال 1262 خورشیدی ( 130 سال پیش) بوسیله رینالدو پیاژیو تاسیس شد. پیاژیو در ابتدای فعالیتش تولیدكننده لكوموتیو و ریل نورد بود. این سازنده طی جنگ جهانی اول روی تولید هواپیما تمركز داشت و در جنگ جهانی دوم به تولید هواپیمای بمب افكن مشغول شد تا این كه كارخانه اش از سوی متفقین به كلی نابود گردید.
شرایط ناگوار اقتصادی ایتالیا در آن سال ها باعث شد انریكو پیاژیو (Enrico Piaggio) فرزند موسس این شركت، فعالیت در حوزه هوانوردی را رها كند و به نیاز آن زمان ایتالیا كه بشدت به دنبال روشی نوین و البته اقتصادی برای حمل و نقل بود، پاسخ دهد.
این نیاز باعث ایجاد جرقه ای در ذهن انریكو برای طراحی و تولید وسیله نقلیه ای ارزان برای توده مردم شد. از همین رو انریكو از مهندس هوانوردی به نام كورادینو داسانیو كمك گرفت تا وسیله نقلیه ساده و قدرتمندی با قیمت پایین برایش طراحی كند.
در سفارش انریكو مواردی از قبیل وسیله ای با ناوبری آسان برای آقایان و خانم ها، توانایی حمل مسافر و كثیف نكردن لباس راننده اش وجود داشت.
به این ترتیب بود كه 57 سال پیش پیاژیو، موتور افسانه ای اش به نام وسپا (در زبان ایتالیایی به معنی زنبور است) را تولید كرد. جالب است بدانید در همان آغاز كار و طی ده سال ، یك میلیون موتور وسپا تولید شد. همچنین محبوبیت این وسیله نقلیه تا جایی پیش رفت كه لغت Vespare به معنای با وسپا به جایی رفتن به فرهنگ لغت زبان ایتالیایی اضافه شد.
موتورهای وسپا از همان ابتدا به پوشش مستحكم و رنگی خود بر روی موتور كه چهره كثیفی و روغن قطعات را می پوشاند، جای پای بزرگ و راحت و پوشش بادگیر در جلوی خود مشهور شدند. این موفقیت ها سازنده وسپا را به بزرگ ترین تولید كننده وسیله نقلیه دوچرخ اروپا و چهارمین موتورسیكلت ساز بزرگ دنیا تبدیل كرد.
مفهوم و طراحی اولیه
الهام بخش طراحی اولیه وسپا به اسكوترهای شركت آمریكایی (Cushman) باز می گردد كه با تعداد زیادی در ایتالیا موجود بودند. ارتش ایالات متحده از این اسكوترها برای نفوذ به مواضع دفاعی نازی ها استفاده می كرد.
در سال 1944 دو مهندس پیاژیو موتورسیكلتی را طراحی كردند كه بدنه آن به طور كامل موتور محركه را می پوشاند و سپر بلندی در جلویش داشت.
در این نمونه پیش تولید شده زین ارتفاع نسبتا بلندی داشت. این طراحی چندان به مذاق انریكو، رئیس شركت، خوش نیامد. از همین رو، وی كورادینو داسانیو را برای باز طراحی وسپا به خدمت گرفت. جالب است كه داسانیو از هر نوع موتورسیكلتی متنفر بوده است.
در طرح اولیه داسانیو كه MP6 نام داشت، موتور محركه در پشت چرخ عقب جاسازی شده بود و چرخ مستقیم به موتور متصل بود و زنجیر حذف شده بود. انریكو با دیدن این مدل اولیه فریاد زد كه این موتور شبیه به یك زنبور است.
از همین رو وی در همان نگاه نخست این موتور را وسپا به معنای زنبور نامید. شباهت این موتور هم به زنبور در آن است كه قسمت پشتی موتور مانند پشت زنبور بزرگ است و به وسیله یك قسمت باریك مانند كمر به جلوی موتور متصل شده است.
همچنین فرمان وسپا نیز شاخك های زنبور را در ذهن تداعی می كند. به غیر از شكل ظاهری، نویز بلند تولید شده از موتور وسپا نیز یادآور مفهوم نام آن است.
در سوم اردیبهشت 1325 انریكو در اداره ثبت اختراعات فلورانس ایتالیا موتورسیكلت یا بهتر است بگوییم اسكوتر وسپایش را به ثبت رساند. وسپای اولیه زینی داشت كه می توانست یك نفر را هم در پشت راننده روی خود جای دهد.
كمبود فضای پارك در شهرهای بزرگ و هزینه پایین جابجایی توسط وسپا، دو دلیل افزایش محبوبیت این دو چرخه موتوردار غیرمتعارف گردید تا جاییكه به نمادی از ایتالیا و شیوه زندگی جوانان این كشور تبدیل شد.
به غیر از زین برای نفر دوم، مدل دیگری هم وجود داشت كه در پشت جای راننده صندوقی جاسازی شده بود. سپر جلویی موتور نیز در ابتدا بسیار ساده ساخته شده بود، ولی بعدها تغییراتی پیدا كرد و صندوقچه ای همانند داشبورد خودرو در پشت آن تعبیه شد. برای مدل اولیه وسپا از چرخ های هشت اینچی استفاده شده بود كه به طراحی جمع و جور موتور و جای پای نسبتا زیادبرای راننده منجر شد.
موتور محركه استفاده شده برای وسپای اولیه نمونه ای دو زمانه با حجم 98 سی سی بود كه به صورت مستقیم به وسیله یك گیربكس سه دنده به چرخ عقب متصل می شد. برای موتور اولیه سیستم خنك كننده در نظر گرفته نشده بود، اما با فاصله زمانی كوتاهی تیغه های هواكش روی چرخ لنگر سوار شدند تا هوا را روی باله های خنك كننده سیلندر حركت دهند.
جالب است كه وسپاهای تولید شده امروزی نیز هنوز از همان سیستم خنك كننده بهره می برند. تركیب روغن دو زمانه در سوخت باعث تولید میزان زیادی دود می شد و موتور صدای بلندی شبیه وزوز زنبور از خود تولید می كرد.
نمونه های اولیه ای كه از این موتور رونمایی شدند در نگاه اول شبیه به یك اسباب بازی بودند، اما در آزمایش های جاده ای كه روی وسپا صورت گرفت، نتایج امیدواركننده بودند و این موتور قابلیت مانور و خوش دستی بسیار بهتری نسبت به نمونه های سنتی از خود نشان داد.
پیشرفت وسپا
امروزه روند پیشرفت سازندگان بزرگ وسایل نقلیه به سمت الكتریكی شدن است. شركت های بزرگ خودروساز می كوشند تا هر چه بیشتر نیروی محركه الكتریكی را درون خودروهایشان بگنجانند و هر چه كمتر از سوخت فسیلی استفاده كنند.
این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار بوده است كه گرچه هنوز خودروهای الكتریكی نتوانسته اند به طور كامل جایگزین همتاهای سوختی خود شوند؛ ولی كوشیده اند تا از این نیروی محركه در كنار سوخت استفاده كنند.
از همین رو شاهد تولید نمونه های هیبریدی هستیم كه قوای الكتریكی را در كنار بنزین به همراه دارند. موتورسیكلت كه وسیله نقلیه محبوبی است و گاهی افراد از آن به جای خودرو استفاده می كنند از این قاعده مستثنا نمانده و شاهد تولید نمونه های برقی از این وسیله دوچرخ هستیم.
به همین دلیل سازنده وسپا یعنی پیاژیو كه بیش از نیم قرن توانسته طراحی منحصر به فرد موتورسیكلت زنبور شكلش را حفظ كند نیز به این سمت رفته و از سال 1388 در حال تحقیق و توسعه روی مدل های برقی بوده كه محصول این تلاش نمونه هایی با گیربكس اتوماتیك، موتور الكتریكی و باتری های لیتیوم یونی بوده است.
حقایقی جالب از وسپا
كمبود فضای پارك در شهرهای بزرگ و هزینه پایین حمل و نقل وسپا دو دلیل افزایش محبوبیت این دو چرخ غیرمتعارف بوده است.
در نزدیكی كارخانه وسپا در توسكانی ایتالیا موزه و فروشگاه پیاژیو واقع شده كه نمونه هایی از این موتور را در خود جا داده است.
اوج دوران طلایی وسپا بین دهه 50 تا 60 بوده است كه این موتور در صنعت فیلمسازی آمریكا به كار گرفته شد و كمك زیادی به رشد آن كرد. وسپا كم كم در ایتالیا به نماد جوانی بی خیال تبدیل شد كه ارزان بود و ابزاری كارآمد برای حمل و نقل بویژه در شهرها به شمار می رفت. از این رو موتورسیكلت وسپا به نمادی از ایتالیا و شیوه زندگی جوانان این كشور تبدیل شد.
رامین فتوت – جام جم
