راهكارهايي براي مبارزه با فساد در سازمان تامين اجتماعي

عصر خبر؛ محمد جعفري*- در معارفه سرپرست سازمان تامين اجتماعي با حضور وزیر تعاون، كار و رفاه اجتماعي بیاناتی در خصوص مبارزه با فساد وارتقای سلامت اداری مطرح شد که موارد زير د راين خصوص گفتني است: 
دو واژه کلیدی فساد و سلامت را که در واقع در مقابل هم هستند بررسی می نمایم، نکته اول اینکه مناسب ترین تعریف در ادبیات از واژه فساد استفاده از اموال عمومی به منظور منافع شخصی می باشد ( با این فرض که اموال در اختیار برای خدمت به مردم و استفاده عمومی می باشد) و اگر در مراحل کار انحرافی ایجاد شود و این اموال در جهت منافع شخصی استفاده شود فساد رخ داده است و در مفهوم شکستن ضابطه و خروج از ضابطه می باشد ، نکته دوم اینکه فساد گرایش دارد که به صورت پنهانی انجام شود یعنی ماهیتش معمولا آشکار نیست به جهت اینکه در جامعه مورد فسخ بوده و معمولا به صورت پنهان است و نکته سوم اینکه به تدریج از شکل ساده به پیچیده گرایش پیدا می کند.مطالعات اخیر دانشمدان ظرف یکی دو دهه اخیر نشان می دهد که فساد واقعا برنامه را فلج میکند و تمام پیش بینی ها ،چشم انداز ها ،استراتژیها و برنامه های بلند مدت را برهم می زند. درست همانند سدی که زمینش آهکی می باشد و آب پشت سد به تدریج فرورفته و با کاهش آب ، اهداف مورد نظر از قبیل تامین آب آشامیدنی و تولید برق مختل می شود . فساد نیز اهداف کلان را تحت تاثیر قرار داده  و برنامه  ها را ناتمام می گذارد .فساد به سه شکل تقسیم می گردد که عبارت است از : 1- فساد کلان – 2فساد خرد 3- فساد سیاسی(قبیله ای – باند بازی)1-فساد کلان: فسادی است که معمولا به صورت تخصصی اتفاق می افتد و همواره نگرانی از آن وجود دارد که خدای ناکرده فساد تخصصی اتفاق بیافتد که عامه مردم از آن خبر ندارند.2-فساد خرد: فسادی است که روزمره همه مردم و خانواده ها با آن مواجه هستند3-فساد سیاسی(قبیله ای باند بازی ) : بستگی به حکمرانی دولت ها دارد که هرکدام بنا به مصلحت افراد انتخاب می نمایند نه بر اساس شخص و … که شغل با شاغل همخوانی ندارد و فشار سیاسی  از 2 مقوله فوق به مراتب خطر بیشتر ایجاد خواهد نمود .برای اینکه از فساد پیشگیری و آن را درمان کنیم  باید وضعیت موجود را دقیقا شناسایی نماییم، گلوگاه های فساد و زمینه های ایجاد آنرا مشخص می کنیم و راه جلوگیری از فساد خرد و کلان و سیاسی را پیدا می کنیم .لذا پس از بیان دیدگاه های مختلف در مورد فساد ، جهت پیشگیری ، بر منابع انسانی تاکید و در بعد منابع انسانی نیز فرهنگ سازمانی را مورد نقد قرار می دهیم ضمنا” مطالب را همانطور که در رویکرد وزیر رفاه و سرپرست سازمان تامین اجتماعی آمده است در قالب چهار گزینه زیر بیان می دارم :1-برآورد وضع موجود بمنظور کاهش پرسنل . وضعیت افزایش حقوق2-ابهام زدایی از قوانین و مقررات در جهت پاسخگویی3-ایجاد تحول اداری با شناخت نقاط آسیب پذیر4-مهندسی مجدد از طریق نظام پیشنهادات سازمان و ابهاماتی که در قوانین و مقررات وجود دارد دیدگاه های مختلف در باره فساد: تجربه های بدست آمده از کشور های مختلف نشانگر این است که فساد امری پیچیده ، پنهان و متنوع است . از این رو مبارزه با آن نیز نیز امری مستمر ، طولانی و پیچیده باید باشد . در حقیقت ، فساد (در ابعاد اداری و ابعاد دیگر جامعه)مانند عفونت است که اگر به اندام  و پیکر جامعه راه یابد، اعضا آن را یکی پس از دیگری عفونی کرده و از کار می اندازد  و چه بسا گسترش این عفونت ،کل پیکره جامعه را فاسد کند .اصلاح فساد اداری که آن را در برابر سلامت اداری بکار میبرد مدت زیادی است که مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران مختلف سازمانی قرار گرفته و تلاش کرده اند با ارائه تعاریف منطبق با اصول سازمانی ، در جهت رفع آن گام بردارند. وجه اشتراک اغلب تعاریف ارائه شده درباره فساد دستگاه های دولتی و سازمان را می توان رشوه و سو استفاده از موقعیت های شغلی برای نفع شخص دانست.هنگامی که وجود فساد اداری را در اداره یا سازمانی تایید می کنیم ، معمولا به این معنا می باشد که قانون به خوبی اجرا نمی شود و یا به صورت گزینشی اجرا می شود به عبارتی اجرای قانون مورد سو استفاده  واقع می شود تا افراد به اهداف سو خودشان برسند این اهداف می تواند مادی و… باشد ومی تواند شامل راضی کردن غیر معقولانه دیگران باشدقرآن کریم می فرمایید ( وَتَعاوَنوا عَلَى البِرِّ وَالتَّقوىٰ ۖ وَلا تَعاوَنوا عَلَى الإِثمِ وَالعُدوانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ العِقابِ) که مفهوم  در کار نیک و تقوا به یکدیگر کمک کنید  و در گناه و ستم یکدیگر را یاری نکنید  و از خدا بترسید که خداوند بسیار سخت مجازات می کند.حق محوری جایگاهی در در یک سیستم اداری فاسد ندارد درست و حق همان است که رئیس می گوید اینجا آخر خط است، هرکس خواست قبول میکند و هرکس دوست نداشت قبول نمی کند . تظاهر به جانبداری از حق و گفتن سخنانی مبنی بر حق مداری ، ابزاری مفید برای فریب دیگران است.قدرت افراد به شخصیت آنان بستگی دارد، هر چند که حمایت شوندگان ،افراد بی کفایت و ضعیف باشند .حق پوشی از خصلت های همیشگی این سیستم هاست. به هر وسیله ای که می شود ، باید بر حقیقت سرپوش گذاشته شود، دروغ پردازی شود و راست و دروغ باهم آمیخته شود. یکی دیگر از شگرد های موفق خلافکاران، آمیختن حق و با طل با یکدیگر است . آن ها نیک می دانند که اگر همه حرف هایشان دروغ باشد ، کسی سخنان آن ها را باور نخواهد کرد و به زودی شناسایی اما اگر همه حرف هایشان دروغ باشد ، کسی سخنان آن ها را باور نخواهد کرد و به زودی شناسایی خواهند شد اما اگر راست و دروغ را به هم بیامیزند احتمال شناخت شخصیت پلیدشان کمتر می شود .قرآن کریم می فرماید : وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ حق را با باطل میامیزد و حق را پنهان نکنید در حالی که میدانید.مظلوم کشی ، خصیصه دیگر این گونه سیستم ها است. اگر به کسی ظلم شود و مظلوم از ظالم شکایت کند در صورتی که ظالم از حامیانی برخوردار باشد ، شکایت مظلوم غالبا به جایی نخواهد رسید.در این سیستم می بایست پس از تدبیر و همت بالا مکانیسم نوبتی را بکاربست.1-اولین گام حضور افراد سلیم النفس و مقاوم در برابر لرزش و طوفان وسوسه در سیستم های اداری است. این افراد وقتی در راس هرم قرار بگیرند می توانند با اتخاذ ساز و کار مناسب بسیار موثر واقع شده و اگر سعه صدر و دور اندیشی را توشه راه خود قرار دهند بیگمان سیستم بیمار را به سوی سلامت هدایت خواهند کرد.انتصاب اشخاص سلیم النفس برای سطوح مدیریتی در این راستا باید مورد توجه قرار گیرد.2- گام بعدی آسیب شناسی سیستم است به همین صورت  که از تمام ابعاد وضعیت موجود سیستم را مورد ارزیابی و آسیب شناسی قرارداده و نقاط آسیب پذیر را نمایان می سازد.3-پس از شناسایی و ضعیت سیستم، مطالعه و بررسی دقیق در ابعاد مختلف موضوع  با پدیده شوم رشوه می تواند بسیار راه گشا باشد البته مبارزه به تنهایی نمی تواند سلامت را به سیستم اداری باز گرداند بلکه پیشگیری از رویکردهای مهم می باشد.4-درمان سیستم بیمار و تعین خط سیر عملکرد برای پیشگیری ازرشوه ، سلامت هر سیستم اداری را تضمین می کند در پیشگیری از بروز وقوع تخلفات به ویژه رشوه عوامل بسیار مهمی دخیل هستند .شفاف سازی و شناسایی روش های اجرایی  هر سیستم به مراجعین از نکات بسیار ضرروی می باشد وقتی که ارباب روجوع از نحوه رسیدن به مطلوب خود به طریق قانونی آشنایی کامل داشته باشد و افرادی که در زمینه های مختلف فعالیت داشته و در حقیقت پاسخگوی ارباب رجوع و مراجعین می باشند معین و مشخص باشند تامین خواسته های قانونی برای افراد نیاز به یافتن ارتباط های غیر منطقی نمی باشد و افراد حقیقتا می دانند متصدی امور چه کسی بوده و مستقیما مراجعه نموده و پاسخ می گیرند.5-نظر سنجی از مراجعین و اربابن رجوع در شناسایی مشکلات و معضلات احتمالی در اجرای وظایف سیستم اداری مدیریت دستگاه را یاری خواهد نمود چرا که این نظر سنجی بوسیله ابزار های ارتباطی از قبیل تلفن،نامه،پست الکترونیکی ،و نوعی نظارت بر نحوه عملکرد کارکنان است.6-یکی از مهمترین عواملی که می تواند مدیریت هر سیستم اداری را جهت مبارزه و همچنین  پیشگیری از پدیده شوم رشوه یاری رساند،حضور افراد معتمد در داخل سیستم جهت نظارت و بررسی می باشد. آنچه مسلم است تا زمانی که از نزدیک با موضوعات مختلف روبرو نبوده و از کیفیت انجام امور توسط کارکنان و چگونگی ارتباط آنها با مراجعین آگهی حاصل نشود ، نمی توان خارج از مجموعه با این پدیده مبارزه کرد.در خیلی از مواقع مشاهده می شود که نارسایی های بسیاری وجود دارد که خارج از مجموعه مشهود و ملموس نمی باشد نباید فراموش کنیم که مبارزه با بیماری های سیستم اداری باید بوسیله افراد همان سیستم و از داخل سیستم شروع شده و پاکسازی انجام شود. 7-نکته ای که ذهن هر مسئول و کارمندی را به خود معطوف می کند این است که متاسفانه برخی از تجویز های مدیران صرفا برای دیگران بوده و نه تنها خود آنها رعایت نمی کند بلکه خود را محق می دانند که چون مصلحت ایجاب میکند پس اشکالی ندارد خلاف ضابطه عمل شودآنچه که مسلم است این است که در جریان پیشگیری و مبارزه با رشوه و ارتقا سلامت اداری باید همه جانبه و بسیار دقیق عمل نمود  ومرحله به مرحله به سرانجام رساند.پیامد های فساد اداری نیز در قالب معظلات و ناهنجاری هایی همچون سو استفاده از موقعیت های شغلی و اختلاس کلاه برداری پارتی بازی باج خواهی ،ایجاد نارضایتی برای ارباب رجوع سرقت اموال و دارایی ها ی سازمان فروش اطلاعات محرمانه سازمان به دیگران افشا اطلاعات سری و محرمانه سازمان و نظایر آن به صورت فردی و گروهی  وسازمان یافته پدیدار می گردد و عوامل  وزمینه های گ.ناگ.نی وجود دارند که می تواند موجب پیدایش و گسترش و ترویج فساد اداری به صورت بالقوه و بالفعل شوند بر مبنای  این عوامل و زمینه های می توان راه هایی را شناسایی کرد که اثر بیشتری در کاهش و حذف پدیده فساد اداری در سازمان دارند.اگر سازمان را به صورت یک سیستم در نظر بگیریم این سیستم از خرده سیستم های گونگون تشکیل شده است که یکی از مهمترین آنها خرده سیستم منابع انسانی  می باشد بر همین اساس در مبارزه با فساد اداری تمرکز بر روی عواملی که مستقیما به بعد منابع سازمان مربوط میشود میتواند تاثیر بیشتری در کاهش با حذف فساد اداری در سازمان داشته باشد از آنجا که فساد اداری و انواع دیگر آن همچون فساد اقتصادی سیاسی و … می تواند تاثیر زیادی بر روی حرکت توسعه جامعه بگذارد و بنابر اهمیتی که فرهنگ سازمانی بعنوان یکی از مهمترین عوامل پیشگیری کننده از بروز فساد اداری می باشد .بجای آنکه از طریق طراحی رویه های تنبیهی پس از وقوع با آن مبارزه کند همانگونه که در دنیای پزشکی پیشگیری بهتر از درمان میباشد از این پس با هزینه کمتر و سریعتر سازمان را به مقصد خواهد رساند.
* بازنشسته سازمان تامين اجتماعي