«توافق در دسترس است.» این جمله‌ای است که این روزها از تمام طرف‌های برجام به گوش می‌رسد. ایران می‌گوید توافق در دسترس است و تنها نیاز است که آمریکا تصمیم بگیرد. آمریکا می‌گوید که توافق در دسترس است و تنها نیازمند تصمیم سیاسی ایران است. اروپا می‌گوید که بسته پیشنهاد آن‌ها به همراه آمریکا خوب بود و حالا توپ در زمین ایران است. روسیه هم می‌گوید که با وجود نبرد در اوکراین حاضر به همکاری در زمینه برجام است و چیزی را به گروگان نگرفته است.

کارشناسان نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایران نیز به طور ضمنی تایید می‌کنند که بخش مذاکرات احیای برجام به پایان خود رسیده است و حالا احیای برجام بیش از همیشه به تصمیم سیاسی پایتخت‌ها وابسته است.

با این تفاسیر چرا برجام احیا نمی‌شود؟ ایران تصمیم نمی‌گیرد یا آمریکا؟ روسیه کارشکنی می‌کند؟ پشت پرده مسئله نادیده و پنهانی وجود دارد که از چشم همه دور مانده است؟

تلاقی خطوط قرمز؛ چه کسی کوتاه می‌آید؟

دلیل اول معطل ماندن توافق تلاقی خطوط قرمز ایران و آمریکا است. تلاقی خطوط قرمز به این معنا است که مذاکرات به نقاطی رسیده که از خطوط قرمز مشترک ایران و آمریکا است. به طور نمونه همان‌قدر که لغو تحریم سپاه پاسداران برای ایران مهم و حیاتی است، حفظ تحریم سپاه هم برای آمریکا مهم و حیاتی است.

رفع تحریم سپاه از منظر پرستیژ سیاسی و دست آورد مذاکراتی برای ایران مهم است. در طرف مقابل آمریکا که در دوران ترامپ هزینه گزاف تحریم سپاه را داده است حالا نمی‌خواهد این کالای پرهزینه را به سادگی به فروش برساند. حتی اگر دولت بایدن چنین قصدی را داشته باشد مخالفت‌های نیروهای سیاسی آمریکا با رفع تحریم سپاه بسیار شدید است.

وقتی خطوط قرمز تلاقی می‌کنند یا یکی از دو طرف باید کوتاه بیاید یا راه حلی اندیشیده شود که دو طرف به حد معقولی از سود در برابر حد معقولی از ضرر دست پیدا کنند. در این زمینه ظاهرا یکی دو موضوع باقی مانده است.

مخالفان داخلی برجام در آمریکا و ایران

شاید اینطور به نظر برسد که مخالفان داخلی برجام چه در ایران و چه در آمریکا چندان مهم نیستند. اما این تصور خطا است. برخی گمان می‌کنند به دلیل یک دستی قدرت و حمایت ساختار سیاسی از ابراهیم رئیسی هیچ کس توان مخالفت با تصمیمات او و دولتش را ندارد و اگر او همین فردا اراده کند با آمریکا مذاکره کند هیچ کس توان مخالفت با او را ندارد. این تصور مطلقا غلط است.

هر چند ساختار سیاسی امروز یک دست‌تر از دوران حسن روحانی است، اما ذات سیاست همیشه با رقابت همراه بوده. متحدینی که به خاطر قدرت داشتن روحانی در کنار هم بودند امروز می‌توانند رقیب باشند. همین نسبت بین سعید جلیلی و ابراهیم رئیسی برقرار است. امروز قلب تپنده مخالفت با برجام در دفتر سعید جلیلی قرار دارد و دبیر سابق شورای امنیت ملی همچنان رهبر مخالفت با برجام است.

بیشتر بخوانید:

• چگونه امیرعبداللهیان همانند ظریف ، سیبل حملات پایداری ها شد؟ / راه همسان، تاوان یکسان

• مهاجری: توافق وین ،کرکره مغازه پایداری‌ها را پایین می‌کشد / آنان نان راهبری بنیادگرایی را می خورند

همفکران جلیلی در مجلس با استناد به فکت شیت- برگه‌های تفسیر کننده- آمریکایی به تیم مذاکره کننده ایران می‌تازند و آن‌ها را به رفتن راه جواد ظریف متهم می‌کنند. جلیلی نیز هر از گاهی با یک سخنرانی یا ویدئو جبهه جدیدی را برای نقد یا تخریب برجام باز می‌کند. هر چند یک دستی نظام، اعتماد به رئیسی و هوشمندی حسین امیرعبداللهیان تاکنون بر این فشارها فائق آمده است، اما این فشارها در مراکز مختلف سیاسی کشور ادامه دارد و موثر بوده است.

ضعیت در آمریکا بدتر از این است. نه تنها جمهوری‌خواهان بلکه برخی دموکرات‌ها نیز با روند راه آمدن دولت بایدن با ایران مخالف هستند و ترکیب تیم مذاکره کننده آمریکا شاهد چند استعفا بوده است. به جز این نمایندگان مجالس آمریکا به شکل‌های مختلف به دولت بایدن فشار می‌آورند. اوضاع وقتی بدتر می‌شود که بدانیم احتمالا دموکرات‌ها در انتخابات پیشِ رو هر دو مجلس را به جمهوری‌خواهان خواهند باخت.

بحران اوکراین و گروگان‌گیری برجام توسط روسیه؟

«روسیه برجام را گروگان گرفته است.» این گزاره‌ای است که پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین بسیار به گوش رسیده است و روایت‌های طرف غربی، برخی مواضع اولیه روس‌ها و برخی نشانه‌های دیپلماتیک آن را تایید می‌کند. اما آیا واقعا چنین است؟

این مسئله که روسیه مایل است از کارت برجام در ماجرای اوکراین استفاده کند مسئله‌ای تردید ناپذیر است. بحران اوکراین جدی است و روسیه از هر اهرمی برای فشار به غرب استفاده می‌کند، اما مسئله اینجا است که برجام و اوکراین آنقدر در هم‌پیچیدگی ندارند که روسیه بخواهد این دو مسئله را صد در صد به هم گره بزند و به معنای واقعی برجام را گروگانی برای اوکراین بگیرد.

اگر مشکل تلاقی خطوط قرمزهای ایران و آمریکا حل شود به نظر می‌رسد اراده بقیه طرف‌ها بتواند این مشکل را حل کند و بر اراده روسیه برای استفاده از اهرم برجام فائق آید. با این همه نمی‌توان کارشکنی روس‌ها در مدت اخیر را نادیده گرفت، آن‌ها به طور طبیعی دنبال تضمین منافع ملی خود هستند و در این راه از هیچ اقدامی کوتاهی نمی‌کنند