مرگ سالانه ۲۱ هزار نفر در اثر آلودگی هوا؛ «برای جلوگیری از تخریب سرزمین خیلی تلاش نکردیم»

مظاهر گودرزی: هوای آلوده تبدیل به هویت کلان‌شهرها شده است، به‌ویژه با آمدن فصل سرما آلودگی هوا بیشتر از قبل می‌شود، پاییز و زمستان امسال هم استثنا نیست و انتظار آلودگی در ماه‌های پیش‌رو انتظار عجیبی نخواهد بود؛ اما مرگ ۲۱ هزار نفر در سال گذشته به‌دلیل مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا نشان می‌دهد بحران در کمین است. بحرانی که برای رهایی از آن باید کاری کرد اما سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، در گفت‌وگویی به خبرآنلاین می‌گوید: «با دست خالی نمی‌شود مسأله آلودگی هوا را حل کرد.»
داریوش گل‌علیزاده بیان می‌کند: «در سال‌های گذشته برای جلوگیری از تخریب سرزمین خیلی تلاشی نشده است، انگار باد کاشتیم و حالا باید طوفان درو کنیم، به قابلیت و محدودیت‌های سرزمین توجه نکردیم.»
متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است.
مرگ سالانه ۲۱ هزار نفر در اثر آلودگی هوا؛ «برای جلوگیری از تخریب سرزمین خیلی تلاش نکردیم»
با شروع فصل سرما وضعیت آلودگی هوا امسال چگونه خواهد بود؟
در سال‌های اخیر هر موقع با کاهش دما مواجه می‌شویم به‌خصوص در مواقعی که سرعت باد برای انتقال هوا مناسب نیست شاخص آلودگی هوا در شهرها افزایش پیدا می‌کند، امسال هم از این مسأله مستثنا نیست.
اما در این سال‌ها آلودگی هوا بیشتر شده است، این‌طور نیست؟
ببینید در این سال‌ها منابع ثابت و منابع متحرک آلودگی هوا مانند خودروها اضافه شده‌اند، سال گذشته حداکثر ۲۴ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شدند درحالی‌که هنوز خیلی از خودروهای ما فرسوده هستند، از ۲۵ میلیون خودرو در کشور چیزی حدود ۶.۵ میلیون خودرو فرسوده هستند و باید از رده خارج شوند، از ۱۲ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده نزدیک به ۹۰ درصد آن‌ها موتورسیکلت‌های فرسوده هستند که چندین برابر یک خودروی استاندارد انتشار آلودگی دارند، همین مسئله سبب شده که هر سال به شدت آلودگی هوا افزوده شود.
همین‌طور بیش از توان اکولوژیکی شهرها در آن‌ها بارگذاری داریم، از بارگذاری صنعت گرفته تا جمعیت، با توجه به اینکه مصرف انرژی ایران سه برابر نرمال جهانی است، حدود ۹۴ درصد تولید انرژی هم بر پایه سوخت فسیلی است، در چنین وضعیتی هرچقدر هم انتشار آلودگی استاندارد شود اما اثر تجمیعی آن‌ها در وضعیت وارنگی هوا ما را با آلودگی زیادی مواجه می‌کند.
سال‌هاست درباره آلودگی هوا صحبت می‌شود راه حل این مسئله چیست؟
چند موضوع باید به موازات هم پیش برود، یکی این‌که توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی انجام شود، تولید و توزیع سوخت استاندارد چه برای خودرو و چه برای صنایع انجام شود، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به نیروگاه‌های سوخت فسیلی در دستور کار قرار بگیرد، علاوه بر خودروها معاینه فنی برای موتورخانه‌های منازل، ساختمان‌های تجاری، ادارات و صنایع انجام شود؛ این اقدامات سبب کاهش مصرف انرژی و آلاینده‌ها می‌شود.
اما درکنار بایدهایی که گفتم، یکسری نبایدها وجود دارد، یعنی کارهایی که نباید انجام داد، مانند عدم تصویب و اجرای برخی پروژه‌هایی که منجر به تشدید آلودگی هوا می‌شوند، پروژه‌هایی که سبب افزایش مصرف انرژی، افزایش جمعیت، بارگذاری بیشتر صنعت، برنامه‌هایی که سبب جذب جمعیت بیشتر می‌شوند یعنی مهاجرت داخلی را شکل می‌دهند، در تمام این برنامه‌ها باید تجدیدنظر شود، شهرها دیگر نباید خودرو محور شوند و حمل و نقل عمومی پاک باید توسعه پیدا کند.
البته حتی اگر سوخت و خودروی استاندارد هم داشته باشیم با توجه به بارگذاری مضاعفی که انجام دادیم آلودگی هوا خواهیم داشت، اگر تعداد منابع انتشار آلودگی زیاد باشد و ظرفیت انتقال هوا وجود نداشته باشد آلودگی هوا قطعی است.
گفته می‌شود پاییز امسال بارش‌های کمتر از نرمال داریم، آیا این مسئله روی بیشتر شدن آلودگی هوا تاثیر دارد؟
ببینید بارش‌ها بیشتر بر روی کاهش ذرات معلق تاثیر دارد، آن هم به‌طور موقت، چیزی که به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند جریان وزش باد است.
در سال‌های اخیر با پدیده‌ای به نام ریزگردها مواجه شده‌ایم، در ماه‌های پیش‌رو ریزگردها اثری بر روی آلودگی هوا دارند؟
بله، اما این ریزگردها منشا داخلی و خارجی دارند. خاطرتان باشد چند روزی که تهران به دلیل ریزگردها تعطیل شد به خاطر منابع داخلی بود، کانون آن‌ها سمت قزوین، آبیک، تالاب صالحیه در البرز بود، این تالاب تقریباً دارد خشک می‌شود، وقتی باد عمومی وجود داشته باشد که این ذرات خیزش پیدا کنند و بعد با کمک باد افقی هدایت شوند شاهد ظهور ریزگردها هستیم، بنابراین کانون‌های داخلی و خارجی ریزگردها افزایش پیدا کرده است.
می‌شود این کانون‌ها را کنترل کرد؟ حداقل کانون‌های ریزگرد که داخلی هستند؟
بله می‌شود؛ مثلاً درخصوص کانون‌های خارجی ریزگردها نیاز به دیپلماسی دارد تا بتوانیم این کانون‌ها را مدیریت کنیم، اما ما نه تنها در کانون‌های خارجی بلکه در مدیریت کانون‌های داخلی تولید ریزگرد هم موفق نبودیم، باید بپذیریم در خصوص مقابله با بیابان زایی و جلوگیری از تخریب سرزمین خیلی تلاش نکردیم، تالاب صالحیه زیر گوش تهران است اما برایش کاری نکردیم، انگار در سال‌های گذشته باد کاشتیم و حالا باید طوفان درو کنیم، به قابلیت و محدودیت‌های سرزمین توجه نکردیم، الان اطراف دریاچه ارومیه پر است از باغات سیب، چراکه توجه نداشتیم.
چرا وضعیت آلودگی هوا به این مرحله رسید؟
برای این‌که مدیریت بهینه آب در کشور وجود ندارد، آبی که جاری است را آب هرز فرض می‌کنیم و بلافاصله برای آن سد می‌زنیم، درحالی‌که این آب هرز نیست و برای اکوسیستم منطقه است، وقتی منطقه را از آب محروم می‌کنیم تخریب سرزمینی اتفاق می‌افتد و بعد از آن شاهد طوفان‌های گرد و خاکی هستیم. از طرفی فضای سبز کشور هم مناسب نیست، بخش زیادی از فضای سبز که کارکرد جلوگیری از باز نشر ذرات را داشتند از بین رفته‌اند.
ما کشور خشکی هستیم اما متاسفانه همه برنامه‌ها به سمت‌وسویی است که انگار ما فراوانی آب داریم، هنوز الگوی کشت مناسب نداریم، خیلی راحت محصولات پر آب کشت می‌کنیم و همین محصولات را هم صادر می‌کنیم، درحالی‌که می‌شود محصولاتی متناسب با اقلیم هر منطقه کشت کرد، باید از دیگر ظرفیت‌ها مانند گردشگری هم در تولید ثروت هر منطقه استفاده کرد، مانند گردشگری طبیعی که منابع ما را تخریب نمی‌کند، اما توسعه صنعت به منابع کشور آسیب می‌رساند.
آیا آلودگی هوا امکان دارد شهری را غیرقابل سکونت کند؟
آلودگی هوا مانند آلودگی آب و خاک نیست، می‌شود آن را برطرف کرد، آلودگی هوا راه حل دارد، بنابراین اگر راه حل‌های آن انجام شود آلودگی هوا از بین می‌رود، مگر این‌که یک آلودگی شیمیایی و اتمی ایجاد شود که اثرات آن ماندگار باشد.
آلودگی هوای ایران در وضعیت بحرانی است؟
وزارت بهداشت درخصوص مرگ‌ومیرهای منتسب به آلودگی هوا در ۲۷ شهر کشور و جمعیتی حدود ۳۵ میلیون نفر مطالعه‌ای انجام داده است، نتیجه مطالعه نشان می‌دهد نزدیک ۲۱ هزار نفر از بزرگسالان در سال ۱۴۰۰ به دلیل آلودگی هوای ناشی از ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون فوت شده‌اند، خسارت ناشی از آن هم چیزی حدود ۱۱.۳ میلیارد دلار برآرود شده است، اگر همین شرایط ادامه پیدا کند تبدیل به بحران می‌شود، اما باید ابزارهای اجرای قانون هوای پاک فراهم شود، بیشتر هم از جنس هزینه است، یعنی نیاز به منابع مالی دارد، از توسعه حمل و نقل عمومی گرفته تا تجهیز نیروگاه‌ها و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده نیاز به پول دارد، با دست خالی نمی‌شود آلودگی هوا را حل کرد. برای نجات کلانشهرها از آلودی هوا باید سایر شهرها توسعه پیدا کنند تا مهاجرت از آن‌ها شکل نگیرد، وقتی مهاجرت به شهرهای بزرگ نباشد مصرف انرژی در این شهرها کاهش پیدا می‌کند و با یک مدیریت مستمر می‌شود آلودگی هوا را کنترل کرد.