آنچه کارگران باید در مورد انواعِ مرخصی بدانند

عصر خبر: طبق ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند؛ با این اوصاف چنانچه کارگری بعد از سی سال کار، طلب مرخصی استحقاقی کند تنها به ازای ۲۷۰ روز حق تسویه ذخیره‌ی قانونی خود را دارد.
 طبق ماده ۶۴ قانون کار: «مرخصیِ استحقاقیِ سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعاً یک ماه است». برای کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور نیز طبق ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی استحقاقیِ سالانه ۵ هفته است. مرخصی استحقاقی به این معناست که کارگر می‌تواند ۳۰ روز در سال را با دریافت حقوق و استفاده از دیگر مزایای قانونی، بدون آنکه نگرانِ کسر از حقوق باشد، به مرخصی برود. همچنین طبق ماده ۶۹ قانون کار، «تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می‌شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم‌الاجراء است». 
لازم است بدانید، طبق ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند؛ با این اوصاف چنانچه کارگری بعد از سی سال کار، طلب مرخصی استحقاقی کند تنها به ازای ۲۷۰ روز حق تسویه ذخیره‌ی قانونی خود را دارد. 
همچنین طبق ماده ۷۱ قانون کار، «در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و ازکارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می‌شود». با این اوصاف چنانچه کارگری در طول ۳۰ سال کار، از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، می‌تواند مطالباتِ مربوط به ذخیره‌ی این ۹۰۰ روز را از کارفرما طلب کند. اگرچه این نکته را باید در نظر داشت که امروز به دلیلِ رواج قراردادهای موقت، کارگران معمولا در پایانِ سال مجبور به امضایِ برگه تسویه حسابی می‌شوند که در آن ذکر شده «کارگر تمام طلب خود را دریافت کرده است»؛ در این صورت کارفرما به راحتی می‌تواند پس از ۳۰ سال کار از پرداختِ تسویه ذخایر مرخصی سرباززند. 
علاوه بر مرخصیِ استحقاقیِ موضوع ماده ۶۴ قانون کار، کارگران از حق استفاده از انواع دیگرِ مرخصی نیز برخوردارند: طبق ماده ۷۳ قانون کار، کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند: الف – ازدواج دائم، ب – فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان. همچنین طبق ماده ۶۷ قانون کار، هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید. 
مورد دیگر، مرخصیِ زایمانِ موضوع ماده ۷۶ قانون کار است؛ طبق این قانون «مرخصی بارداری کارگران زن، جمعا ۹۰ روز است. حتی الامکان ۴۵ روز این مرخصی باید پس از وضع حمل مورد استفاده قرار گیرد. برای زایمان توأمان، ۱۴ روز به مدت مرخصی اضافه می‌شود». این مدت زمانِ ۳ ماهه البته سال‌ها بعد از تصویبِ قانون کار، در قوانین تکمیلی ابتدا به ۶ ماه و بعد به ۹ ماه افزایش پیدا کرد. همچنین برای مردانی که زنان آن‌ها شاغل هستند و از مرخصیِ زایمان استفاده می‌کنند نیز ۱۴ روز مرخصی در زمان تولد فرزندشان در نظر گرفته شده است. این مرخصی البته برای آقایان شاغل در قوای سه‌گانه و بخش عمومی غیر دولتی محدود به ۳ روز است. 
مرخصی استعلاجی، نوعِ دیگری از مرخصیِ عنوان شده در قانون کار است؛ البته به شرایط و جزئیاتِ این مرخصی در قانون کار اشاره نشده و صرفا در ماده ۷۴ قانون کار آمده: «مدت مرخصی استعلاجی، با تأیید سازمان تأمین اجتماعی، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد». در خصوص این مرخصی سقفی در نظر گرفته نشده است. همچنین لازم به ذکر است که طبق قانون، برای استراحت‌هایی که در هر نوبت کمتر از هفت روز است و درمجموع در طول سال از ۱۵ روز بیشتر نمی‌شود، گواهی پزشک معالج کافی است و نیاز به تایید پزشک معتمد و یا کمیسیون پزشکی ندارد. استراحتهای بیشتر از ۱۵ روز تا ۶۰ روز در سال و استراحت بیش از ۷ روز در هر نوبت باید به تایید پزشک معتمد سازمان برسد. استراحتهای بیش از ۶۰ روز در سال نیز باید به تایید کمیسیون پزشکی برسد. 
در تمام مواردی که تا اینجا ذکر شد، مرخصیِ کارگر همراه با دریافت حقوق بود؛ اما طبق ماده ۷۲ قانون کار، کارگران امکان استفاده از مرخصیِ بدون حقوق نیز دارند. بر این اساس، «نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد».
محمدرضا فرزعلیان، فعال كارگري