۱۵ تا ۲۰ درصد از زوج‌های ایرانی نابارور هستند؛ یعنی تقریبا از هر ۵ زوج ایرانی، یک زوج مشکل ناباروری دارند. متخصصان می‌گویند حدود ۱۵ درصد از دلایل ناباروری نه دست زن است و نه تقصیر مرد و علت یا علل آن در علم پزشکی ناشناخته است اما دلایل ۸۵ درصد ناباروری‌ها به خود زن و مرد برمی‌گردد و می‌توان آن را با درمان‌ها و تکنیک‌های مختلفِ کمک باروری تا حدودی حل و برطرف کرد. با این حال تاکید بر این است که زوج‌ها به سن طلاییِ بارداری که ۲۳ تا ۲۸ سالگی است و نیز به دوران طلاییِ درمان ناباروری اهمیت ویژه‌ای دهند و آن را از دست ندهند.

یکی از روش‌های درمان ناباروری، تکنیک IVF یا کاشت بچه است که بین خود پزشکان به «باروری آزمایشگاهی» معروف است. IVF مخفف In Vitro Fertilization و به معنی «بارور کردن تخمک در آزمایشگاه» است. در این روش، اسپرم مرد و تخمک زن در یک آزمایشگاه ترکیب می‌شوند و جنین‌های حاصل‌شده در رحم قرار داده می‌شوند. این روش به گفته کارشناسان حدود ۳۰ تا ۳۷ درصد جواب می‌دهد؛ یعنی از حدود ۱۰۰ زوج که انجام می‌دهند، فقط ۳۷ درصد بارور می‌شوند.

با این حال IVF محدودیتی ندارد و ممکن است برای بعضی بیماران تا ۹ بار هم انجام شود تا باروری اتفاق بیفتد. هرچند هزینه‌های این روش برای بسیاری از خانواده‌ها سنگین است و نیاز است که دولت توجه ویژه‌ای به زوج‌های نابارور داشته باشد.

سن در IVF فاکتور مهمی نیست

بسیاری از مردم تصور می‌کنند که روش کمک باروریِ IVF تنها برای زنان بالای ۴۰ سال است که سن طلایی بارداری را پشت سر گذاشته‌اند و احتمال باروری آنها به شدت پایین آمده است. اما دکتر محمدابراهیم پارسانژاد، فلوشیپ نازایی (IVF) و رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران می‌گوید: اتفاقا برای انجام IVF، سن به هیچ وجه فاکتور مهمی نیست. اصلا IVF برای اولین بار که در دنیا ابداع شد، برای کسانی بود که لوله رحم خود را از دست داده بودند.

دکتر پارسانژاد می‌گوید: البته این یک واقعیت است که سن باروری در زنان فاکتوری بسیار مهم است. مردها کمتر از خانم‌ها از فاکتور سن آسیب می‌بینند. بهترین سن باروری زنان بین ۲۳ تا ۲۸ سالگی است. این چیزی است که WHO (سازمان جهانی بهداشت) می‌گوید. به طوری که احتمال حاملگی در بالای ۳۵ سالگی در زنان پایین می‌آید. چه به طور طبیعی و چه با درمان‌های کمک‌باروری. البته در سن بالای ۴۰، باروری زن غیرممکن نیست ولی اگر اتفاق افتاد، باید خیلی مراقب او باشیم.

دلایل ناباروری به زن مربوط است یا به مرد؟

اما تعریف علمی ناباروری چیست و برای چه زوج‌هایی می‌توان نام نابارور را استفاده کرد؟ رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران توضیح می‌دهد: وقتی یک زوج به مدت بیش از یک سال با وجود زندگی مشترک و عدم استفاده از وسایل جلوگیری باردار نشوند، به این می‌گوییم ناباروری. ناباروری عوامل زیادی دارد اما پررنگ‌تر از همه کم‌کاری تخمدان است و اختلالات تخمک‌گذاری و مشکلات رحم، لوله‌های رحمی و مشکلاتی که به قشر مغز مربوط می‌شود.

دکتر پارسانژاد تاکید می‌کند: اصلا دقیق نمی‌شود گفت مشکل ناباروری دقیقا از زن است یا مرد اما طبق مطالعات قبلی، ۳۵ تا ۴۰ درصد علت ناباروی‌ها به آقایان و ۵۵ تا ۶۰ درصد علت ناباروری‌ها به زنان مربوط است. در ۱۰ درصد موارد نیز هم مرد مشکل دارد و هم زن. علت ۱۰ تا ۱۵ درصد از مشکلات هم در هیچ یک از زوجین پیدا نمی‌شود که به آن می‌گویند «علت ناباروری با علت ناشناخته».

دکتر پارسانژاد می‌گوید: درمان‌های همه اینها مشخص و موجود است اما با همه درمان‌ها همچنان ۱۵ درصد از بیماران و حتی بیشتر بارور نمی‌شوند. اینها کسانی هستند که برای بارور شدن به روش IVF نیاز دارند.

چند درصد از زنان با روش IVF باردار می‌شوند؟

در تکنیک کمک‌باروریِ IVF، تخمک از زن و اسپرم از مرد گرفته می‌شود و در لوله آزمایش با هم ترکیب می‌شوند که تبدیل به جنین می‌شود. جنین ایجادشده ۴ تا ۵ روز در آزمایشگاه نگهداری می‌شود و بعد به رحم زن منتقل می‌شود. از شروع پروسه IVF تا زمان تشکیل جنین حدود یک ماه یا اندکی بیشتر طول می‌کشد.

رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران می‌گوید: یکی دو روز طول می‌کشد تا جنین از لوله رحم وارد رحم شود. گاهی جنین مشکل ژنتیکی دارد و بدن مادر، آن را قبول نمی‌کند. مثلا جنین سندروم داون دارد، یا مشکل قلبی ژنتیک دارد، یا سن مادر بالاست و… .

به گفته این فلوشیپ نازایی، روش IVF در بهترین مراکز ناباروری دنیا هم تنها حدود ۳۰ تا ۳۷ درصد جواب می‌دهد؛ یعنی از حدود ۱۰۰ زوج که IVF انجام می‌دهند، فقط ۳۷ درصد (حدود یک‌سوم) بارور می‌شوند.

کمتر از ۱۰ درصد زنان نابارور نیازمند IVF هستند

دکتر پارسانژاد می‌گوید: این طور نیست که IVF همان ابتدای کار به عنوان روش کمک‌باروری انتخاب ‌شود. وقتی زوجین بعد از گذشت یک سال از ازدواج‌شان به ما مراجعه می‌کنند و از ناباروری خود می‌گویند، ما چند سوال از آنها می‌پرسیم؛ اول این که آیا از روش‌های جلوگیری استفاده نمی‌کنید؟ دوم؛ آیا شوهرتان مسافرت‌های دور نمی‌رود و همیشه با شما است؟ سوم؛ آیا هفته‌ای ۳ بار با هم نزدیکی دارید؟

این فلوشیپ نازایی ادامه می‌دهد: بعد آزمایش‌های لازم را روی زن و مرد انجام می‌دهیم. اولین آزمایش همیشه برای مرد است. مردها تنها با یک آزمایش معلوم می‌شود که بارور هستند یا نه ولی درمورد زنان دشوار است. چون همان طور که گفتم، ناباروری زنان عامل رحمی دارد تا عامل تخمک‌گذاری که پزشک، همه اینها را باید بررسی کند. بعد از انجام آزمایش و عکس و سونوگرافی و… پزشک سعی می‌کند همه مشکلات مربوط به رحم و … را با دارو یا جراحی برطرف کند اما اگر باز هم باروری رخ نداد، آن‌وقت به سراغ IVF می‌رویم.

دکتر پارسانژاد روی این نکته تاکید می‌کند که همه زنان به IVF نیاز ندارند. کمتر از ۱۰ درصد یا حدود ۱۰۰ نفر از زنان نابارور برای باروری به IVF نیاز پیدا می‌کنند.

قابلیت تعیین جنسیت در IVF صحت دارد؟

بسیاری از زوج‌ها علاوه بر IVF تمایل به تعیین جنسیت فرزند خود نیز دارند و پول بیشتری می‌پردازند تا جنینی با جنسیتی که خود می‌خواهند، تشکیل شود. دکتر پارسانژاد اما می‌گوید: این طور نیست که هرکس از راه رسید، بگوید جنسیت بچه‌ام فلان باشد و ما هم قبول کنیم. چون اگر بخواهیم دست باز عمل کنیم، توازن بین جمعیت دختران و پسران در جامعه به هم می‌خورد. تعیین جنسیت هم جنبه اخلاقی و قانونی دارد و هم جنبه علمی.

رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران با اشاره به این که این کار شیوه‌نامه و قانون دارد، توضیح می‌دهد: یکی از قوانین این است که هیچ زنی در بارداری اول نمی‌تواند چنین درخواستی داشته باشد. اگر زنی دو فرزند پسر دارد و یک دختر بخواهد، می‌تواند درخواست تعیین جنسیت بدهد.

این فلوشیپ نازایی در پاسخ به این که آیا تعیین جنسیت ۱۰۰ درصد جواب می‌دهد، می‌گوید: اگر علمی برخورد کنیم، تعیین جنسیت ۱۰۰ درصد جواب می‌دهد. چون ما از ابتدا جنسیتِ مثلا پسر را در رحم زن می‌گذاریم. فقط بستگی دارد که زن با روش IVF بارور شود که همان طور که گفتم، احتمال باروری با این تکنیک فقط ۳۷ درصد است.

احتمال دوقلوزایی و چندقلوزایی در روش IVF

دکتر پارسانژاد در پاسخ به این سوال که آیا احتمال دوقلوزایی و چندقلوزایی در روش IVF بالا است، می‌گوید: القای این حرف که کاری می‌کنیم که شما بیشتر از تک‌قلو به دنیا بیاروی، جسارت به شعور مردم است. داروهایی که ما تجویز می‌کنیم، احتمال دوقلوزایی را کمی بالا می‌برد اما اینطور نیست که بگوییم احتمال چندقلوزایی در روش IVF بالا و ۱۰۰ درصدی است.

به گفته رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران، احتمال دوقلوزایی در روش IVF هفت تا هشت درصد و احتمال سه‌قلوزایی فقط دو درصد است. حالا نه این که هرکس سه‌قلو دارد، حتما IVF کرده است. من خودم سه‌قلو دارم و آن زمان هم IVF هنوز ابداع نشده نبود.

آمار تولد کودکان ایرانی با تکنیک IVF

باروری به روش IVF در سال ۱۳۶۸ در استان یزد راه افتاد. در دنیا هم برای اولین بار در سال ۱۹۷۸ در انگلستان انجام شد. از آن تاریخ تاکنون حدود ۵ میلیون کودک با این روش در دنیا متولد شده‌اند. رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران درباره آمار تولد کودکان ایرانی به روش IVF توضیح می‌دهد: آمار دقیقی از این که چه تعداد کودک در ایران از طریق IVF به دنیا آمده‌اند، نداریم.

تا چند بار مُجازیم IVF کنیم؟

رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران درباره تعداد دفعاتی که می‌توان روش IVF را برای باروری انجام داد، می‌گوید: این تکنیک سقفی ندارد و بستگی به قرارداد و گایدلاین هر کشوری دارد. هنوز در هیچ جای دنیا قانونی نیامده که تعیین کند چند بار IVF کافی است. ممکن است تا ۹ بار هم IVF را برای بیمار تکرار کنیم و بار آخر باردار شود. بعضی‌ها هم با IVF اول حامله می‌شوند. ولی همان‌طور که گفتم، سقف و محدودیتی ندارد.

هزینه یک بار IVF چند؟

رئیس هیات مدیره انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران درباره هزینه‌های IVF می‌گوید: درباره هزینه‌اش چیزی نگویم بهتر است. مثلا در تهران برای یک IVF باید تمام زندگی‌ات را بدهی ولی در شهرستان‌ها هزینه‌اش کمتر از عمل آپاندیس درمی‌آید