دریاچه «چیتگر» میزبان صدها پرنده مهاجر

محسن چاووشی با صدای زخمی‌اش توی گوشم می‌خواند: «دریا واسه کشتیای بی‌سرنشین جا نداره / پس من چرا غرق بودم تهران که دریا نداره…» تهران دریا ندارد، درست! اما این همه مرغ دریایی که تن‌های سفیدشان را ول داده‌اند توی هوا اینجا چه می‌کنند. کنار آسمانخراش‌های منطقه 22 تهران. این مرغ‌های دریایی میهمانان جدید تهران هستند، میهمانانی که حدود یک ماه است به پایتخت دود و جمعیت آمده‌اند. 
آنطور که یک پرنده‌شناس به «شرق» گفته این پرنده‌ها مهاجرانی از اروپای شرقی و شمال سیبری هستند که برای زمستان‌گذرانی مثل همیشه به ایران آمده‌اند و رهسپار تالاب‌های فارس و خوزستان بودند اما سر راهشان به جنوب بیخ گوش تهران با پهنه آبی بزرگی مواجه شده‌اند که سال قبل اینجا نبود. دریاچه چیتگر را از آسمان دیدن همانا و فرمان فرود از سوی سردسته همان.  نتیجه آن شد که حالا تهران میزبان این پرنده‌های زیبای مهاجر است. 
فراز و فرودشان در آسمان و روی آب دریاچه چیتگر تصویر زمخت برج‌های بلند مرتبه منطقه 22 که مثل علف هرز از هر گوشه و کناری بالا رفته‌اند و جرثقیل‌های غول پیکر روی سرشان را قابل تحمل کرده است. تصویری که تا چندی پیش حتی تصورش در تهران هم محال بود. چاووشی همچنان با ناله تکرار می‌کند«تهران که دریا ندارد…» اما مرغ‌های دریایی تهران با جیغ‌های خفیف‌شان به شما رویای دریا می‌دهند، چشم‌هایتان را ببندید انگار که دریایی را از جایی دور بار زده باشند تا تهران.
این مرغ‌های دریایی مردمی که به تماشای دریاچه رفته‌اند را هم سر ذوق آورده‌اند حتی اگر دمای هوای دریاچه دور و بر صفر درجه بچرخد و بادی سرد گوش‌هایتان را کرخت کند. اما لحظه‌ای که یکی از این مرغ‌ها از بین صدها مرغ دیگر روی آب خیز بر می‌دارد و مستقیم می‌آید سمت‌تان تا تکه نانی را که روی دست گرفته‌اید بقاپد سرمای سوزناک و باد را فراموش می‌کنید. 
دختر جوانی آن‌سوتر چند پفک را با ذوق سمت دریاچه گرفته، انگار که مرغ‌ها رنگ نارنجی پفک را بیشتر بپسندند روی هوای اطرافش تجمع می‌کنند و برای ربودنش با بال‌هایشان به همدیگر تنه می‌زنند. یکی از پفک‌ها از دست دختر می‌افتد توی آب، چند مرغ از توی هوا راهشان را کج می‌کنند سمت جایی که سقوط کرده و یکی که از همه زبل‌تر است با نوک طلایی‌اش آن را می‌قاپد و سرخوشانه بال می‌زند سمت مرکز آب. یکی از نگهبان‌های دریاچه که کنارمان ایستاده است به سمت مرغ‌ها و آدم‌ها اشاره می‌کند و بی‌آنکه چیزی بپرسم خودش شروع می‌کند به گفتن: «از یک ماه پیش آمده‌اند، اول تعدادشان کم بود بعد یکباره زیاد شدند، خیلی هم با مردم راحت هستند و پفک و کرانچی و نون می‌خورند، گاهی هم دیدم از ماهی‌های ریز توی آب بر می‌دارند اما چون ماهی‌ها خیلی کم روی سطح آب می‌آیند به همین خاطر بیشتر از غذایی که مردم برایشان می‌ریزند تغذیه می‌کنند.»
پرسیدم فقط همین‌جا سمت ساحل شرقی دریاچه که ایستاده‌ایم هستند یا جاهای دیگر هم می‌شود پیدایشان کرد، گفت: «آن طرف سمت ساحل غربی هم هستند، آنجا هم تعدادشان خیلی زیاد است و صبح تا شب در هوا می‌چرخند یا روی آب شنا می‌کنند. شب هم که می‌شود یا وقت‌هایی که جمعیت زیاد می‌شود همه می‌روند وسط دریاچه دور هم جمع می‌شوند، که لابد بخوابند، از دور که نگاهشان کنی انگار یک جزیره سفید وسط دریاچه باشد.»
بین آنهایی که به شوق مرغ‌های دریایی کنار نرده‌های ساحل دریاچه ایستاده‌اند و به سمتشان دست‌ها را با تکه‌های نان یا پفک و چیزهای دیگر دراز کرده‌اند هم بساط تحلیل و نظردهی درباره این مرغ‌ها داغ است. پیرمردی با ریش سفید و پروفسوری‌ منظم، هر دو دستش را توی جیب کرده و برای چهار، پنج نفری که مشتاقانه دوره‌اش کرده‌اند، توضیح می‌دهد: «اینها را قالیباف برای زیبایی دریاچه آورده است، فکر می‌کنم از شمال آنها را گرفته و به اینجا آورده‌اند.»
 همین‌طور که حرف می‌زند سرش را تکان می‌دهد و ادامه می‌دهد: «این مرغ‌ها عاشق آب هستند و به همین  دلیل از اینجا نمی‌روند، به همین خاطر هم ولشان کردند بدون اینکه ترس از فرارشان داشته باشند.»اگرچه پیرمرد سپیدموی ساحل دریاچه درباره مرغ‌های دریایی دریاچه چیتگر تهران اینطور به آن چهار، پنج نفر توضیح می‌داد اما محمد توحیدی‌فر پرنده‌شناس ساکن تهران در این‌باره به «شرق» می‌گوید: «سال‌های قبل در همین فصل‌ در تعداد خیلی کم از این‌گونه پرنده که ما به اسم «کاکایی» آنها را می‌شناسیم در اطراف کانال رودخانه کن قابل مشاهده بود اما با راه‌اندازی دریاچه چیتگر و ایجاد این پهنه وسیع آبی به شکل بسیار چشمگیری بر تعداد آنها افزوده شده است. تهران مسیر مهاجرت این مرغ‌هاست و احتمالا وقتی از شمال کره زمین به سمت جنوب می‌رفتند بین راه متوجه این دریاچه شدند و همین جا ساکن شدند.» 
او در ادامه می‌گوید: «این مرغ‌ها تابستان‌ها را در اروپای شرقی و شمال سیبری می‌گذرانند و آنجا زادآوری می‌کنند، زمستان‌ها هم به سمت تالاب‌ها و سدهای جنوب ایران در استان‌های فارس و خوزستان می‌روند. این‌گونه پرنده، به پرنده فرصت‌طلب معروف است و بیشتر مواد غذایی که برایشان ریخته شود را می‌خورند، حالا هم که در دریاچه چیتگر ساکن شده‌اند از پسماندی که مردم می‌ریزند و چیزهایی دیگر که در آب پیدا می‌شود تغذیه می‌کنند.»
توحیدی‌فر همچنین درباره اینکه این مرغ‌ها تا کی در تهران خواهند ماند گفت: پیش‌بینی می‌کنم حتی با نوسانات آب و هوایی تا آخر اسفند اینجا بمانند و اگر مشکل خاصی برایشان پیش نیاید این دریاچه را به‌عنوان محل زمستان‌گذر خود انتخاب کنند، این برای این‌گونه پرنده معمول است و در محیط‌های شهری و ارتباط با انسان‌ها هم تحمل بالایی دارند. اما ارتباط و اعتمادشان به انسان‌ها تابعی از عدم احساس خطر یا رفتارهای خصمانه‌ای است که  می‌بینند، اگر کسی اذیتشان نکند در آینده هم به انسان‌ها نزدیک می‌شوند و سال‌های آینده هم دوباره به اینجا خواهند آمد، اما اگر اذیت شوند اینطور نخواهد بود و ممکن است مسیر مهاجرتشان را عوض کنند.»
چند سال پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد که آلودگی هوای تهران کلاغ‌های سخت جان شهر را هم فراری داده است. برای شهری با این وضعیت میزبانی از این پرنده‌های دریایی دوست‌داشتنی و زیبا نعمتی فراموش‌نشدنی است اما باید دید هم هوای پایتخت و هم مردمی که برای دیدن دریاچه می‌روند آنقدر با کاکایی‌ها دوست خواهند بود که سال‌های دیگر هم شاهد آمدنشان باشیم.