خطر بلک لیست زدگی آکادمیک و سقوط رنکینگ جهانی ایران در علم

بلک لیست اصطلاحی است که اخیرا از طریق وزارت علوم و تحقیقات و فناوری به منظور شناخت نشریات نامعتبر به کاربرده می شود. در این جا چند نکته مطرح است؟ آیا مشکلات پژوهشی و چاپ مقاله تنها با اعلام چند ده یا چند صد نشریه نامعتبر حل می شود؟ آیا  ارسال مقاله به مجلات فارسی معتبر زمان بر نیست و نباید این موضوع پیگیری شود؟ آیا نباید در زمینه اعلام مجلات نامعتبر (Black List) به معیارهای بین المللی احترام بگذاریم یا به دنبال معیار خودمان هستیم؟ چقدر دانشگاه های ما در رنکینگ های جهانی موفق بودند که امروزه ما به صورت ماهانه بلک لیست نشریات را ارائه می دهیم؟ آیا به تامین و افزایش بودجه پژوهشی واحدهای پژوهشی فکر کرده ایم یا فقط راهکار را بلک لیست می دانیم؟ آیا بلک لیست زدگی در طولانی مدت باعث سقوط رنکینگ جهانی ایران در تولید علم نمی شود؟

به گزارش خبرنگار عصر خبر، هم اکنون رتبه اول خود را به ترکیه واگذار کردیم که موضوع دردناک و قابل تاملی است. خیلی از مجلاتی که ما در بلک لیست قرار دادیم جز مجلات تراز اول و برخی دارای Impact factor (لازم به ذکر است که ایمپکت فاکتور به تعداد استناد یک ساله به یک مقاله در یک مجله گفته می شود)  بالایی است. حال با این تفاسیر ملاک ما برای ارزیابی مجلات بی اعتبار حقیقتا چیست؟

به سراغ یکی از پژوهشگران دانشگاه می رویم ، فردی که یکی از نخبگان کشور محسوب می شود ، خانم  الف می گوید: موضوع از آن جا شروع می شود که برخی ژورنال ها مقالات را بسیار سریع شروع به قبول کردن می کنند.  یک استاد که تقریبا 80 درصد مقالات خود را در این ژورنال به چاپ رسانده اقدام به درخواست ارتقا می کند و سایر همکاران وی به  این ژورنال حساس می شوند. در بررسی معلوم می شود که سردبیر خیلی امر داوری را برای مقالات ایرانی جدی نمی گرفته و بنابراین بدون آن که موضوع را به اطلاع سردبیر برسانند به یکباره تصمیم به تحریم آن می گیرند.

وی افزود: من به راحتی می توانم مقالاتی را در همان دوره از ایرانیان به شما نشان بدهم که طی چهار سال گذشته به تعداد زیادی مورد استناد قرار گرفته اند ولی هیج یک از نویسنده های استاد حتی جرات قرار دادن مقاله در تقاضای  ارتقای خود نکردند! آیا این ظلم به جامعه علمی نبود؟ آیا در وزارت علوم نمی توانستند تصمیم بگیرند که مثلا مقالات مورد قبول در این ژورنال را تنها در صورتی امتیاز می دهند که 20 بار توسط افراد غیر ایرانی مورد استناد قرار گرفته باشد؟ متاسفانه در زمینه های علمی ما خیلی عجولانه رفتار می کنیم. خیلی راحت با دست رنج دیگران صرفا به خاطر اینکه یک یا چند مقاله از آن به اصطلاح کم محتوای بوده می خواهیم در لیست به اصطلاح سیاه خودمان اضافه  کنیم و با این کار  با آبروی بسیاری نیز بازی می کنیم . آیا می دانید یکی از اساتید بسیار با سواد یکی از دانشگاه های شهر تهران به خاطر داشتن مقالات فراوان در این ژورنال که شما نام بردید را مسخره کرده اند غافل از اینکه بسیاری از مقالات ایشان در آن ژورنال جزو مقالات پراستناد بوده اند.  اگر آخرتی در کار باشد مطمئن باشید مسببان این کار به شدت مورد موآخذه قرار خواهند گرفت.
 
 آقای دکتر ع یکی دیگر از محققان دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی است ، می گوید: متاسفانه در بین برخي قشر فرهیخته! عقده های درونی بیشتر است مگر ارزش دهی ISI را شما به مجله ای می دهی که برای مجلات اینگونه یک عده اش را قبول و  یک عده اش را رد می کنی!!مجلات خودتان که تنها مقالات خودتان را چاپ می کنند و خارج از در دانشگاه 2 ریال هم ارزش علمی ندارد یک دانشجوی بدبخت ارشد یا دکتری پس از ماهها وقت گذاشتن روی پایان نامه اش در حالی که استاد راهنمایش کمترین زحمت را کشیده وقتی می خواهد مقاله دهد همین دوستان مثل کرم به دانشجو می چسبند که باید در مقاله اسم آنها اول باشد تا بتوانند از این طریق رشد علمی و … بنمایند.

 آقای د دیگر پژوهشگری است که می گوید: به نظر من مجله ی نامعتبر وجود ندارد. بلکه نویسنده ی نامعتبر وجود دارد و دلیلی وجود ندارد که مقاله ای چاپ بشود  و هزینه ای گرفته نشود! من خودم مقاله فرستادم مجله پولی چاپ نکرده ولی مجله ی غیر پولی چاپ کرده  است.

اما در این باره رییس مرکز منطقه‌یی اطلاع‌رسانی علوم و فناوری با اعلام کسب رتبه بیستم تولید مقالات علمی جهان توسط ایران و قرار داشتن در رتبه دوم منطقه پس از ترکیه براساس تازه ترین آمار پایگاه ISI – از ابتدای سال جاری میلادی تا ماه نوامبر- اظهار داشت: از ابتدای 2013 تاکنون، آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و ژاپن به عنوان پنج کشور برتر تولیدکننده علم جهان، حدود 60 درصد مقالات نمایه شده در ISI را ارائه کرده اند.

سرپرست پايگاه استنادي علوم جهان اسلام (ISC ) با ارائه آخرين آمارها از توليد علم ايران، خاطرنشان كرد: دانشمندان و پژوهشگران ايران به تازگي 1.58 درصد از كل توليد علم دنيا را به خود اختصاص داده اند.

 جعفر مهراد با بيان اينكه به طور كلي در جهان، سه نظام استنادي ISC در ايران، Scopus در هلند و ISI در ايالات متحده آمريكا دانشگاههاي جهان را رصد مي كنند، ادامه داد: به تازگي بعضي كشورها مانند هندوستان و مالزي نيز كوشيده اند تا نظام هاي استنادي خود را تاسيس كنند اما هنوز اخبار منتشر شده اي از مطالعات و يافته هاي اين نظام هاي استنادي در دسترس نيست.
وي اذعان داشت : طبق داده هاي موجود در پايگاه استنادي Scopus ، جمهوري اسلامي ايران تا 6 مهرماه جاري با توليد 27306 مقاله رتبه اول منطقه و مقام 16 توليد علم جهان را در اختيار دارد.

به گفته سرپرست پايگاه استنادي علوم جهان اسلام، رتبه نخست توليد علم جهان با 378382 (21.84 درصد از كل توليد كل علم جهان) تا اين زمان مربوط به ايالات متحده آمريكاست و سپس كشورهاي چين، انگلستان، آلمان، و ژاپن به ترتيب با توليد 267742 مقاله (15.45 درصد از كل توليد علم جهان)، 108748 مقاله (6.28 درصد از كل توليد كل علم جهان)، 98947 مقاله (5.71 درصد از كل توليد كل علم جهان) و 79743 مقاله (4.60 درصد از كل توليد كل علم جهان) رتبه هاي دوم تا پنجم را به دست آورده اند.

  مهراد اعلام كرد: كشور هندوستان هنوز تا اين تاريخ مقام ششم جهان را از نظر توليد علم در اختيار دارد و 69904 مقاله تا اين تاريخ توليد كرده است. رتبه هاي هفتم تا دهم به كشور هاي فرانسه، ايتاليا، كانادا و اسپانيا تعلق دارد. استراليا، كره جنوبي، برزيل، هلند و تايوان نيز موفق به كسب رتبه هاي 11 تا 15 توليد علم جهان شده اند.

وي بيان كرد: تا 21 مرداد سال جاري، تايوان در مقام 16 و بعد از جمهوري اسلامي ايران قرار داشت. اكنون تايوان با يك مرتبه صعود و با توليد 27487 مقاله نسبت به جمهوري اسلامي ايران پيشي گرفته است.

رئيس مركز منطقه اي اطلاع رساني علوم و فناوري، افزود: فدراسيون روسيه با توليد 25773 مقاله بعد از جمهوري اسلامي ايران قرار دارد. در حاليكه سوئيس تا تاريخ اعلام شده جايگاه 17 توليد علم را به خود اختصاص داده بود اكنون در جايگاه 18 نشسته است.

سوال اینجاست با این آمار که حتی ایران هم به سایت تامپسون رویترز و اسکوپوس استناد می کند اما از همین نمایه ها که از جمله مهمترین نمایه های دنیا جهت ارزیابی تولید علم در دنیاست مجله در بلک لیست قرار می دهد، نباید در اعلام نشریات بی اعتبار تجدید نظر کنیم؟ آیا ما خود را از سایت تامسون و اسکوپوس اصلح تر می دانیم که مجلات آن ها را در بلک لیست قرار می دهیم.؟!

چرا آنقدر کنکور بی اهمیت شده که همه دانشجو هستند؟ به جای پرداختن به مطالبی که خلاف تخصص ماست و با احترام به نمایه های بین المللی به موارد کم اهمیت می پردازیم. در خارج از ایران هستند مقالاتی که در مجلات Drop  شده (اصطلاح دراپ به این معنی است که مجله از لیست ISI خارج شده، سایت تامپسون رویترز هر ساله تعدادی مجله را به لیست خود اضافه می کند که اصطلاحا به آن Add می گویند و تعدادی از مجلات را بر اساس بررسی های سالیانه از لیست خارج می کند که اصطلاحا می گویند Drop  شده است ) اما پژوهشگران خارجی در اروپا در آن ها مقاله خود را به چاپ می رسانند، زیرا آن ها معتقدند نتایج آثار پژوهشی آن ها به عنوان یک اثر مورد مطالعه در دسترس دیگران باشد تا از اطلاعات آن استفاده علمی شود و نه صرفا دستاوردی که از بین قوانین پر پیچ و خم آکادمیک و دولتی به چاپ می رسد و فردا محقق چاپ کننده مقاله با هزاران مشکل ریز و درشت مواجه شود.