“کودکان کار ” در گفتمان وزیر کار و رفاه

عصر خبر: موضوع کودکان کار چالشی جهانی است و ایران نیز نمی‌تواند از این مساله مستثنی باشد؛ در این میان مسئله مهمی که شاید ذهن صاحبنظران، نهادهای مدنی و روزنامه نگاران فعال در این حوزه را مشغول کرده باشد، رویکرد دولت جدید به موضوع کودکان کار است.

برای پاسخ به این سوال بهترین شیوه، واکاوی گفتمان علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. آنچه در ذیل می‌آید عنوان یادداشت دکتر روزبه کردونی مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که با عنوان “کودکان کار در گفتمان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی” برای انتشار در اختیار ایسنا قرار گرفته است:

طبق برآورد سازمان بین‌المللی کار، در سال 2012 حدود 168 میلیون نفر کودک کار وجود داشته است (10.6 درصد از کل جمعیت کودکان جهان) که بیش از 85 میلیون نفر آنها درگیر کارهای پرخطر بوده‌اند.

از این تعداد 78 میلیون نفر در آسیا و اقیانوسیه، 59 میلیون نفر در جنوب صحرای آفریقا، 12.5 میلیون نفر در آمریکای جنوبی و حوزه کارائیب و 9 میلیون نفر در خاورمیانه و شمال افریقا بسر می‌برند.

همین برآورد اعلام کرده است که جنوب صحرای آفریقا با 21.4 درصد بالاترین نسبت کودکان کار به کل جمعیت کودکان را شامل می‌شود. این در حالی است که این نسبت در آسیا و اقیانوسیه 9.3 درصد، در آمریکای لاتین 8.8 درصد و در خاورمیانه و شمال آفریقا 8.4 درصد است. 60 درصد کودکان کار در بخش کشاورزی، 25 درصد در بخش خدمات، حدود 7.5 درصد در بخش صنعت شاغل هستند و تنها یک نفر از هر پنج نفر آن‌ها مزد دریافت می‌کند.

این اطلاعات و آمار نشان می‌دهد که مساله کودکان کار یک چالش جهانی است و برهمین اساس جمهوری اسلامی ایران نیز نمی‌تواند ازاین مساله مستثنی باشد.

در این میان پس از انتخابات 24 خرداد و روی کار آمدن دولت تدبیر سوال مهمی که شاید ذهن صاحبنظران، نهادهای مدنی وروزنامه نگاران فعال در این حوزه را مشغول کرده باشد، رویکرد دولت جدید به موضوع کودکان کار است. برای پاسخ به این سوال بهترین شیوه، واکاوی گفتمان دکتر علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. بر این اساس این مقاله به تحلیل گفتمان علی ربیعی در خصوص کودکان کار می‌پردازد و بدین منظور متن سخنرانی وی در سومین نشست جهانی محو کار کودک (که در مهر 1392 در برزیل برگزار شده است) انتخاب و پیش فرض‌های این متن بررسی شده است.

لازم به ذکر است، در تحلیل گفتمان پیش‌فرض‌ها، افکار قالبی و پیشداوری‌ها، زیرساخت استدلال و استنتاج نویسنده یا گوینده را شکل می‌دهند. بنابراین شناخت پیش‌فرض‌ها، تحلیل‌گر را قادر می‌سازد به لایه‌های زیرین یا اهداف واقعی صاحب اثر پی ببرد.

واکاوی متن انتخاب شده نشان می‌دهد گفتمان ربیعی در خصوص کودکان کار شامل شش پیش فرض گفتمانی است که در ذیل به آنها اشاره شده است:

1 به اشتراک گذاشتن دانش

یکی از پیش فرض‌های گفتمانی ربیعی، ضرورت به اشتراک گذاشتن دانش برای پیشبرد مقابله با کار کودکان است. در گفتمان وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی ایران شناخت سیاست‌ها، ابداعات نهادی، و قانون‌گذاری در چارچوبی تطبیقی، برای تشریک مساعی و هم‌چنین اقدام مؤثر در سطح ملی یکی از الزامات موفقیت در مواجهه با مقوله کودکان کار است.

2- مساله اشتغال

دیگر پیش فرض گفتمانی علی ربیعی برای کنترل موضوع کودکان کار، بهبود وضعیت “اشتغال” است. ربیعی بر این باور است که موفقیت وقتی حاصل می‌شود که بتوان مسأله اشتغال و فقر بزرگسالان را بهبود داد. وی بیان می‌کند باید با رشد اقتصادی پایدار، قدرت دولت برای حمایت منعطف از فقرا و استقرار نظام جامع تأمین اجتماعی را افزایش دهیم.

3- تشکیل بانک‌های اطلاعاتی کارآمد

دسترسی به اطلاعات آماری دقیق در حوزه کودکان کار از دیگر مولفه‌های گفتمانی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در متن بوده است. همین جا باید متذکر شد کلید واژه “بانک اطلاعاتی” یک از گزاره‌های اصلی گفتمانی دکتر ربیعی است. اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ، ﺗﺪوﻳﻦ بانک‌های اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ نه تنها در این مقوله بلکه در سایر بخش‌ها هم از کلید ارکان گفتمانی ربیعی است و براین اساس به عنوان یکی از روﻳﻜﺮدﻫﺎ و مأموریت‌های اﺳﺎﺳﻲ وزارتخانه کار، تعاون و رفاه اجتماعی اعلام شده است.

4- الگوهای توسعه، عامل ایجاد کودکان کار

یکی از اصلی‌ترین پیش فرضهای سخنان ربیعی در برزیل که شاید بتوان آن را جان کلام این متن نیز در نظر گرفت بیان این موضوع است که “مسأله کار کودکان برآمده از الگوی توسعه کشورهاست”. ربیعی پیش از طرح این مطلب بر این جامعه شناس بودن خود تاکید می‌کند تا به مخاطبین این پیام را ارسال کرده باشد که این تحلیل را به عنوان یک صاحبنظر اجتماعی ارائه می‌دهد نه به عنوان وزیر یک کشور در حال توسعه.

علی ربیعی با بیان این نکته که کار کودکان یک واقعیت اجتماعی است به تببین این مساله که تحمیل الگوی نئو لیبرالی توسعه بر کشورهای فقیر باعث ناکارامد شدن راهبردهایی نظیر آموزش و حمایت اجتماعی گردیده است عنوان می‌کند تقسیم ناعادلانه ثروت برنامه‌ریزی برای کودکان را پیچیده‌تر کرده است.

5 تاثیرگذاری روابط بین الملل بر کار کودکان

اشاره به تاثیر خشونت گرایی بویژه جنگ و تحریم بر کار کودکان دیگر محور گفتمانی در متن مورد بررسی است. ربیعی بر این اساس بر ضرورت خشونت زدایی در روابط بین الملل تاکید می‌کند و خواستار برخورد فعالانه‌تر دولتها در این خصوص می‌شود.

6- ضرورت استفاده از ظرفیتهای بومی

در گفتمان ربیعی یک راهکار مهم در مواجهه با مساله کودکان کار استفاده از ظرفیتهای فرهنگی بومی، ملی و دینی برای مقابله با این پدیده موثر است. ربیعی برای تقویت این تحلیل و تاکید براینکه متون دینی به مقوله کودکان توجه دارند به حدیثی از پیامبر اسلام اشاره می کند که فرموده‌اند: “کودکان خود را بزرگ دارید و با آنان رفتاری شایسته داشته باشید “. در همین چارچوب وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی بیان می‌کند که دولت جمهوری اسلامی ایران تلاش برای محو بدترین اشکال کار کودکان را وظیفه‌ای اخلاقی و دینی تلقی می‌کند.

نتیجه گیری

در گفتمان علی ربیعی مدل‌ها و الگوهای توسعه، نابرابری ذاتی جوامع در حال توسعه، فقر و بیکاری و خشونت گرایی در عرصه بین الملل از جمله علل اصلی تاثیر گذار بر شکل گیری کار کودکان به شمار می‌آیند. ربیعی همچنین در بیان راهکارها جهت مقابله با کار کودکان به ایجاد اشتغال، اشتراک دانش، دسترسی به امار دقیق، اجتماعی دیدن کار کودکان و استفاده از فرهنگ‌های بومی، ملی و دینی تاکید دارد.