تقریرنویسی سید علی خمینی بر درس خارج سید حسن خمینی

عصر خبر :تقریرات، عنوان آثاری عمدتاً در فقه  و اصول، که مؤلفان آنها به مبانی، دلایل و توضیحات استاد خود در دوره درس خارج پرداخته‌اند. (دانشنامه جهان اسلام، ج7، ص776)

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی جماران،  از دیرباز تقریرخوانی دروس اساتید، در حوزه‌های علمیه مرسوم بوده است، بدین صورت که بعضی از شاگردان برجسته و خوش فهم، درس استاد را در محضر ایشان می­‌خواندند و شاگردان به اشکال و ایراد می­‌پرداختند و استاد به آن‌ها پاسخ می­‌داد. در تقریر مکتوب نیز پس از پایان هر درس شاگردانی درس را به قلم خود می­‌نوشتند. بنا به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی، اصطلاح تقریرات به این معنا از اواخر قرن دوازدهم متداول شده است. عالمان مشهور و بزرگی دست به تقریر­نویسی زده‌­اند که از صاحب مفتاح الکرامه که تقریرات درس استادش، سیدمحمدمهدی بحرالعلوم را می­‌نوشت، می­توان یاد کرد. برخی اساتید بزرگ نیز به نوشته‌­های شاگردان‌شان بسیار اهمیت می­‌دادند و آنان را بر این کار تشویق می­‌کردند، از جمله میرزا حسن شیرازی به این نکته توجه داشت و بهترین تقریرات را نیز در حضور دیگران معرفی می‌کرد. (الذریعه إلی تصانیف الشیعة،ج1، ص363)

همچنین در دوران معاصر نیز آیت‌الله بروجردی از کسانی که تقریرات خوبی داشتند، تمجید می­‌کرد و به آنان جایزه نیز می‌داد. از این رو سنت تقریر­نویسی که در قم مرسوم نبود، رونق بیش­تری گرفت.(مبانی و سبک استنباط آیت‌الله بروجردی در مصاحبه با آیت‌الله منتظری، مجله حوزه، سال8، ش1و2). پس از رواج این سنت، تقریرات بسیاری در این خصوص نوشته و به چاپ رسید که در جای خود یادکردنی است. برخی از مشهور­ترین آن‌ها عبارت است از: مطارح الانظار، میرزا ابوالقاسم تهرانی؛ فوائد‌الاصول، محمدعلی کاظمی؛ أجود التقریرات، سیدابوالقاسم خوئی؛ نهایة الافکار، محمد­تقی بروجردی و… .

تقریر­نویسی از سویی موجب یادگیری بهتر و ماندگارتر مقرّر و پیشرفت قدرت استنباط او می­‌شود و از سوی دیگر، برای محققان بعدی این امکان را فراهم می­آورد که آخرین آرای مطرح شده در آن زمینه را بشناسند و بررسی و نقد کنند. همچنین از فراموش شدن آرای صاحب‌نظران، پس از مرگ آنان، جلوگیری می کند.(دانشنامه جهان اسلام، ج7، ص777)  در میان شاگردان امام خمینی‌‌(س) نیز، افراد برجسته‌­ای بودند که به تقریر دروس ایشان پرداخته‌­اند از جمله: آیت‌الله منتظری، آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله لنگرودی، آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله طاهری خرم آبادی و … که برخی از این تقریرات به چاپ رسیده و برخی نیز در حال آماده ­سازی می­‌باشد.

کتاب ارزشمند «الافادات و الاستفادات» با پیروی از سنّت نیکوی تقریر­نویسی به رشته تحریر در­آمده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی خمینی نوه گرامی حضرت امام با حضور فعّال و پرشور در درس برادر گرامی خود حضرت آیت الله سیدحسن خمینی، و با ذوق سرشاری که خداوند به ایشان عنایت کرده، به تقریر دروس خارج استاد پرداخته است. مقرر محترم در مقدمه آورده است:

این کتاب تنها مطالبی که برادر معظم در درس بیان داشتند، نیست، بلکه مطالب درس را نظمی جدید داده و برخی از مثال­‌های مطرح شده در درس را نیز تغییر و بعضی مطالب و مباحث را توضیح داده‌­ام. این تغییرات را نیز از نظر استاد گذرانده‌­ام.

در پاورقی کتاب نیز نکاتی که با عنوان «اقول» آمده، عبارت است از اشکالات و یا توضیحاتی که توسط اینجانب نسبت به درس داشته‌­ام.

از آنجا که درس به شکل تفصیلی بیان شده، لاجرم تقریر آن نیز به تفصیل کشیده شده و به بیان دقیق کلمات متقدمان و متأخران از اصولیان پرداخته است.

روش طرح مباحث نیز براساس کتاب ارزشمند «کفایة الاصول» آخوند خراسانی است. در حالی که به گونه­‌ای بیان شده که به بقیه نظریات و اقوال امام خمینی‌(س) نیز در موارد مختلف پرداخته شده است.

مدخل کتاب که درباره تاریخ علم اصول و تطورات آن است، مطالبی است که استاد در درس مطرح کرده و یکی از محققان آن را تعریب کرده است.  

این کتاب حاصل درس خارج سال اول و دوم اصول می‌­باشد که دارای یک مدخل و هفت امر است: امر اول: جایگاه علم اصول (مباحث معرفت‌­شناسی و هستی ­شناسی)؛ امر دوم: تعریف علم اصول؛ امر سوم: واکاوی وحدت علم و کیفیت وحدت علوم؛ امر چهارم: معیار و ملاک تمایز و وحدت علوم؛ امر پنجم: تعریف علم اصول براساس شرح و تفسیر حضرت امام، امر ششم: درباره چیستی وضع، کیستی واضع و… و امرهفتم: واکاوی معانی حرفی و کیفیت وضع حروف می باشد.

این تقریرات علاوه براینکه دربردارنده اقوال حضرت امام خمینی‌(س) در زمینه مباحث مطرح شده است، برخوردار از تتبع بسیار گسترده در اقوال بزرگان و عالمان متقدم و متأخر نیز می‌­باشد. شرح و تبیین این اقوال و در نهایت طرح اشکالات و بیان ضعف و قوت آن‌ها از برجستگی‌های این تقریرات است.

جلد اول کتاب الافادات و الاستفادات (تقریراً للبحوث الاُصولیة)، لسماحة الاستاد السیّد حسن الخمینی و به تألیف سیّد علی خمینی، برای اولین بار توسط مؤسسه چاپ و نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌(س)، در 2000 نسخه و با قیمت  30هزار تومان و در 706 صفحه با چاپی نفیس تقدیم علاقه‌­مندان شده و امید است جلدهای بعدی آن نیز، در آینده‌­ای نه چندان دور ارائه شود.