۷۵ گونه جانوری ایران در لیست «سرخ» انقراض

وی همزمان با روز جهانی گونه‌های در معرض خطر انقراض (سومین جمعه ماه می‌مصادف با ۲۸ اردیبهشت)  اظهارکرد: از ۱۰۳۶ گونه مهره دار جانوری کشور شامل ۲۰۹ گونه پستاندار، ۵۶۰ گونه پرنده، ۲۴۲ گونه خزنده و ۲۵ گونه دوزیست، ۷۵ گونه در لیست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در سال ۲۰۲۲ قرار گرفته‌اند. گونه‌ها در این لیست در سه طبقه در وضعیت بحرانی، در خطر انقراض و آسیب‌پذیر قرار دارند.

وی با اشاره به تفاوت طبقه‌بندی گونه‌ها در لیست ملی با لیست IUCN گفت: برخی گونه‌ها ماند خرس سیاه در لیست جهانی در رده آسیب‌پذیر طبقه‌بندی شوند، ولی در لیست ملی در طبقه وضعیت بحرانی قرار دارند. نگاه جهانی به گونه‌ها با رویکرد ملی متفاوت است. آسیب‌های درون زیستگاه برای این گونه‌ها بیشتر است. جزییات در دسترس ما درباره جمعیت و زیستگاه آن گونه بیشتر است و برای ما اهمیت مضاعفی دارد بنابراین آن را در طبقه بحرانی قرار می‌دهیم تا برای افزایش حفاظت از آن بتوانیم اعتبار بگیریم.

کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: مبنای عملکرد و دریافت اعتبار فهرست ملی است البته این فهرست و فهرست IUCN نزدیک به هم هستند. ما گونه‌های در وضعیت بحرانی و در خطر انقراض را در یک طبقه قرار داده‌ایم، چون اگر بخواهیم بر مبنای طبقه‌بندی IUCN عمل کنیم باید جزییات بیشتری مانند اندازه دقیق گستره جغرافیایی گونه‌ها و میزان دقیق جمعیت آن‌ها را داشته باشیم. ما چنین جزییاتی را برای گونه‌هایمان نداریم بنابراین گونه‌های در وضعیت بحرانی و در خطر انقراض را در یک طبقه و گونه‌های حمایت شده و حفاظت شده را در یک طبقه دیگر قرار داده‌ایم.

وی با بیان اینکه بیش از ۵۰ گونه ایران در طبقه در خطر انقراض و حدود ۲۵۰ گونه در طبقه حمایت شده و حفاظت شده قرار دارند، گفت: بیش از ۴۴ هزار گونه اعم از مهره‌دار، بی‌مهره، گیاهی و … در جهان در خطر انقراض هستند که ۲۸ درصد از کل گونه‌های ارزیابی شده در جهان را تشکیل می‌دهند.

موسوی در پاسخ یه این پرسش که بیشتر گونه‌های در معرض انقراض در کدام کشور‌ها زیست می‌کنند، توضیح داد: این گونه‌ها بیشتر در کشور‌های درحال توسعه هستند. این کشور‌ها با مشکلات شدید مالی و فقر مواجه و توسعه آن‌ها ناپایدار است علاوه بر آن تنوع گونه‌ای به علت برخورداری از اکوسیستم‌های متنوع در این کشور‌ها زیاد است مانند کشور‌های قاره آمریکا و حتی آسیا. اروپا تنوع گونه‌ای زیادی ندارد، ولی داشته‌های خود را به‌خوبی حفظ می‌کنند.

وی اضافه کرد: ایران کشوری است که چهارراه بین آفریقا، اسیا و اروپا محسوب می‌شود و از شمال غرب به اروپا، از غرب به آفریقا و از شرق به آسیا راه دارد. این وضعیت جغرافیایی موجب تنوع اقلیمی شده است.

این کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره در خطر انقراض‌ترین گونه‌های جانوری ایران گفت: میش‌مرغ و یوزپلنگ آسیایی به مراتب وضعیت بدتری دارند، به‌گونه‌ای که حدود ۱۹ قطعه میش‌مرغ و ۲۵ فرد یوز در کشور شمارش شده‌اند البته اقداماتی برای افزایش جمعیت این گونه‌ها در حال انجام است.

وی با اشاره به برخی از اقدامات سازمان محیط زیست برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اظهارکرد: تلاش می‌شود زیستگاه یوز در توران و میاندشت و مناطق همجوار آن را امن کنیم. یوز گونه‌ای است که خیلی بین مناطق مختلف در حال مهاجرت است و همین خصلت موجب آسیب دیدن آن می‌شود، چون خارج از زیستگاه‌های حفاظت شده امنیتی وجود ندارد و طعمه کافی نیست بنابراین تلاش می‌شود که مناطق همجوار توران و میاندشت و کریدور‌هایی که بین این مناطق وجود دارد، حفاظت شود و با انجام اقداماتی میزان طعمه افزایش یابد.

موسوی اضافه کرد: سازمان محیط زیست در تلاش برای جلب مشارکت بخش خصوصی و جوامع محلی و ایجاد معیشت پایدار است و قرار است در قالب‌هایی مانند قرق‌های اختصاصی زیستگاه را حفاظت کنند تا امن شود تا اگر یوزی از منطقه خارج شده است، تلف نشود.

این کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه افزایش نیرو‌ها برای حفاطت فیزیکی برای حفظ و ارتقای امنیت زیستگاه‌های یوز در دستور کار است، اظهارکرد: ایمن سازی جاده عباس آباد پیگیری می‌شود. تامین روشنایی جاده در حدی انجام شده است و مجاب شدن وزارت راه برای انجام این کار قدم مثبتی برای حفاظت از یوز است فنس کشی حاشیه جاده عباس‌ابد هم تا حدی انجام شده است، ولی اعتباری برای ادامه این کار هنوز تخصیص داده نشده است.

وی با بیان اینکه سازمان‌های مختلف برای حفاظت از گونه‌ها با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری لازم را نمی‌کنند، گفت: متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست به تنها متولی حفاظت از حیات وحش تبدیل شده است و این تنهایی موجب شده که مدام با ارگان‌های دخیل در زیستگاه‌ها به‌نوعی تعامل کند تا بتواند حق حیات وحش را بگیرد.

موسوی تاکید کرد: گونه‌ای مثل یوزپلنگ، میش‌مرغ و هوبره فقط متعلق به سازمان حفاظت محیط زیست نیستند بلکه یک میراث طبیعی و ملی است و همه برای حفاظت از آن باید احساس وظیفه کنند، اما متاسفانه این موضوع خیلی کمرنگ است و بیشتر نگاه بخشی دارند و حق حیات وحش در زیستگاه را نادیده می‌گیرند.

وی درباره عوامل موثر بر معرض خطر انقراض رفتن یک گونه گفت: تخریب زیستگاه یکی از عوامل موثر بر انقراض یک گونه است که شکل‌های مختلفی دارد. جاده‌کشی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی آسیب زیادی به زیستگاه‌های حیات وحش می‌زنند و از هم‌گسیختگی زیستگاه و جزیره‌ای شدن آن به‌صورتی که گونه در زیستگاه اسیر می‌شود را در پی دارد، در نتیجه برای جفت‌یابی و پیدا کردن طعمه دچار مشکل می‌شود. به عنوان نمونه گوشتخواران به قلمرو‌های وسیعی برای زیست نیاز دارند و آن‌ها بسیار از جزیره‌ای شدن زیستگاه آسیب زیادی می‌بینند.

این کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: خشکسالی هم موجب شده تا غذایی برای گونه‌های علفخوار باقی نماند. با کاهش جمعیت علفخواران، جمعیت گوشتخوار آسیب می‌بیند چرا که علفخواران طعمه گوشتخواران هستند. با کاهش طعمه، گوشتخواران از منطقه زیست خود خارج و به مناطق مسکونی برای شکار دام نزدیک می‌شود، در نتیجه بین انسان و دام تعارض ایجاد می‌شود و انسان برای کاهش تعارض ممکن است که به استفاده از سموم و تله‌گذاری روی بیاورد. در نتیجه حیوانات تلف می‌شوند.

وی با اشاره به تلفات جاده‌ای حیات وحش گفت: حدود ۵۰ درصد از تلفات گوشتخواران مرتبط با تصادفات جاده‌ای حاشیه مناطق حفاظت شده است چرا که حیوانات مجبور به خروج از زیستگاه می‌شوند و تصادف می‌کنند.

موسوی با بیان اینکه سگ‌های گله بلاصاحب به معضلی جدی برای گونه‌های جانوری تبدیل شده‌اند، گفت: گربه پالاس در ارتفاعات زندگی می‌کند. بر اساس نتیجه یک بررسی، سگ گله یکی از تهدیدات اصلی این گونه است.

وی با اشاره به اختلاط ژنی برخی گونه‌ها اظهارکرد: با جفت‌گیری سگ با گرگ خاکستری، گرگاس متولد می‌شود. این اختلاط موجب از دست رفتن خلوص ژنتیک حیات وحش می‌شود. در حال حاضر گرگ خاکستری اگر چه گونه‌ای حفاظت شده است، ولی باید توجه بیشتری به آن بکنیم. گربه اهلی هم در عمق مناطق زیست‌محیطی وجود دارد و با گربه وحشی جفت‌گیری می‌کند و در نتیجه خلوص ژنتیک گربه وحشی را از بین می‌برد. به همین علت کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به خودداری از غذادهی به گربه‌ها و سگ‌ها توصیه می‌کنند و در درازمدت آسیب‌های وارد شده به حیات وحش بر اثر این اختلاط ژنتیک مشخص می‌شود.

این کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گونه‌های مهاجم را یکی از تهدیدات گونه‌های بومی جانوری برشمرد و گفت: راکون و نوتریا گونه‌های مهاجم هستند. راکون حتی در تهران دیده شده است و در خیلی از زیستگاه‌های استان گیلان راکون وجود دارد. ماهی تیلاپیا هم یک گونه غیربومی است که درباره این گونه با شیلات مساله داریم، چون با ورود آن به اکوسیستم‌های آبی کشور، گونه‌های آبزی بومی آسیب می‌بینند.

موسوی در پایان اظهارکرد: میمون «رزوس» هم یک گونه مهاجم است. این گونه‌ها به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند. کسانی که آن‌ها را می‌خرند؛ ممکن است پس از مدتی از این گونه‌ها خسته می‌شوند و آن‌ها را یا به کلینیک حیات وحش یا ادارات کل محیط زیست استان‌ها تحویل می‌دهند یا در طبیعت رها می‌کنند و به گونه‌های بومی آسیب می‌زنند.