تهرانی ها سالی 250 تریلر سم تنفس می کنند!

روزنامه ایران نوشت: وزن آلودگی خودروهایی که در پایتخت تردد می کنند هرسال به بیش از 5 هزار تن می رسد یعنی مساوی با وزن250 تریلر همراه با کشنده حمل بار. این، یعنی فاجعه!

وزن آلودگی خودروهایی که در پایتخت تردد می کنند هرسال به بیش از 5 هزار تن می رسد یعنی مساوی با وزن250 تریلر همراه با کشنده حمل بار. این، یعنی فاجعه! حدود 6 میلیون موتور سیکلت و خودرو و اتوبوس شهری در تهران در حال رفت و آمد هستند و از این میان تاکنون فقط 500 هزار راننده برای بررسی آلایندگی و معیوب بودن وسیله نقلیه خود به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده اند. مراکزمعاینه فنی در طول سال گذشته از میان 3 و نیم میلیون موتورسیکلت، فقط 98 دستگاه را مورد بررسی قرار داده اند و این نشان می دهد که با وجود هزینه ناچیز معاینه فنی، تمایلی برای اطمینان از سالم بودن وسیله نقلیه وجود ندارد.

معاینه فنی مکانیزه خودروها با الگو برداری از تجربه موفق کشورهای اروپایی همانند آلمان وانگلیس از سال 1379 در ایران راه اندازی شد و عملیاتی شدن آن با رویکرد کاهش آلودگی هوا و افزایش ایمنی در دستور کار مراکز معاینه فنی قرار گرفت. چند سالی از آغاز فعالیت این مراکز نگذشته بود که طرح معافیت معاینه خودروهای زیر 5 سال ساخت به تصویب مجلس رسید؛ طرحی که مخالفان زیادی از جمله سازمان محیط زیست و مرکز معاینه مکانیزه داشت. مخالفان معتقد بودند که این مدت برای اطمینان از سلامت فنی خودروهای داخلی بسیار زیاد است.

کیفیت نه چندان مطلوب سوخت و افزایش تعداد خودروهای ساخت داخل، معضل را از آنچه بود، پیچیده تر کرد. ماجرای آلودگی هوا طی سال های گذشته بویژه پس از ماجرای بنزین سمی پتروشیمی و به دنبال آن مرگ هزاران نفر در کلانشهرها بویژه تهران، جنجال برانگیز شد. نظارت ضعیف بر کیفیت خودروها وسوخت مصرفی آنها، از یک سو و مراجعه نکردن رانندگان وسایل نقلیه برای معاینه فنی، از سویی دیگر، هر روز بیشتر و بیشتر به مسأله دامن زد. مسأله بنزین پتروشیمی حل شد اما کاستی های قانونی برای کنترل کیفیت هوا، تولید و معاینه فنی خودروها و… همچنان باقی مانده است.

مهندس ولی آذروش، مدیر عامل ستاد معاینه فنی تهران و 8 کلانشهر کشور با انتقاد از معافیت 5 ساله خودروهای صفر و مراجعه نکردن دارندگان این خودروها به مراکز مکانیزه معاینه فنی، می گوید: «کاتالیزورهای خودروها باید هر 2 سال یکبار بررسی شود و با توجه به این معافیت و نبود نظارت بر وضعیت آنها، آلودگی هوا مدام در حال افزایش است.»

وی در گفت و گو با «ایران» می گوید: «مراکز مکانیزه معاینه فنی خودرو 18 آیتم را مورد تست و بازبینی قرارمی دهند که یکی از آنها کنترل وضعیت آلایندگی خودروهاست. در این آزمون میزان گازهای آلاینده خودرو بررسی می شود و وضعیت آن از لحاظ رد یا قبولی براساس حد مجاز ابلاغی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مورد ارزیابی قرار می گیرد.

بنابر مطالعات انجام شده از سال های گذشته، در صورت مراجعه همه خودروهای شهر تهران به مراکز معاینه فنی و قرارگیری شرایط کارکرد موتور در وضعیت مطلوب یعنی رعایت حدود مجاز انتشار آلاینده های خروجی از اگزوز که به صورت سالیانه از سوی شورایعالی محیط زیست به مراکز معاینه فنی ابلاغ می شود، حدود 23 درصد از میزان آلودگی هوای تهران و 13 درصد مصرف سوخت کاهش خواهد یافت. این در حالی است که در حال حاضر 27 درصد از مردودی ها در مراکز معاینه مربوط به گازهای آلاینده خروجی از اگزوز است.»

در حال حاضر در بیشتر کشورهای اروپایی که استانداردهای تولیدی خودروهای شان در مقایسه با خودروهای ساخت ما تفاوت چشمگیری دارد مدت معافیت خودروهای نو از معاینه فنی 2 تا 3 سال است ولی مشخص نیست که چطور از اواخر سال 89 مدت معاینه فنی خودروهای ساخت ایران از 2 سال به 5 سال افزایش یافت و در نهایت به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

نکته ای که قابل تأمل است استفاده متفاوت از خودروهای صفر کیلومتر است؛ گاه راننده ای در طول 5 سال با خودرویش 50کیلومتر رانندگی می کند و فرد دیگری 200 هزار کیلومتر یعنی 2 برابر میانگین طبیعی. پس واضح است این خودرو به فرسودگی نزدیک شده و باید همان سال دوم یا سوم برای آزمایش فنی و آلایندگی مورد بررسی قرار می گرفته است اما طرح معافیت 5 ساله منجر به خلأ قانونی و مراجعه نکردن رانندگان به مراکز معاینه فنی می شود.

آذروش درباره مذاکراتش با نمایندگان مجلس توضیح می دهد:«با تلاش های صورت گرفته و تشریح جزئیات آلودگی خودروها و اینکه می توان با نظارت برآلایندگی آنها تا حدی از مصرف سوخت و آلودگی هوا پیشگیری کرد و حتی آن را کاهش داد، درصد بالایی از نمایندگان متقاعد به اصلاح سریع این قانون شدند و سازمان های مرتبط جهت رفع دغدغه ها و پاسخ به پرسش های نمایندگان در ارتباط با صدور کارت و برچسب بدون حضور خودرو و نداشتن متولی نظارت بر مراکز معاینه فنی نسبت به اقدامات اصلاحی از قبیل ایجاد سامانه یکپارچه معاینه فنی، اصلاح آیین نامه اجرایی نحوه صدور معاینه فنی وارد کارزار شدند.

در همین خصوص نماینده دولت یعنی سازمان حفاظت محیط زیست لایحه ای درباره کاهش زمان معاینه فنی از 5 سال به 3 سال برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده است که امیدواریم این لایحه تا پایان سال با دید کارشناسانه و دلسوزانه نمایندگان مجلس به تصویب برسد.

پژوهش های کارشناسان نشان می دهد عمر متوسط هر خودرو در کشورهای جهان بین 5 تا 10سال است ولی در ایران این عدد به بالای 20سال می رسد. به طور متوسط در هر شبانه روز هزار خودرو وارد تهران می شود و باید در مقابل 2 هزار خودروی فرسوده و مستهلک از چرخه حمل و نقل خارج شود ولی آمار و ارقام این را نشان نمی دهد. سالانه 370 هزار خودروی صفر کیلومتر خارجی و داخلی در تهران استارت می خورند و با وجود این حجم از رفت و آمد خودرو، تعداد مراجعه خودروها به مراکز معاینه فنی زیر500هزار است؛آن هم به گفته آذروش در خوشبینانه ترین وضعیت! پس با یک حساب سرانگشتی تا چند وقت دیگر خیابان ها دیگر کشش رفت و آمد نخواهند داشت و عملاً به یک پارکینگ عمومی تبدیل خواهند شد.

اینجا همه چیز اتوماتیک است

مدیرعامل مراکز معاینه فنی از مجهز بودن مراکز تمام اتوماتیک به جدیدترین دستگاه های تست آلایندگی و نقص فنی و آمادگی این مراکز برای معاینات فنی حرف به میان می آورد و می گوید: «بررسی خودروها به صورت مکانیزه و البته استاندارد صورت می گیرد و امکان هیچ اشتباهی نیست. خودرو پس از مراجعه وارد خط معاینه می شود و پلاک آن توسط دوربین پلاک خوان ثبت می شود و همه مراحل آزمایش فنی به ثبت می رسد و امکان هیچگونه تخلفی وجود ندارد. در اینجا باید به نکته ای اشاره کنم و آن اینکه مراکز ما می توانند در هر شیفت کاری دست کم 6 هزار خودرو را به طور مکانیزه معاینه کند ولی متأسفانه مراجعات تأسف انگیز است.»

ایراد خودروهای مراجعه کننده بر اساس آمار مراکز معاینه فنی در سال 93 نیز در نوع خود جالب است. ولی آذروش در این باره می گوید: «مردودی از تست آلایندگی27درصد، اشکال در همراستایی چرخ ها 18درصد، آزمون کمک فنر 5درصد، ایراد درترمز11درصد و عیوب ظاهری 39 درصد شامل شکستگی یا ترک خوردن شیشه، ایراد در برف پاک کن و شیشه شوی، ضعف در کمربند ایمنی، لاستیک ها، وضعیت بدنه خودرو از لحاظ تغییر شکل و پوسیدگی، وضعیت دود خودرو جهت تشخیص روغن سوزی، وضعیت بلوری چراغ های جلو و همه طلق های چراغ عقب. همچنین عملکرد چراغ های ترمز، عملکرد چراغ دنده عقب و پلاک خودرو، عملکرد چراغ های راهنما و چراغ های عقب، کنترل صدای خروجی از اگزوز و صدای بوق از دیگر ایراداتی بوده اند که رانندگان پس از رفع آنها، در مراجعات بعدی موفق به دریافت معاینه فنی شده اند.»

حالا تعداد موتورسیکلت ها بیشتر از خودروها شده و آلایندگی شان هم 4 برابر یک پراید. وقتی با دقت به موتورهایی که منتظر سبز شدن چراغ هستند، نگاه کنید، متوجه می شوید که بیشترشان دود می کنند یا روغن سوزی دارند. آمارها می گوید موتورها سهمی 49 درصدی در آلودگی صوتی و 30درصدی در آلودگی هوا دارند. این، یعنی زنگ خطر!

3 و نیم میلیون موتورسیکلت در تهران تردد می کنند که سهم این تعداد در تصادفات رانندگی تهران 50 درصد است. تکنولوژی پایین و رعایت نکردن استانداردهای جهانی موجب شده تا میزان آلایندگی موتورسیکلت های تولید داخل، در سطح بالا باشد.

95 درصد از موتورها مجهز به کاربراتور و فاقد کاتالیزور هستند. در حالی که 10 خط برای معاینه فنی موتورسیکلت ها در مراکز معاینه فنی وجود دارد و این مراکز قادر به معاینه فنی 3 هزار دستگاه در روز هستند، اما عملاً صاحبان موتورسیکلت ها خود را موظف نمی دانند به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند.

در سال 92 میزان مراجعه موتورسیکلت ها به مراکز معاینه فنی 281 دستگاه و در سال 93 تنها 98 دستگاه بوده است. قانون تأکید می کند که همه وسایل نقلیه موظف به دریافت برگه معاینه فنی هستند اما از آنجا که موتورسواران الزام قانونی را قوی و جدی نمی بینند بدون داشتن برگه معاینه فنی در شهر تردد می کنند.

کاش مشکل، فقط موتورها بودند

کاش مشکل، فقط موتورها بودند. خودروهایی که برای آزمایش فنی به مراکز14گانه مراجعه نمی کنند، یک پای 50 درصدی آلودگی هوای تهران هستند. البته علاوه بر 3 و نیم میلیون موتوری که به اندازه 12 میلیون پراید آلودگی ایجاد می کنند و نیز 3 میلیون خودروی شهروندان تهرانی، خودروهای دیگری را هم که هر روز از شهرهای اطراف به تهران می آیند، باید اضافه کرد.

وضعیت موجود و افزایش آلودگی هوا، شهرداری تهران و راهنمایی و رانندگی را بر آن داشت که تصمیمی جدی برای رفع این معضل اتخاذ کنند و با ایجاد محدوده طرح زوج و فرد، آلودگی هوا را کاهش دهند، ولی عملاً این طرح جز کم کردن بار ترافیکی در موضوع آلودگی هوا هیچ کمکی نکرده است. البته شورای شهر به تازگی با تصویب طرحی جدید از شهرداری خواسته است با مشخص کردن وضعیت خودروها از نظر آلایندگی اجازه ورود یا ممنوعیت ورود آنها را به محدوده جدید صادر کند.

در این وضعیت بار تشخیص وضعیت آلایندگی به دوش مراکز معاینه فنی تهران می افتد که لااقل همه خودروها برای کسب امتیاز ورود به طرح زوج و فرد به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند. در این باره آذروش به بیان جزئیات طرح می پردازد و می گوید: «درسال93 مطالعاتی در خصوص پیاده سازی طرح LEZ محدوده کم انتشار آلایندگی، توسط معاونت حمل و نقل وترافیک شهرداری تهران به انجام رسید که در این طرح خودروها ازلحاظ انتشار آلایندگی به 4 دسته تقسیم شدند و در مناطق کم انتشار آلایندگی تنها وسایل نقلیه غیر آلاینده مجاز به ورود بودند.

این طرح از کشورهای موفق در زمینه کنترل وضعیت آلایندگی هوا الگوبرداری شده بود؛ کشورهایی همچون آلمان، هلند، سوئد و دانمارک. ناگفته نماند که در حال حاضر 225 طرح منطقه کم انتشار آلودگی هوا در 13 کشور اروپایی که معضل آلودگی هوا دارند اجرا می شود. تهران در این راستا و برای کاهش آلودگی هوا با اجرای محدودیت برای ورود به محدوده ترافیک و محدوده زوج و فرد، قصد کاهش آلودگی هوا را دارد ولی باید از تجربه سایر کشورهای موفق در این حوزه استفاده کند اما بنابر بررسی های صورت گرفته، طرح ترافیک تنها تأثیر 6 درصدی در کاهش ترافیک داشته و طرح زوج و فرد به علت تردد خودروهای فرسوده با عمر بیش از 20سال تقریباً هیچ گونه تأثیری بر کاهش آلودگی هوای تهران نداشته است.»

در این طرح خودروها براساس تکنولوژی ساخت، تاریخ ساخت و وضعیت داشتن معاینه فنی به 4دسته آبی، سبز، زرد و قرمز تقسیم بندی می شوند. طبقه آبی، خودروهای برقی و خودروهای هیبریدی هستند. طبقه سبز نیز شامل خودروهای تولیدی یا وارداتی سال1382 وبعد ازآن و دارای استاندارد آلایندگی یورو2 و بالاتر و همچنین خودروهای نو و معاف از معاینه فنی است و طبقه زرد،خودروهای تولیدی یا وارداتی را تا سال 1381 با استاندارد آلایندگی پایین تر از یورو 2 که مورد تأیید مراکز معاینه فنی باشند شامل می شود و طبقه قرمز مختص به خودروهای فرسوده یا خودروهای بدون معاینه فنی است.

برهمین اساس هم بعضی از دسته ها دارای محدودیت در تردد به بخش های کم انتشار آلایندگی می شوند. این کار برای کنترل وضعیت آلایندگی خودرو و بررسی این است که آیا خودرو از لحاظ تولید آلایندگی شرایط زمان تولید را حفظ کرده است یا خیر؛ یعنی باید اطمینان حاصل شود که خودروی یورو 2 با گذشت چند سال از نظرمرتبه تولید آلایندگی به خودروی یورو1 تنزل نیافته باشد. بدون تردید باید حدود مجاز آلایندگی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست به مراکز ابلاغ شده مورد تجدید نظر قرار گیرد و این بازه اندازه گیری حدود مجاز برای کنترل خودروهای یورو 2 به بالا سختگیرانه تر انجام شود. کلیات این طرح در شورای عالی ترافیک شهر تهران به تصویب رسیده اما نحوه و زمان دقیق اجرای آن هنوز مشخص نیست.

بر اساس گفته مدیرعامل مرکز معاینه فنی تهران،خودروهای برقی به خاطر آلاینده نبودن می توانند وارد محدوده طرح زوج و فرد شوند و خودروهای با نشان سبز و زرد و قرمز نیز با توجه به نقاط تعیین شده برحسب کم آلاینده بودن می توانند وارد شوند. به طور مثال یک خودروی فرسوده شاید بتواند برای ورود به قسمتی از طرح زوج یا فرد مجوز داشته باشد و در صورت ورود به مناطق دیگر جریمه شود ولی خودروهای با برچسب سبز مجاز هستند در همه محدوده ها تردد کنند.

مراجعه نکردن دارندگان خودرو و موتورسیکلت برای معاینه فنی از دیدگاه کارشناسان، دلایل مختلفی دارد که از آن جمله می توان به بی توجهی به مسأله آلودگی هوا،ناآگاهی،شرکت نکردن درهمیاری های اجتماعی و شاید قانون گریزی و استفاده از خلأهایی قانونی اشاره کرد که در این باره باید با فرهنگسازی و حتی اجباری کردن معاینات فنی، مقدمات این کار را آغاز کرد.

همین چند سال پیش که استفاده از کمربند ایمنی فرهنگسازی شد و چندی بعد پلیس متخلفان را جریمه کرد در یک روند چندماهه استفاده کنندگان از کمربند ایمنی به طرز شگفت انگیزی افزایش یافت تا اینکه هم اکنون بر اساس آمارهای پلیس راهنمایی و رانندگی، بیش از 90درصد از رانندگان و مسافران از آن استفاده می کنند پس می شود با آموزش و فرهنگسازی و راهکارهای قانونی معاینات آلایندگی و فنی خودرو و موتورسیکلت و وسایل حمل و نقل عمومی را به اجرا در آورد تا شاهد هوای پاک تری باشیم.