هامون به سختي نفس مي‌كشد
در چند روز اخیر یک آب کوچک ولی با اهمیت به سمت تالاب روانه شده است.
عصر خبر: مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا ضمن رد خبر ورود سیلابِ بی‌سابقه به تالاب هامون، آخرین وضعیت این تالاب بین‌المللی را تشریح کرد و گفت: در چند روز اخیر یک آب کوچک ولی با اهمیت به سمت تالاب روانه شده است.
به گزارش ایسنا، خبر غیرواقعی ورود سیلاب به تالاب هامون که حتی بی‌سابقه نیز خوانده شد، سبب بروز انتقاداتی از سوی مردم ساکن در اطراف تالاب هامون و برخی مسئولان محلی شده است، انتقادها از این خبر به حدی بالا گرفته که واکنش امام جمعه زابل در خطبه‌های نماز جمعه این هفته را نیز در پی داشته است.
حجت‌الاسلام کیخا با انتقاد از اخبار غیرواقعی در مورد تالاب هامون، از مسئولان خواسته که اطلاعات درست و واقعی به مردم ارائه شود.
مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان درست وقتی شدت طوفان‌های شمال استان فروکش کرد، در 21 مرداد اعلام کرد که سیلاب بی سابقه‌ای از یک هفته قبل وارد تالاب هامون شده و برخی مراکز تولید ریزگرد را کنترل کرده است، بر اساس گفته‌های سعید محمودی، سیلاب از 14 مردادماه به تالاب هامون رسیده است.
اما بر اساس گزارش‌ها، چهار روز بعد از ادعای ورود سیلاب به تالاب هامون، وزش طوفان 90 کیلومتری در سیستان سبب شد تا غلظت ذرات معلق در هوای زابل (مرکز سیستان) به 40 برابر حد مجاز برسد و ادارات، بانک‌ها و بازارهای پنج شهرستان شمالی تعطیل شوند.
علاوه بر این ادامه و شدت ریگزدها در روزهای 19 و 20 مرداد نیز سبب شد تا دوباره ادارات دو شهرستان شمالی استان (در 19 مرداد) تعطیل و حدود یکهزار نفر هم روانه بیمارستان‌ها شوند.
در همین راستا مدیرعامل آب منطقه سیستان و بلوچستان با رد خبر ورود سیلاب به تالاب هامون، به خبرنگار ما گفت که سیلابی در کار نبوده و فقط افغانستانی‌ها دو- سه روز آب مازاد نهرهای‌شان را به دلیل لایروبی رودها به سمت ایران رها کرده‌اند و حالا هم این آب قطع شده است.
وی هم‌چنین تاکید کرد که ورود 20 مترمکعب آب در ثانیه را نمی‌توان سیلاب نامید، زیرا سیلاب تعریف دارد، وقتی می‌توان گفت سیلاب که میزان ورود آب در هر ثانیه 500 یا هزار مترمکعب باشد.
محمدحسن دهمرده فرماندار شهرستان نیمروز -از شهرستان‌های حاشیه تالاب هامون- نیز با اظهار تاسف از مواضع مدیرکل محیط زیست، ورود هرگونه سیلاب به تالاب هامون را غیر واقعی دانسته است.
اما سعید محمودی، مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان حالا در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا اندکی از مواضع چند روز اخیر خود عقب‌نشینی کرده و گفته که منظورش از بی‌سابقه بودن سیلاب، «فصل» ورود سیلاب به تالاب بوده است، و هیچ گاه به حجم آبگیری اشاره نکرده است.
او البته هم‌چنان اصرار دارد که آب خوبی وارد تالاب شده و این آب نجات‌بخش است.
این عضو کارگروه استانی احیای تالاب هامون در بخش دیگری از این گفت‌وگو، گفت که امسال هیچ اعتباری برای احیای تالاب هامون پرداخت نشده و تنها پارسال 800 میلیون تومان برای این منظور داده شده است.
محمودی از سوی دیگر مقایسه پرداخت اعتبار دریاچه ارومیه و تالاب هامون را خطای بزرگ توصیف کرده و می‌گوید در مساله دریاچه ارومیه سه استانداری اعتبار دریافت می‌کنند ولی اینجا مساله فرق می‌کند.
متن این گفت‌وگو به این شرح است:
خبرهای خوشی از ورود سیلاب به هامون اعلام شده است، اکنون وضعیت آبگیری تالاب به چه نحوی است و مشخصاً تا چه حدودی از تالاب آبگیری شده است؟
آب خوبی آمده است، این سیلاب که از کشور افغانستان وارد هامون شده، به لحاظ فصلی بی‌سابقه است، برخی در مورد بی‌سابقه بودن سیلاب انتقاد کردند، ولی منظورم این بوده که به لحاظ زمانی و فصلی بی‌سابقه بوده است، این آب در شرایطی وارد شده که خشکی هم کشور افغانستان و هم کشور ما را فرا گرفته است، ورود آب یک اتفاق خوبی برای تالاب است. این آب از رودخانه هیرمند وارد کشور شده و ما آن را از یک قسمت به سمت هامون صابوری هدایت و از یک قسمت دیگر به سمت «لورگ‌باغ» -از کانون‌های گردوغبار- هدایت کرده‌ایم، اطراف کوه خواجه هم آب خوبی جمع شده است.
برخی معتقدند که ورود این آب به تالاب هامون با بزرگنمایی اعلام شده، در واقع گفته می‌شود که 20 مترمکعب آب در ثانیه هم‌چنین آب قابل توجهی نیست که این قدر به آن پرداخته شده است؟
نه، البته قابل توجه که نیست، ما نمی‌گوییم که به لحاظ حجم ورود، آبِ قابل توجهی آمده است، آنچه که اهمیت دارد، زمان ورود این آب است، دوستان ما به این موضوع توجه نمی‌کنند، یک وقتی آب زیاد و یک موقع هم این آب کم است، مگر یک انسان چقدر آب می‌خورد، یک موقع آب زیاد است و انسان با نوشیدن پنج لیوان آب سیراب می‌شود، یک وقتی هم آب نیست و زندگی انسان‌ها به خطر می‌افتد که یک لیوان آب نیز نجات بخش خواهد بود، این یک لیوان را نمی توانیم به نسبت آن پنج لیوان بی‌ارزش بدانیم، زمانش خیلی مهم است، ورود آب فروردین ماه با مردادماه خیلی تفاوت دارد، از نظر هیدرولوژیکی یا نیاز آبی تالاب‌ها، ورود این آب در این فصل کار مثبت و بزرگی است.
به گفته شما اکنون مقدار 20 مترمکعب آب در هر ثانیه وارد می‌شود، علاوه بر این معتقدید که ورود این آب به لحاظ زمانی نیز فصل خوب و مناسبی است، این ورود 20 مترمکعب آب در ثانیه در مبداء ورود به کشور اندازه گیری شده یا در ورودی خود تالاب، چون فاصله زیادی از مبداء ورود آب از افغانستان تا خود تالاب هامون وجود دارد که با توجه به فصل وزش بادهای 120 روزه و شدت تابش خورشید در مردادماه، میزان تبخیر آب در این فاصله چند ده کیلومتری چند برابر می‌شود؟
میزان ورود آب را ما نگفتیم و آب منطقه‌ای اعلام کرده است، ولی فرقی نمی‌کند چون خوشبختانه آب منطقه‌ای اجازه داده که این آب بیاید و در مسیر تالاب قرار بگیرد، یعنی این شرکت بر خلاف گذشته از هدایت آب به سمت چاه‌نیمه‌ها جلوگیری کرده است و همه آب به سمت تالاب آمده است.
به طور مشخص، منظورم میزان تلف شدن آبِ ناشی از تبخیر است.
اتلافی در کار نیست، شما ببینید آن چیزی که امروز برای ما مهم است، وضعیت ریزگردهاست. خود همان رودهایی که در قسمت ورودی کشور خشک بودند، کانون‌های اصلی گرد و غبار هستند، بیشترین ریزگردهایی که حتی با وزش نسیم هم جابجا می‌شوند، در کف همین رودخانه‌ها انباشته هستند، بنابراین اگر آب از نقطه صفر مرزی تا هر جایی که به تالاب برسد، جاری باشد، یک اتفاق مهم در یک زمان مهم برای کنترل ریزگردهاست، پس صرف نظر از تالاب و صرف نظر از هر اتفاق دیگر، آبی که در رودخانه‌های «خشکه‌رود» جاری شده، به کنترل ریزگردها کمک کرده است.
با این حساب نمی‌توان گفت که بخش قابل توجهی از تالاب آبگیری شده است؟
ما فقط گفتیم که قسمت‌هایی از تالاب آبگیری شده و اصلاً اشاره‌ای به کیفیت آبگیری و حجم آبگیری نکرده‌ایم، قطعاً حجم کوچکی است که قابل توجه نیست.
ولی شما گفته‌اید که آب در بخش‌هایی از تالاب تا عمق یک متر هم رسیده و سبب کنترل برخی کانون‌های ریزگرد شده است.
بله، حتی بیشتر از یک متر، خودتان بروید و ببینید، در اطراف کوه خواجه، 40 تا 50 سانتی متر آب جمع شده، حتی یک متر و برخی نقاط که عمیق‌تر است بیشتر از یک متر آب جمع شده است.
شما گفتید که آب را به کانون‌های بحرانی تالاب هدایت کرده‌اید، این کانون‌های بحران به طور مشخص کجاها را شامل می‌شود؟
یک قسمت «لورگ‌باغ»، یک قسمت هم هست که آب به آنجا نرسیده است و هیچ وقت هم نمی‌رسد، بین هامون «پوزک» و هامون «صابری» که به سبب فعالیت‌های انسانی نسبت به سطح واقعی تالاب ارتفاع گرفته و مرتفع شده است، آب نمی‌رود، در مجموع اختلاف ارتفاع کلی تالاب بین صفر تا 1.5 (یک و نیم) متر است، وقتی برخی نقاط را تپه درست کردیم، و ارتفاع آن از سطح معمولی تالاب بالاتر رفته است، رساندن آب به آنجا سخت و دشوار است، برخی از مشکل ریزگردهای تالاب هم همین نقاط هستند.
امسال برای احیای تالاب هامون چقدر اعتبار دریافت کرده اید؟ اصلاً آیا امسال اعتباری داشته‌اید؟
بله، حدود 800 تا 900 میلیون تومان اعتبار ملی داشته‌ایم.
پس سال 94 یعنی امسال 800 میلیون تومان برای احیای هامون دریافت کرده‌اید؟
نه، کلاً در سال آبی جاری حدود یک میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم، نتیجه خوبی هم گرفته‌ایم، شما امروز در تالاب هامون صابری می‌بینید که خیلی از کانون‌های گرد و غبار را کنترل کرده‌ایم چون آب خوبی از افغانستان آمد، ولی در هامون «پوزک» ما این‌قدر موفق نبودیم چون از پوزک یک سوم آب آمده است.
اگر بخواهید به سال شمسی اشاره کنید، به ترتیب در سال 93 و 94 برای احیای تالاب هامون چقدر اعتبار دریافت کرده‌اید؟
سال 93 حدود یک میلیارد تومان اعتبار داشتیم و سال 94 هم فعلاً ابلاغ اعتبار نشده است
در مورد لایروبی مسیر اصلی ورود آب به تالاب هامون بفرمائید، چه اقداماتی کرده‌اید؟
همه مسیرهای اصلی ورود آب به تالاب را لایروبی کردیم، ضمن این‌که یک کیلومتر از خاکریز طولانی مرز را که در داخل تالاب کشیده شده و مانع از ورود آب به بخش داخلی تالاب می‌شود را به کمک دوستان مرزبانی – که جای تشکر هم از آنها دارد – را بازگشایی کردیم، قبلاً تنها 80 متر از این خاکریز باز بود، ولی الان یک کیلومتر باز است.
صرف‌نظر از مسیرهای ورود آب از بخش خارجی تالاب هامون در افغانستان که با آبگیری به ترتیب بخش‌های داخلی آن در ایران هم آبگیری می‌شود، یک مسیر اصلی برای ورود آب از رودخانه هیرمند به تالاب هامون وجود دارد، این رود اصلی با نام «نهراب» امسال لایروبی نشده است، آیا شما برنامه‌ای برای لایروبی این رود دارید؟
ببینید، اگر داخل تالاب است که وظیفه ماست، ولی اگر بیرون تالاب است لایروبی آن وظیفه آب منطقه‌ای است چون ما محدوده کاری مشخص داریم.
صحبت از مسیر ورود آب به تالاب است، ببینید آب از دو مسیر وارد تالاب می‌شود، یکی از سریزهای داخل خود تالاب است، و دیگری از طریق رودخانه هیرمند است، اساساً بخش قابل توجهی از آبگیری تالاب از طریق رودخانه هیرمند انجام می‌شود، مثل همین آبی که این روزها به سمت تالاب می‌رود، این رود اصلی که آورد قابل توجهی هم دارد لایروبی نشده است، آیا برای این برنامه‌ای دارید؟
چرا، لایروبی شده است، مگر آب منطقه‌ای لایروبی نکرده است؟
آب منطقه‌ای می‌گوید به دلیل نبود اعتبار نتوانسته رود «نهراب» را لایروبی کند.
بیرون از تالاب که ما نمی‌توانیم لایروبی کنیم، اصلاً بیرون از تالاب که به ما اعتباری نمی‌دهند، وظیفه ما بر اساس آنچه تعیین تکلیف شده، فعالیت داخل تالاب است که ما استارت کار را در هامون‌های هیرمند و پوزک زده‌ایم، یعنی با همین اعتبار اندک آنچه که در محدوده کاری ما بوده را انجام داده‌ایم.
به نظر شما نمی‌توان گفت که لایروبی نشدن مسیر اصلی ورود آب به هامون‌ها، می‌تواند مانعی برای روند احیای تالاب هامون باشد، مگر هدف همه احیای تالاب هامون نیست، آیا این مرز بندی برای یک هدف قابل توجیه است؟
ما با شما موافقیم، ما در طرحی که با عنوان «طرح جامع مدیریت زیست بومی تالاب» آماده کرده‌ایم، همه مسائل درباره مدیریت تالاب را دیده‌ایم، یعنی دیگر این طور نخواهد بود که آب منطقه‌ای بگوید وظیفه ما نیست یا ما بگوییم بیرون از تالاب مربوط به ما نیست، احیای تالاب با این روند اتفاق نمی‌افتد چون قبلا هم همین طور بوده و نتیجه‌ای نگرفته‌ایم، تلاش برای مدیریت یکپارچه در تالاب است، در واقع همه اینها مسیری را باز می‌کنند تا آب در کمترین زمان ممکن به حساس‌ترین نقاط تالاب برسد، این امر به یک مدیریت واحد بین تمام دستگاه‌های دخیل در امور تالاب نیاز دارد، البته در طرحی که محیط زیست تهیه کرده، الزاماً نظر خودش نیست بلکه نظر همه دستگاه‌هایی است که همه آن را بررسی کرده‌اند تا اعتبارات در جهت احیای تالاب هزینه شود.
مدیریت جامع تالاب بخشی از حوزه مدیریت و اداره تالاب است، مسلماً برای احیای تالاب هامون نیاز به استفاده از کارشناسان خبره ملی و بین‌المللی است، شما تا امروز برای احیای تالاب هامون از توان چند کارشناس داخلی یا خارجی بهره بردید؟
کارشناسان بین‌المللی خودمان که در سازمان محیط زیست هستند، با اسم طرح حفاظت از تالاب‌ها که زیر نظر سازمان‌های بین‌المللی و دفتر عمران سازمان ملل (undp) کار می‌کنند، این طرح مدیریت زیست بومی، طرحی جامع است که چارچوب آن بین‌المللی بوده و برای همه تالاب‌های بین‌المللی دنیا در نظر گرفته می‌شود، تالاب هامون هم یک تالاب بین‌المللی است، در واقع یک سطح بالاتر از تالاب‌های ملی. بنابراین، صد درصدِ چارچوب کار را دارند پیش می‌برند، محیط زیست هم با سطح همکاری بسیار بالا در کنارشان هست، البته دستگاه‌های دیگر نظیر آب منطقه ای را نمی دانم که چقدر از نظرات بین‌المللی استفاده کرده‌اند ولی خیلی از کارهای ما در سطح بین‌الملی پیش می‌رود.
در سطح بین‌المللی؟
بله، حتی یک کار دیگری هم داریم انجام می‌دهیم با نام طرح «ذخیره‌گاه زیست کره مرزی هامون»، این طرح به صورت صددرصد زیر نظر سازمان ملل انجام می‌شود، قرار است سپتامبر (شهریور) امسال پروپوزال نهایی آن را تحویل بدهیم که تا پایان سال مطرح و مجوزهای اصلی آن دریافت شود، اگر این طرح به تصویب برسد، نگاه‌ها و اعتبارات بین‌المللی برای تالاب هامون خواهیم داشت، همه این اتفاقات در کمتر از یکسال که بنده در خدمت دوستان بودم اتفاق افتاده است، البته نمی‌گویم که بهتر از دوستان قبلی کار کردیم، اما با برنامه‌تر از آنها بودیم و برای این هم دلیل و مدرک کافی داریم، این‌که همه همدیگر را متهم کنیم فایده‌ای ندارد.
به صورت مشخص اعلام شده که برای احیای دریاچه ارومیه در شمال غرب کشور از 500 کارشناس ملی و بین‌المللی استفاده می‌شود، آیا شما هم‌چنین آماری دارید که به ما بگوید همین حالا چند کارشناس برای احیای تالاب هامون تلاش می‌کنند؟
این را پیدا می‌کنیم، اکنون این را به صورت عددی نداریم، ولی آمار دقیق‌شان را با اسم و تعداد افراد به شما می‌دهیم، ضمن این‌که مقایسه تالاب هامون و دریاچه ارومیه اشتباه بزرگی است، هر تالابی شرایط خاص خودش را دارد، آنجا هم یک شرایطی دارد که بین سه استانداری قرار گرفته است، انتقاد می‌شود که یک بودجه‌ای به ارومیه داده شده ولی به هامون اعتبار نداده‌اند، خب آنجا سه تا استانداری دارند.
اگر ملاک پرداخت اعتبار وجود سه استاندار باشد، درباره تالاب بین‌المللی هامون مساله دو ملت و دو کشور مطرح است، یعنی فراتر از استانداری.
همین را می‌خواستم بگویم، اصلاً اینها با هم تفاوت دارند، این‌که خودمان را با استانداری‌های آنها محدود کنیم که آن‌قدر پول گرفته‌اند، خودمان را کوچک کرده‌ایم، ما باید بگذاریم که به تالاب هامون در سطح بین‌المللی پرداخته شود، نه در سطح دو استانداری، ما اصلا دنبال این‌که بگوییم چون به آنجا این‌قدر پول داده‌اند باید به ما هم بدهند، نیستیم، ما به دنبال جایگاه اصلی تالاب هامون به عنوان زینت دو مرز ایران و افغانستان هستیم که باید به صورت بین‌المللی بررسی شود، به دنبال «ذخیره‌گاه زیست کره مرزی» و «پارک صلح بین‌المللی» هستیم، در همین راستا قسمتی از تالاب که در افغانستان است، بین‌المللی نیست و تنها بخش داخلی آن بین‌المللی است.
آیا شما به این موج اعتراضی مردم شمال استان در قبال محیط زیست، حق می‌دهید؟
بله، چرا حق نمی‌دهیم، همه این اتفاقات در راستای رضایت مردم است، اصلاً محیط زیست برنامه‌ای در کل دنیا و کشور ما جز مشارکت مردم ندارد، خود مردم هم باید کمک کنند، همه‌اش که نمی‌شود مردم بایستند و فقط از محیط زیست انتظار داشته باشند.
یعنی تا حالا مردم با شما همکاری نداشتند و این خلاء بوده است؟
من احساس می‌کنم که بوده، ببینید، مردم همین آب کوچکی که آمده را به وسیله پمپ‌های آب از مسیر واقعی خودش منحرف کرده و به سمت مزارع خود می‌برند، هر چند که آنها هم مقصر نیستند چون زندگی‌شان در خطر است. اما اگر قرار باشد آبی برای تالاب هامون بیاید باید آب منطقه‌ای، جهادکشاورزی و منابع طبیعی با ما همکاری کنند و واقعاً اعتقاد داشته باشند که آب به بخش‌های ضروری تالاب برود.
الان که فصل کشاورزی نیست، چرا مردم آب را به سمت مزارع‌شان می‌برند؟
می‌دانم، ولی همه آب را مردم برده‌اند، شما می‌توانید بروید و ببینید که چقدر پمپ در رودها هست، همکاران ما رفتند و تصویربرداری کرده‌اند، می‌دانم که فصل کشاورزی نیست، ولی دارند به هر دلیلی آب را به زمین‌های کشاورزی می‌برند، مقصر هم آنها نیستند، آنها احساس می‌کنند که باید از این آب در جهت منافع خودشان استفاده درستی کنند، تالاب هم منافع‌اش از مردم است، حتی طرحی که تهیه کردیم اساس کارش مبتنی بر نظریات مردم بوده و چیزی غیر از این نبوده است. سیاست ما شفاف‌سازی است، امروز نمی‌شود چیزی را کتمان کرد، باید حقایق را به مردم انتقال داد.
