تعاونی‌های صنفی کارگران ساختمانی؛ سازوکار قانونی، اقتصادی و اجرایی مؤثرتر نسبت به انجمن‌های صنفی کارگری

مقدمه

در ساختار نهادهای کارگری کشور، دو نهاد عمده وظیفه ساماندهی، حمایت و توانمندسازی قشر زحمت‌کش استادکاران و کارگران فصلی ساختمانی را بر عهده دارند: انجمن‌های صنفی کارگری و تعاونی‌های صنفی کارگری.
با اینکه هر دو نهاد با هدف حمایت از این جامعه شکل گرفته‌اند، اما تفاوت در ساختار قانونی، فلسفه تشکیل، مأموریت اجرایی و توان عملیاتی، موجب تفاوت جدی در عملکرد آن‌ها شده است.

در سال‌های اخیر، با استناد به نظریه‌های مشورتی نهادهای رسمی از جمله دیوان عدالت اداری، وزارت تعاون، و سازمان ثبت، تعاونی‌های صنفی استادکاران و کارگران فصلی ساختمانی به‌عنوان نهادهایی قانونی، اقتصادی، و اجرایی با قدرت درآمدزایی برای اعضا به رسمیت شناخته شده‌اند و عملکرد آن‌ها مزیت‌های قابل توجهی نسبت به انجمن‌های صنفی دارد.

۱. جایگاه قانونی تعاونی‌های صنفی

بر اساس ماده ۲ و ۴ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و آیین‌نامه اجرایی آن، تعاونی‌های صنفی کارگری نه تنها مجاز به فعالیت هستند، بلکه حضور آن‌ها در عرصه ساماندهی، اشتغال، درآمدزایی، و خدمات‌رسانی کاملاً قانونی و توصیه‌شده است.
این تعاونی‌ها در چارچوب مصوبات مجمع عمومی خود، و تحت نظارت اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، می‌توانند:

قراردادهای کاری و پروژه‌ای منعقد کنند

در مزایده‌ها و مناقصات شرکت کنند

بیمه، آموزش و خدمات رفاهی به اعضا ارائه دهند

درآمدزایی مستقیم برای اعضا ایجاد کنند

این در حالی است که انجمن‌های صنفی صرفاً نهادهایی نظارتی، غیرانتفاعی و محدود به حوزه مطالبه‌گری صنفی و تنظیم روابط کار هستند.

۲. تفاوت در ماهیت و مأموریت‌ها

مقایسه تعاونی صنفی کارگری انجمن صنفی کارگریماهیتاقتصادی-اجتماعی غیرانتفاعی-صنفی امکان درآمدزایی برای اعضاداردنداردمرجع صدور مجوزاداره کل تعاوناداره کار (واحد تشکل‌ها)نوع فعالیتاجرایی، خدماتی، تولیدی، قراردادینظارتی، صنفی، چانه‌زنی شغلیقابلیت شرکت در پروژه‌هاداردندارداستقلال مالی و سرمایه‌ایبلهخیر

۳. پشتوانه حقوقی تعاونی‌ها در نظریه‌های مشورتی رسمی

نظریه‌های صادره از نهادهای رسمی کشور (مانند هیئت تطبیق قوانین، معاونت حقوقی ریاست جمهوری و دیوان عدالت اداری) بیان می‌دارند:

تعاونی‌های کارگری به‌عنوان نهادهای قانونی مجاز به فعالیت اجرایی هستند.

این نهادها می‌توانند به‌طور مستقیم در اجرای پروژه‌های عمرانی، خدمات شهری و ساختمانی مشارکت داشته باشند.

عضویت در این تعاونی‌ها به منزله استفاده مستقیم از مزایای اشتغال‌زایی و درآمد برای اعضا تلقی می‌شود.

هیچ نهاد یا انجمنی نمی‌تواند مانع فعالیت قانونی تعاونی‌هایی شود که با مجوز رسمی ثبت شده‌اند.

۴. مزیت‌های عملیاتی تعاونی‌های صنفی نسبت به انجمن‌ها

اشتغال‌زایی واقعی برای اعضا از طریق اجرای پروژه‌ها

انعطاف‌پذیری در تأمین نیروی انسانی و جذب سفارش کار

قابلیت ایجاد درآمد پایدار برای اعضا

نقش مکمل در ارائه خدمات بیمه‌ای، آموزشی، رفاهی

افزایش سرمایه اجتماعی از طریق مشارکت اعضا در مالکیت تعاونی

امکان توسعه منطقه‌ای و بین‌استانی از طریق اتحادیه‌های تعاونی

۵. نتیجه‌گیری

در شرایط فعلی کشور که موضوع اشتغال، معیشت و عدالت اجتماعی در اولویت قرار دارد، تعاونی‌های صنفی استادکاران و کارگران فصلی ساختمانی به‌عنوان ساختاری قانونی، پاسخ‌گو، و اجرایی می‌توانند با انسجام بخشی به نیروی انسانی، مدیریت قراردادها، و توانمندسازی اقتصادی اعضا، نقش اساسی در بهبود وضعیت این قشر ایفا کنند.

در مقابل، اگرچه انجمن‌های صنفی نیز نقش مهمی در مطالبه‌گری حقوقی دارند، اما محدودیت‌های ساختاری آن‌ها در حوزه اقتصاد و اجرا، موجب شده‌اند که نتوانند به‌تنهایی پاسخگوی نیازهای واقعی کارگران فصلی باشند.

لذا، لازم است نهادهای دولتی، شهرداری‌ها و کارفرمایان پروژه‌ها، تعاونی‌های کارگری را به‌عنوان شریک اجرایی و نیروی انسانی سازمان‌یافته به رسمیت بشناسند و از ظرفیت قانونی آن‌ها بهره ببرند.