اختلال وسواس را بیشتر بشناسیم

اختلال وسواسی یکی از آشنا‌ترین مشکلات روانپزشکی برای مردم جامعه ماست. اختلالی که خود را با اعمال تکراری و بیش از معمول نشان می‌دهد که برای غلبه بر افکار مزاحم و مدام تکرار شونده توسط فرد بیمار انجام می‌شوند.
به گزارش جام جم سرا ، موضوع‌های مختلفی ممکن است در این اختلال دیده شوند که شایع‌ترین آنها وسواس شست‌وشوست، اما انواع دیگری چون وسواس نجس و پاکی، وسواس شمارش، وسواس چک کردن و وسواس فکری نیز در این اختلال به چشم می‌آیند. این اختلال در مطالعات اخیر بیش از 5 درصد مردم کشور ما را به خود گرفتار کرده است که بالاتر از میانگین جهانی در مورد این اختلال است.
حد تمیزی و وسواس کجاست؟خانواده‌ها باید بدانند که بین تمیز بودن طبیعی یا حتی اندکی بیش از طبیعی و وسواس شست‌وشو یا انواع وسواس‌ها با حالت‌های نرمال حد و مرز مشخصی وجود دارد. اگر بیمار به واسطه اشتغال به اعمال مربوطه، دچار افت عملکرد شود و نتواند وظایف خود را در دیگر جنبه‌های زندگی بخوبی انجام دهد دچار وسواس شده است. مشخصا اگر اشتغال به اعمال وسواسی در روز بیش از یک ساعت باشد تشخیص اختلال وسواسی جبری به طور جدی مطرح می‌شود.
آیا باید به بیمار اطمینان داد؟همان‌گونه که ذکر شد بیماران وسواسی برای کاهش اضطراب خود نیازمند تکرار اعمال وسواسی هستند بویژه با پیشرفت بیماری دیگر خود قادر به خاتمه رفتار خود نیستند و مدام از یک فرد دیگر که معمولا یکی از اعضای خانواده است می‌خواهند که به ایشان این اطمینان را بدهد که رفتار آنها کافی است و موجب برطرف شدن عامل فرضی آزارنده شده است. اعضای خانواده هم که معمولا از سماجت و تکرار این افراد به تنگ می‌آیند می‌پذیرند که این اطمینان‌بخشی را برای بهبود کوتاه مدت فرد انجام بدهند. غافل از این که اطمینان دادن به این افراد نه فقط سبب بهبودی نمی‌شود، بلکه پس از مدتی سبب بدتر شدن شرایط می‌شود و مانع بزرگی در بهبود بیماری به شمار می‌رود. پس اجتناب از اطمینان‌بخشی به این بیماران از وظایف اصلی خانواده است.
آیا وسواس ناشی از ضعف شخصیت است؟باور به این که وسواس ناشی از ضعف شخصیت یا ایمان است از‌جمله آزارنده‌ترین و اشتباه‌ترین باور‌هایی که متاسفانه در جامعه ما به گوش می‌رسد. خانواده‌ها باید بدانند که وسواس ازجمله اختلالات روانپزشکی است که علت اصلی آن مشکلات عملکردی در بخش‌هایی از مغز است و در واقع خود بیمار اختیاری در ایجاد و بهبودی علائم ندارد. درست مانند بیماری قندخون یا دیابت که به‌واسطه مشکل در ترشح یا اثربخشی انسولین است و راهکار اصلی آن کنترل قند با تزریق انسولین یا مصرف داروست. در این بین نقشی اصلی خانواده‌ها این است که با صبوری بیمار خود را برای درمان به نزد روانپزشک بیاورند و هرگونه القای این باور که خود فرد باید بر وسواس خود غلبه کند می‌تواند برای بیمار مخرب و دلسرد‌کننده باشد.
نقش مذهب در این بین چیست؟همان‌گونه که ذکر شد مذهب یکی از موضوعات شایع وسواس است. چه بسیار افراد معتقدی که به خاطر ابتلا به این بیماری، نسبت به صحت طهارت، وضو و قرائت نماز و دیگر فرایض مذهبی خود مدام شک می‌کنند و این شک آن‌قدر شدید می‌شود که در نهایت حتی سبب ناتوانی این افراد در ادای فرایض مذهبی می‌شود. خوشبختانه از مدت‌ها پیش علمای مذهبی با علم به اثرات مخرب این بیماری، در موارد متعددی شک فرد کثیر‌الشک که همان فرد وسواسی است را باطل دانسته و حکم به بی‌توجهی به آن داده‌اند.
در سال‌های اخیر نیز با افزایش تعامل بین این قشر و روانپزشکان و روان‌شناسان نقش ایشان در بهبودی بیشتر بیماران پر‌رنگ‌تر شده است. بیماران وسواسی به‌واسطه همین افکار آزارنده و نیاز به اطمینان‌بخشی مدام به دفاتر مراجع زنگ می‌زنند و در سال‌های اخیر پاسخ دفتر بسیاری از مراجع، توصیه به پیگیری و ممارست به درمان است. پس در حال حاضر نقش اعتقادات مذهبی با همراهی نهادهای مربوطه به صورت نقشی مفید و مثبت در درمان این بیماری خودنمایی می‌کند.
شک وسواسی به خیانت همسرنوعی وسواس آزارنده که می‌تواند کانون خانواده را بسیار متزلزل کند و سبب دلخوری زوجین شود شک وسواسی با موضوع خیانت همسر است. در این نوع وسواس، فرد مداوم درباره رابطه همسرش با دیگران و نیت او شک می‌کند و با وجود این که خود می‌داند این شک بی‌جاست احساس اضطراب می‌کند که با تماس تلفنی، تعقیب یا چک کردن همسرش از او کسب اطلاع می‌کند. نقش مهم همسر فرد بیمار این است که این رفتار را به پای بد‌ذاتی و بی‌معرفتی فرد بیمار نگذارد و دریابد که این حالتی از بیماری است و با درمان بسیار بهتر می‌شود.
روند درمانوسواس از جمله بیماری‌های درمانپذیر روانپزشکی است و چه بسیار بیمارانی که با درمان به عملکرد متعادل و موثر فردی خود برمی‌گردند. تنها نکته در درمان وسواس این است که معمولا برای شروع اثرات مفید خود نیاز به زمان بیشتری از دیگر اختلالات روانپزشکی دارد. به طور مثال ممکن است نیاز باشد بیمار دو تا سه ماه داروی خود را ادامه بدهد تا اثرات دارو بر بیماری شروع شود و البته باید مدتی بیش از یک‌سال تحت نظر پزشک درمان را پی بگیرد و ادامه کاهش یا امکان قطع مصرف دارو را تنها با نظر روانپزشک انجام دهد. در این بین و بویژه در ابتدای درمان و برای سپری کردن و صبوری در این مدت نقش حمایت‌های منطقی و با نظارت روانپزشک توسط خانواده بسیار موثر و مفید است.
نقش مهم خانوادهتا چند دهه پیش اطلاعات انسان از اختلال وسواسی جبری مانند بسیاری از حوزه‌های روانپزشکی و اعصاب مغزی بسیار کم بود و درمان موثر دارویی نیز برای وسواس کشف نشده بود، اما خوشبختانه در چند دهه اخیر درمان‌های دارویی و غیردارویی بسیار موثر و ارزشمندی برای درمان این اختلال کشف شده است و هر روزه در کشور ما نیز بسیاری از بیماران با استفاده از این روش‌ها از وسواس نجات پیدا می‌کنند.
در حال حاضر موثرترین درمان این اختلال ترکیب روش‌های دارویی و غیردارویی است و براساس دستورالعمل‌های معتبر علمی جهان، وسواس از جمله بیماری‌های روانپزشکی است که حتما نیازمند درمان دارویی است که این کار توسط روانپزشک انجام می‌شود و نقش مهم خانواده تشویق و همراهی بیمار برای مراجعه به درمانگاه روانپزشکی و کمک به وی در مصرف داروها و پیگیری درمان‌های غیر دارویی‌اش است.