وضعیت اسفبار مصرف دارو در ایران و جهان

«نیمی از داروهایی که در سراسر جهان تولید و مصرف می‌شوند، در بهترین حالت کاملاً خنثی و بیهوده هستند و در بدترین حالت می‌توانند مرگ‌بار باشند». این است نتایج تحقیقات منتشر شده در کتابی توسط دو پزشک و پژوهش‌گر فرانسوی، با عنوان “راهنمای چهارهزار داروی مفید، بیهوده و یا خطرناک” که روز چهارشنبه در فرانسه به چاپ رسید و انعکاس رسانه‌ای بسیار زیادی داشته است.

به کزارش عصر خبر، این کتاب به نوشته‌ مشترک پرفسور فیلیپ اِوِن مدیر انستیتوی پزشکی نِکِر شهر پاریس و هم‌چنین پرفسور برنارد دوبره، پزشک متخصصی که سال‌هاست به سمت سیاست رفته و اکنون نماینده‌ حزب یو.ان‌.پ در مجلس فرانسه است، حمله‌ بسیار شدیدی است علیه صنعت داروسازی و شرکت‌های چندملیتی فعال در این حیطه که همواره با مخارج تبلیغاتی هنگفت، سعی دارند فراورده‌های جدید خود را به بازار عرضه کنند.

در این کتاب ۹۰۰ صفحه‌ای، دو محقق بیش از چهارهزار داروی مختلف را مورد بررسی دقیق قرار داده‌اند و نتیجه‌گیری کرده‌اند که ۵۰درصد این داروها کاملاً بی‌فایده هستند و اثری ندارند، ۲۰درصد آن‌ها برای مصرف کنندگان اثرات جانبی دارند و پنج درصد آن‌ها می‌توانند بسیار خطرناک و مرگ‌بار باشند.

ولی نکته‌ بسیار شایان توجه این کتاب، این است که نویسندگان متذکر شده‌اند که در میان این داروها، ۷۵درصد از سوی دولت فرانسه مورد تأیید قرار دارند؛ به صورتی که بهای خرید آن‌ها از طریق بیمه‌ خدمات اجتماعی دولتی، به مصرف کنندگان بازپرداخت می‌شود.

بدین ترتیب، پرفسور اِوِن، نگارنده‌ اصلی کتاب، خاطرنشان می‌سازد که اگر دولت فرانسه بسیاری از این داروهای بی‌اثر و یا مضر را از لیست داروهای حیاتی و لازم برای سلامتی و بهداشت جامعه خارج سازد و بهای خرید آن‌ها را به عهده نگیرد، می‌تواند مبلغی میان ۱۰ تا ۱۵ میلیارد یورو پس‌انداز کند.

پرفسور اِوِن در ارتباط با کتاب خود تاکید دارد که این گزارش می‌باید ۳۰ سال پیش، توسط مقامات بهداشت عمومی فرانسه منتشر می‌شد. ولی لابی بسیار قوی صنعت داروسازی و مبالغ هنگفت هزینه شده برای رشوه دادن و تبلیغات و انجام آزمایش‌های فرمایشی، سبب شده است که تا به حال تمامی این مسايل و این جنجال مسکوت بماند و شرکت‌های چندملیتی داروسازی بتوانند به کار خود ادامه دهند، داروهای بی‌فایده و یا خطرناک خود را بفروشند و سودهای هنگفتی را به جیب بزنند.

وی در مورد این راهنما می‌گوید که کتاب وی به هیچ‌وجه جنبه‌ی تبلیغاتی، سیاسی و غیره ندارد؛ فقط جنبه‌ی اطلاع‌رسانی دارد و حاصل پژوهش و مطالعات هزاران نتایج تحقیقات منتشر شده پیرامون داروهای مختلف، در فرانسه و هم‌چنین در سراسر جهان است. حاصل ۴۰ سال تجربه و ماحصل مشاهدات هردونگارنده. برای بیماران این کتاب نوشته شده، برای این‌که روشن شوند و مطلع باشند و بتوانند سئوال‌های لازمه و سئوال‌های درست را از پزشکان خود بپرسند.

البته این کتاب برای پزشکان نیز نوشته شده تا بتوانند پیرامون هریک از  بیماری‌هایی که بیش از دیگران از آن سخن به میان می‌آید و از آن‌ها به عنوان بیماری سال، بیماری دهه و یا بیماری قرن یاد می‌شود، تحقیقاتی علمی و پژوهشی را که گرد آمده و متمرکز شده بخوانند. خصوصاً تحقیقاتی که هریک کاملاً مستقل از هرگونه فشار و یا حمایت مالی صنایع داروسازی انجام گرفته‌اند که این امر کاملاً متفاوت است با آن‌چه تا به حال انجام می‌گرفت. یعنی این‌که مسئولین ارتباط جمعی و تبلیغاتی بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌های چند ملیتی داروسازی، تا به حال، خود نشریاتی را منتشر می‌ساختند و در اختیار پزشکان قرار می‌دادند که در آن‌ها نتایج تحقیقات انجام گرفته در ارتباط با فرآورده‌های دارویی آن‌ها، کاملاً منتخب بود و آن‌هایی به چاپ می‌رسید که به نفع آن‌ها بود؛ و اما این بیماری‌ها عبارتند از سرطان، چاقی مفرط، دیابت، فشار خون، آسم و بیماری‌های روانی که پرفروش‌ترین داروها در تاریخ به حساب می‌آیند.

اما پرفسور اِوِن به مهم‌ترین مسئله اشاره می‌کند و آن هم شاید به گفته‌ وی، دردناک‌ترین مثال، که فرآورده‌های مبارزه با کلسترول است. خصوصاً اِستانین‌ها. به گفته‌ وی، کلسترول مولکولی است مهم و حیاتی برای انسان که در بسیاری از فعالیت‌های مهم بدن نقشی اساسی ایفا می‌کند. کلسترول به هیچ وجه خطرناک نیست و ماده‌ی زیان‌باری نمی‌باشد. کلسترول برای وی هیچ نقشی در هیچ بیماری خاصی ندارد و یا نقش آن تاکنون به هیچ وجه به اثبات نرسیده است و استانین‌ها، این داروهای بسیار گزاف که به بازار عرضه شده، فقط با ترساندن مردم از کلسترول بالا و عواقب آن به فروش رسیده است. حال، این داروها درست است که کلسترول را پایین می‌آورد، ولی کاملاً بیهوده و بی‌فایده است، چرا که عمل‌کرد آن مؤثر است و کلسترول کاهش می‌یابد، ولی به هیچ وجه مفید نیست چرا که هیچ بیماری خاصی را درمان نمی‌کند.

وی تاکید دارد که به طور مثال در فرانسه، سه تا پنج میلیون شهروند فرانسوی در سال این داروها را مصرف می‌کنند و سالانه بیمه‌ی خدمات اجتماعی فرانسه برای بازپس دادن هزینه‌ی خرید استانین‌ها، داروهای بیهوده‌ی مبارزه با کلسترول، بیش از دو میلیارد یورو هزینه می‌کند.
پرفسور اِون در پایان به این نکته اشاره می‌کند که بسیاری از داروهای جدید که به اصطلاح حاصل تحقیقات نوین هستند و در آن از مولکول‌های جدید استفاده می‌شود، نه تنها مفید نیستند، بلکه مضر هستند و عواقب جانبی دارند. در حالی‌که همان مولکول‌های شناخته شده‌ی قدیمی بسیار مؤثرتر و ارزان‌قیمت‌تر می‌باشند. ولی فقط شرکت‌های داروسازی برای سودجویی بیشتر، آن‌ها را به بازار عرضه می‌کنند. مثلاً تیک‌لیت، دارویی برای جلوگیری از غلظت خون که به گفته‌ی وی، بهتر است از همان آسپرین و یا پلاویکس استفاده کرد؛ و یا داروی دیگری به نام وِکتاریون که برای مبارزه با بیماری‌های تنفسی به صورت معجزه‌آسا به بازار عرضه شده، ولی اثر آن از نوشیدن یک لیوان قهوه کم‌تر است.

بی‌فرهنگی دارویی

به اعتقاد اکثر کارشناسان، ناآگاهی جامعه و فرهنگ و باورهای غلط رایج در میان مردم، دلیل افزایش تجویز و مصرف دارو نسبت به استانداردهای جهانی است.

تصور عامه مردم ایران این‌ است که پزشک خوب داروهای بیشتر و متنوعی را تجویز می‌کند. در حالی که با مصرف هرچه بیشتر دارو سیستم سلامت کشور رو به بهبودی نرفته بلکه بیماریها را افزایش می‌دهد.

مردم فراموش می‌کنند که هر دارویی که مصرف می‌کنیم به داروی دیگری نیاز دارد که عوارض آن را از بین ببرد. اما اگر بپذیریم که علت درخواست دارو از سوی بیماران ناآگاهی آنها و باورهای غلط رایج میان مردم است، این سؤال مطرح می‌شود که چرا پزشکان آگاه به این درخواست نابه‌جا پاسخ مثبت می‌دهند؟

برخی پزشکان به منظور نگهداری بیماران خود و جلوگیری از مراجعه آنها به پزشک دیگر، مطابق میل بیمار رفتار می‌کنند و داروهایی که مورد نیاز بیمار نیست را بنا به تقاضای فرد بیمار برایش تجویز می‌کنند. این را هم البته می‌شود به مشکلات اقتصادی پزشکان و هزار و یک علت دیگر ربط داد.

15 درصد خودسرانه

بر اساس تحقیقات انجام شده، ایرانی‌ها 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور را به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می‌کنند. این را دکتر سعید واقفی، دبیر انجمن داروسازان کشور گفته بود. به گفته او، مسکن‌ها بیشترین داروهایی هستند که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند.

دکتر واقفی ادامه می‌دهد: علاوه بر مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بیشترین میزان مصرف خودسرانه را دارند. البته آنتی‌بیوتیک‌ها به علت نوع تاثیر دارویی، بدترین داروهایی هستند که به این شیوه مصرف می‌‌شوند، چراکه در صورت عدم نیاز بدن این دارو مانند سم عمل می‌کند و میکروب‌های بدن را نسبت به داروها مقاوم می‌کند و در صورت ایجاد عفونت در بدن دیگر آنتی‌بیوتیک در درمان بیماری موثر نخواهد بود.

این در حالی است که بسیاری از مردم آنتی‌بیوتیک‌ها را  بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند و این مساله باعث شده که آنتی‌بیوتیک‌ها از پرمصرف‌ترین اقلام دارویی در کشور باشند.

تزریق بی‌رویه!

معمولاً یکی از دغدغه‌های والدین تفهیم این نکته به بچه‌هاست که آمپول زدن ترس ندارد. اما بعضی‌ها این توصیه را در دوران بزرگسالی خود خیلی جدی می‌گیرند و اصرار زیادی دارند تا شجاعت خود را به رخ همه بکشند و نتیجه این عمل این است که مصرف سرانه داروهای تزریقی ما در سال چهار برابر میانگین جهانی است. البته بنا بر اعلام معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، اکثر این داروها ویتامین هستند و ارزش درمانی ندارند.

 این در حالی است که تزریق، به‌تنهایی و جدای از عوارض دارو خطرآفرین است. آبسه، عفونت و ابتلا به بیماری‌های ویروسی و میکروبی از عوارض تزریق هستند. از سوی دیگر در میان مردم این تصور رایج وجود دارد که فرآورده‌های تزریقی به‌مراتب بهتر از داروهای خوراکی هستند، اما متخصصان با این نظر مخالفند و از تزریق به عنوان یک روش تهاجمی با خطر فوق‌العاده بالا نام می‌برند که در سیستم درمان سرپایی ضرورتی ندارد و این روش را مخصوص درمان‌های اورژانس می‌دانند.

گفتنی است چندی پیش گزارش «دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارت بهداشت» منتشر شد که بر اساس آن عنوان شد “ایرانی‌ها چهار برابر میانگین جهانی دارو مصرف می‌کنند.” ميانگين مصرف داروي تزريقي در ايران 46 درصد است در صورتي كه اين ميزان در دنيا 11 درصد است و ايران به لحاظ مصرف دارو جزو 20 كشور پرمصرف دنيا است به طوري كه در آسيا بعد از چين رتبه دوم را دارد.

 براساس اين گزارش سالانه، بيش از 10 هزار مورد عارضه ناشي از مصرف نادرست دارو در ايران گزارش مي‌شود و متاسفانه هر ايراني به طور متوسط در طي يك سال 339 بار دارو مي‌خورد كه اين رقم چهار برابر آمار جهاني است.

برخي از والدين اغلب براي كودكانشان درخواست آنتي بيوتيك مي‌كنند و 60 درصد افراد نمي‌دانند كه آنتي بيوتيك در برابر ويروس‌هايي مانند سرماخوردگي و آنفلونزاي معمولي كارايي ندارد. بر اساس تحقيق وزارت بهداشت، حداقل 50 درصد مردمي كه دچار سرماخوردگي مي‌شوند، توقع دارند كه حتما پزشك به آنها آنتي بيوتيك بدهد و اين ميزان در برخي موارد به 70 درصد مي‌رسد.
همچنين حدود 40 درصد از مردم ايران به صورت خوسرانه دارو مصرف مي‌كنند و مصرف بي رويه آنتي بيوتيك در ايران سالانه 400 ميليارد تومان را به هدر مي‌دهد متاسفانه مردم با مصرف اين داروها خود را در معرض عوارض خطرناك و گاه كشنده قرار مي‌دهند و نگراني ديگر شروع موج مقاومت ميكروب‌ها عليه آنتي بيوتيك‌هاي در دسترس مردم است.

برخی در ایران فکر می کنند که دکتر خوب دکتری است که حتما دارو تجویز کند.