واکسن ایرانی زیر ذره‌بین یکی از مشهورترین مجلات علمی جهان
مجله علمی بریتانیایی "نیچر" اخیرا گزارشی را با عنوان "ایران امیدوار است با کمک واکسن‌های تولید خودش، کووید را شکست دهد" منتشر کرده است و در آن با دکتر "کیهان آزادمنش"، رئیس بخش تحقیقات ویروس شناسی انستیتو پاستور کشور به منظور درک بهتر نحوه عملکرد این واکسن‌ها گفت‌وگو کرده است.
به گزارش ایسنا، مجله نیچر در این مصاحبه با “کیهان آزادمنش” در مورد اقداماتی که در ایران برای توسعه ده‌ها واکسن کووید در حال انجام است، صحبت کرده است. تاکنون دو مورد از این واکسن‌ها برای استفاده تایید شده‌اند. “نیچر” در این باره نوشت: ایران درمیان اولین کشورهایی بود که در اوایل سال ۲۰۲۰ با بیماری همه گیر کووید ۱۹ مواجه شد و حال نیز با پنجمین موج این بیماری که بیشتر مبتلایان به جهش دلتا ویروس آلوده شده‌اند، در حال مبارزه است. بنابر آمار و ارقام رسمی از زمان ظهور این بیماری در کشور، بیش از ۴.۳ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند و ۹۷ هزار نفر نیز در اثر ابتلا به آن جان خود را از دست داده‌اند، اما آمار واقعی به طور جدی بسیار بیشتر است.
دانشمندان می‌گویند ایران یکی از معدود کشورهای خاورمیانه است که ظرفیت تولید واکسن را دارد و به طور جدی نیز در حال انجام این عملیات است. حدود ۱۰ واکسن در دست توسعه است و روند واکسیناسیون یک نوع از آنها نیز در حال انجام است، اما اطلاعات کمی در مورد این واکسن‌ها در خارج از ایران در دسترس است.
نیچر با دکتر کیهان آزادمنش، بیوتکنولوژیست و رئیس بخش تحقیقات ویروس شناسی انستیتو پاستور ایران در تهران در مورد این واکسن داخلی صحبت کرده است. دکتر آزادمنش علاوه بر موارد ذکر شده همچنین مشاوره‌هایی را نیز در این باره به بخش دولتی ارائه می‌دهد و خود نیز در حال توسعه دو واکسن وکتور ویروسی از طریق شرکت اسپین آف به نام ” شرکت هوم ایمن زیست فناور” (Humimmune Biotech) است.
در ادامه می‌توانید پرسش‌های این مجله را از دکتر آزادمنش درباره شیوع این بیماری در ایران بخوانید.
همه گیری ویروس کرونا تا چه اندازه بر ایران تأثیر گذاشته است؟
از ژانویه ۲۰۲۰، ما پنج موج جداگانه داشتیم. در حال حاضر نیز با بیشترین موارد ابتلا به جهش جدید که حدود ۴۰ هزار مورد در روز است، مواجه هستیم که جهش دلتا رایج‌ترین جهش تشخیص داده شده است. اما بسیاری از موارد دیگر احتمالاً گزارش نمی‌شوند. همه گیری بر بیمارستان‌ها فشار بسیار وارد کرده و اوضاع خوب نیست.
کدامیک از واکسن‌های کووید-۱۹ در ایران موجود هستند؟
تا کنون حدود ۱۸ میلیون دوز واکسن تزریق شده است که از این تعداد حدود ۱۲ میلیون واکسن چینی سینوفارم، چهار میلیون واکسن آسترازنکا آکسفورد و یک میلیون واکسن کووایران برکت که توسط شرکت گروه صنایع شفافارمد در تهران توسعه یافته، تزریق شده است. بقیه واکسن‌های تزریق شده شامل واکسن اسپوتنیک وی روسیه و کوواکسین هند است. بیش از نیم میلیون دوز واکسن در روز تزریق می‌شود و حدود ۱۷ درصد از جمعیت ۸۵ میلیونی ایران اولین دوز واکسن کووید-۱۹را دریافت کرده‌اند.
ممکن است کمی درمورد واکسن کوو ایران برکت بگویید؟
این واکسن نوعی واکسن غیرفعال شده است و هنوز در کارآزمایی بالینی فاز سه قرار دارد، اما در ماه ژوئن مجوز استفاده اضطراری دریافت کرد. این واکسن به دلیل ایجاد سطحی از آنتی بادی مانند آنهایی که می‌توانند کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ را خنثی کرده یا از ورود آن به سلول‌ها جلوگیری کنند، تأیید شده است. در آزمایشات اولیه محققان دریافتند که بیش از ۹۳ درصد از افراد واکسینه شده آنتی بادی خنثی کننده تولید می‌کنند. ما مدت زمان محافظت این واکسن را نمی‌دانیم، اما من تصور می‌کنم که این واکسن شبیه واکسن‌های غیرفعال دیگر مانند کروناوک تولید شرکت چینی Sinovac Life Sciences خواهد بود، چون‌که در آن واکسن سطح آنتی بادی بدن پس از ۶ ماه کاهش می یابد که این نشان دهنده آن است که احتمالاً به تقویت کننده‌ها نیاز است.
واکسن‌های دیگری که در ایران در حال توسعه هستند، چگونه‌اند؟
پاستورکوواک یک واکسن پروتئین نوترکیب است که انستیتو پاستور ایران با همکاری موسسه واکسن Finlay کوبا در هاوانا آن را تولید کرده است. این واکسن در کوبا با نام Soberana 02 شناخته می‌شود. این واکسن نیز گرچه در کارآزمایی بالینی فاز سه قرار دارد، در ماه ژوئن مجوز استفاده اضطراری در ایران را دریافت کرد. چندین واکسن غیر فعال و واکسن پروتئین نوترکیب در مرحله آزمایشات بالینی وجود دارد و حداقل یک واکسن آران‌ای پیام‌رسان، دو واکسن وکتور آدنوویروس و یک واکسن وکتورویروس سرخک در مراحل اولیه توسعه هستند. واکسن‌های تولید شده در خارج از ایران نیز در حال حاضر آزمایشات بالینی را می‌گذرانند و به صورت محلی تولید می‌شوند.
لطفا در مورد واکسن‌هایی که شما در حال طراحی آن هستید، بگویید.
شرکت من (شرکت هوم ایمن زیست فناور) روی دو واکسن کار می‌کند. در یکی از واکسن‌ها از ویروس سرخک به عنوان پایه‌ای برای معرفی ژنی استفاده شده که پروتئین میخ مانند کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲را که ویروس برای ورود به سلول‌ها از آن استفاده می‌کند یا پروتئین نوکلئوکپسیدی که ویروس برای تکثیر نیاز دارد را رمزگذاری می‌کند. این واکسن توسط شرکت ایرانی بیوسان فارمد در تهران تولید می‌شود. در واکسن دیگر که ممکن است امیدوار کننده تر باشد، از پایه آدنوویروس ۵ برای ارسال به بخشی از پروتئین میخ مانند استفاده می‌شود که این فرایند مشابه فرایند پایه دوز دوم واکسن اسپوتنیک وی است. ما امیدواریم آزمایشات بالینی را اوایل سال آینده آغاز کنیم. اکثر واکسن‌های کووید -۱۹ که تاکنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند، واکسن های غیرفعال شده بوده‌اند، به نظر من این بدان معناست که مردم در سال آینده به تزریق تقویت کننده احتیاج خواهند داشت. واکسن ما می‌تواند به عنوان تقویت کننده مورد استفاده قرار گیرد و یک رویکرد ترکیبی حتی ممکن است محافظت بهتری ارائه دهد. این فناوری همچنین می‌تواند به راحتی در برابر انواع جهش‌های جدید اصلاح شود. ما در حال حاضر توسعه نوعی از واکسن برای جهش دلتا را آغاز کرده‌ایم.
چرا دانشمندان ایرانی به تولید واکسن‌های متعدد روی آورده‌اند؟
ما در ایران سابقه طولانی در تولید واکسن داریم. انستیتو پاستور ایران در سال ۱۹۲۰ تأسیس شد و واکسن‌های ضد سل و هاری تولید کرد. همچنین واکسن‌هایی در ایران علیه سرخک، اوریون و ویروس پاپیلوم انسانی تولید شده است. ما در این همه گیری نمی‌توانیم متکی به کمک جامعه بین المللی باشیم، چراکه ما تحت تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کنیم که به نظر ما اینها ناعادلانه هستند. ایالات متحده می‌گوید تحریم‌ها بر فعالیت‌های بشردوستانه تأثیر نمی‌گذارد، اما وقتی توانایی انتقال پول شما محدود شود، خرید دارو نیز مشکل می‌شود. از این گذشته ما فناوری تولید واکسن را داریم، پس چرا از آن استفاده نکنیم؟ برای اطمینان از ایمنی واکسن‌های ایرانی، ایجاد واکسن‌های مختلف با استفاده از استراتژی‌های تحقیق و توسعه مختلف منطقی است و این همان کاری است که چین نیز انجام داده است.
چرا محققان ایرانی نسبت به انتشار کارهای خود در سطح بین المللی بی میل هستند؟
این می‌تواند یکی دیگر از اثرات تحریم‌ها باشد. محققان در ایران ممکن است به دلیل ایجاد مشکل در همکاریشان پیش از تولید محصول نهایی و از دست دادن دسترسیشان به مواد اولیه و فناوری مورد نیاز برای تولید واکسن تمایل به این کار نداشته باشند. همچنین محققان ما بسیار سرشان شلوغ است و در تلاش برای مبارزه با این بیماری همه گیر در ایرانند. آنها ممکن است وقت نداشته باشند نتایج یافته‌هایشان را در مجلات بین المللی منتشر کنند. اما برخی از محققان فرایند به اشتراک گذاری نتایج خود را آغاز کرده‌اند. در ماه ژوئن محققان بخش توسعه واکسن کوو ایران برکت نسخه پیش از انتشار نتایج پیش بالینی خود را منتشر کردند و نتایج بالینی آنها را نیز به زودی به اشتراک خواهند گذاشت. ما هم قصد داریم به زودی نتایج واکسن وکتورآدنوویروس خود را به اشتراک بگذاریم.
بزرگترین چالشتان در توسعه واکسن کووید-۱۹ چه بوده است؟
تحریم‌ها مشکلات زیادی را ایجاد کرده‌اند زیرا خرید مواد و تجهیزات را برای ما دشوار کرده‌اند. به عنوان مثال رزین‌های کروماتوگرافی که برای تصفیه واکسن به آنها نیاز داریم، بیشتر توسط شرکت‌های چند ملیتی که تامین کننده اصلی ایالات متحده هستند، تولید می‌شوند؛ بنابراین ممکن است از فروش آن مواد به ما واهمه داشته باشند. ایالات متحده می‌گوید که ما می‌توانیم برای معافیت درخواست دهیم، اما تجربه نشان داده این کار جواب نمی‌دهد. به هر حال ما راهی پیدا می‌کنیم. ما روش‌های خود را اصلاح می‌کنیم، ارائه دهندگان دیگری پیدا می‌کنیم یا به دنبال راه حل‌های دیگر می‌گردیم. ما به دنبال بهترین چیزی هستیم که می‌توانیم بدست آوریم، اما گاهی اوقات کیفیت و کارایی نیز تحت تأثیر این موارد قرار می‌گیرند. علاوه بر اینها یکی از بزرگترین چالش‌های جهانی، مقیاس است. تا قبل از همه گیری ایران در درجه اول تنها می‌بایست واکسن مخصوص کودکان را تولید می‌کرد و نیاز تولید هر واکسن حدود سه میلیون دوز در سال بود، اما اکنون ما به ۱۷۰ میلیون دوز برای واکسیناسیون کامل کل جمعیت ایران نیاز داریم.
آینده توسعه واکسن در ایران را چگونه می‌بینید؟
هدف اولیه محققان در توسعه واکسن کرونا کوو ایران برکت تولید بیش از ۳۰ میلیون دوز در ماه تا ماه سپتامبر بود که این مقدار هم برای واکسیناسیون جمعیت بزرگسال کافی بود، اما آنها نتوانستند به این هدف برسند؛ بنابراین مجبور شدیم چند میلیون دوز واکسن دیگر وارد کنیم. همانطور که بسیاری از مردم گفتند، این آخرین همه گیری کروناویروس که با آن روبرو هستیم، نخواهد بود. من انتظار دارم طی سال‌های آینده از ظرفیت تولید واکسن برای تولید واکسن‌ها و داروهای جدید هم برای کروناویروس‌ها و هم بیماری‌های دیگر استفاده شود.
