چند درصد زندانیان معتادند؟
رئیس سازمان زندان‌ها در حالی می‌گوید نزدیک به ۵۰ درصد زندانیان مرتبط با حرایم مواد مخدر هستند و ۶۵ درصد زندانیان معتادند که یک کارشناس درمان اعتیاد معتقد است بازداشت و زندانی کردن معتادان هیچ فایده‌ای جز پر کردن زندان‌ها و افزایش آسیب ندارد.
خبرگزاری تسنیم: سال‌هاست که همه مسئولان از ریز و درشت می‌گویند ظرفیت زندان‌های کشور پر شده و حتی آخرین بار اصغر جهانگیر رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی عنوان کرد که هم اکنون بیش از 220 هزار نفر در زندان‌های کشور نگهداری می‌شود و این در حالی است که زندان‌های ما 85 هزار نفر ظرفیت دارد؛ یعنی سه برابر بیشتر از ظرفیت زندان‌ها.
بنابر اذعان مسئولان قضایی کشور، افزون بر 40 درصد زندانیان زندان‌های کشور، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مرتبط با جرائم مواد مخدر هستند. بخشی از زندانیان مرتبط با جرایم مواد مخدر، قاچاقچیان، فروشندگان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر هستند که قطعاً نگهداری آنها در زندان‌ها البته اردوگاه‌های ویژه محکومان مواد مخدر، ضروری است اما بخش زیادی از این زندانیان که صدای رئیس قوه‌قضائیه را هم در بخشنامه اخیر درآورده، افرادی هستند که به جرم اعتیاد در طرح‌های جمع‌آوری پلیس دستگیر و راهی زندان شدند.
قطعاً پاک بودن شهر از مظاهر ناهنجاری‌های اجتماعی ضروری است و نباید در جمع آوری معتادان متجاهر، افراد ولگرد و متکدیان تردید کرد اما جای معتاد در زندان است یا کمپ‌های ترک اعتیاد؟
طبق ماده 15 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر، اعتیاد جرم است ولی به کلیه معتادان اجازه داده می‌شود، به مراکز مجازی که از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشخص‌می‌گردد مراجعه و نسبت به درمان و بازپروری خود اقدام کنند.
در تبصره اول این ماده آمده که « معتادان مذکور در طول مدت درمان و بازپروری از تعقیب کیفری جرم اعتیاد هستند» و تبصره دوم همین ماده می‌افزاید « هزینه‌های تشخیص، درمان، دارو و بازپروری توسط شخص معتاد براساس تعرفه‌های مصوب به واحدهای ذیربط پرداخت می‌شود و‌هزینه‌های مربوط به معتادان بی‌بضاعت هرساله توسط دولت تأمین خواهد شد.» و طبق تبصره سوم ماده 15، «دولت مکلف است برای احیاء و ایجاد اردوگاه‌های بازپروری معتادین به مواد مخدر اقدام لازم را بعمل آورد.»
در بخشنامه‌‌ای هم که آیت‌الله صادق آملی لاریجانی رئیس قوه‌قضائیه درباره ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها صادر کرده، این مسئله مورد توجه قرار گرفته و در ماده 6 بخشنامه یاد شده آمده است «با توجه به مواد 15 و 16 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر، معتادین به مواد مخدر باید در مراکز ترک اعتیاد و درمان و اقامت اجباری معتادان نگهداری شوند و عدم‌تشکیل مراکز مزبور، مجوزی برای دستگیری و معرفی این افراد به زندان نمی‌باشد، لذا دادستان‌ها دقت و مراقبت نمایند اولاً: از این پس افراد معتاد جز در شرایط مقرر در قانون، تحت هیچ شرایطی به زندان معرفی نشوند. ثانیاً: تغییر عنوان اعتیاد به استعمال مواد مخدر برای افراد معتاد، مجوز بازداشت و معرفی افراد به زندان نگردد. دادستان کل کشور با همکاری معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم نظارت و پیگیری لازم جهت توسعه مراکز مذکور در مواد 15 و 16 قانون فوق را فراهم می‌آورد.»
بنابر اعلام سردار زاهدیان رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا، 50 تا 60 هزار معتاد متجاهر در سراسر کشور وجود دارد که از این رقم حدود 15 هزار نفر مربوط به تهران هستند و طبق تکالیف قانون باید در مراکز ترک اعتیاد نگهداری و درمان شوند اما هنوز برخی مسئولان از جمله سردار ساجدی‌نیا رئیس پلیس پایتخت به این اعتقاد نرسیدند به طوری که وی در جلسه مورخ 30 مرداد با دادستان با موضوع آسیب‌های اجتماعی، پیشنهاد کرده از ظرفیت زندان فشافویه برای نگهداری بلندمدت معتادان متجاهر استفاده شود در حالی که اردوگاه فشافویه مختص نگهداری محکومان مواد مخدربالای 15 سال حبس است.
همچنین به گفته افشار سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، در نیمه نخست سال 95، افزون بر 71 هزار معتاد خیابانی جمع‌آوری شدند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، 39 درصد افزایش داشته است. به گفته وی در پایتخت نیز از ابتدای امسال تا کنون، 13 هزار معتاد متجاهر از سطح معابر جمع‌آوری شدند.
امروزه حکومت یا به عبارتی دولت برای نگهداری از مجرمان در زندان‌ها، هزینه‌های زیادی اعم از هزینه‌های درمانی، بهداشتی، خوراک، پوشاک و… متقبل می‌شود. یکی از مواردی که هزینه ساختار زندانبانی ما را در سال‌های گذشته دو چندان کرده، نگهداری از افراد معتاد در زندان‌هاست که بیشترین هزینه وارد شده نیز، مربوط به هزینه‌های بهداشتی، درمانی و ترک اعتیاد این افراد است؛ گذشته از اینکه حضور افراد معتاد در فضای محدودی مانند فضای زندان، ابتلای سایر زندانیان به بیماری‌های مختلف را افزایش می‌دهد. به گفته رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی امروز بیش از 50 درصد از مجرمان و زندانیان ما به جرم قاچاق مواد مخدر در زندان به سر می‌برند و بیش از 65 درصد زندانیان نیز معتاد هستند.
متاسفانه یکی از مشکلاتی که همچنان شاهد حضور معتادان حتی معتادان متجاهر در زندان‌ها هستیم، تغییر عنوان اتهامی این افراد در هنگام دستگیری توسط پلیس است؛ موضوعی که رئیس قوه‌قضائیه هم در بخشنامه اخیر خود به آن اشاره و تاکید کرده است که « تغییر عنوان اعتیاد به استعمال مواد مخدر برای افراد معتاد، مجوز بازداشت و معرفی افراد به زندان نگردد.»
در ارتباط با مأموریتی که رئیس قوه‌قضائیه در بخشنامه ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری به معاونت پیشگیری از وقوع جرم مبنی بر نظارت و پیگیری لازم در راستای توسعه مراکز ترک اعتیاد و درمان معتادان داده، به سراغ محمدباقر الفت معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دستگاه قضا رفتیم اما او می‌گوید« هنوز کاری را آغاز نکرده‌اند».
برای بررسی تاثیر بازداشت و زندانی شدن معتادان به سراغ حسین دژاگام مدیر عامل جمعیت احیای انسانی کنگره 60 رفتیم و از او درباره بازداشت معتادان متجاهر پرسیدیم که پاسخ داد: در گذشته به زندان، ندامتگاه یا اندرزگاه می‌گفتند. سئوال اینجاست که آیا زندانی کردن فرد معتاد برای او مفید است یا خیر؟. تا جایی که اطلاع دارم، زندانی کردن افراد معتاد نه تنها مفید نیست بلکه در زندان با چند خلاف دیگر هم آشنا می‌شوند.
او می‌گوید: فرد معتاد اگر قبل از بازداشت تریاک یا هروئین می‌کشد، بعد از بازداشت، می‌بلعد یا تزریق می‌کند و بیماری ایدز و هپاتیت را به سایر زندانیان هم انتقال می‌دهد. بنابراین تصور من این است که مصرف کننده مواد مخدر در زندان درمان نمی‌شود جزء اینکه آسیب بسیار وحشتناکی را به جامعه می‌زند.
این کارشناس درمان اعتیاد ادامه داد: زندان کردن یک معتاد در هر رده‌ای، به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد و باید در این مسئله تجدیدنظر شود. البته ایراد و اشکال این قضیه در نیروی انتظامی یا قوه‌قضائیه نیست و باید در جای دیگری به دنبال مشکل باشیم. بزرگ‌ترین مشکل ما در بحث مواد مخدر، بحث تقاضا و کاهش آن است.
دژاکام با بیان اینکه معتادان کارتن‌خواب زیاد نیستند و بیشتر معتادان مواد مخدر، شاغل هستند افزود: اگر این افراد را که بعضا هم کارمند هستند را دستگیر و زندانی کنیم، نه تنها وضع درست نمی‌شود بلکه بدتر هم می‌شود و از زندگی ساقط می‌شوند و آبرویشان می‌رود.
مدیرعامل موسسه جمعیت احیای انسانی کنگره 60 با اشاره به روش‌های درمان بر متادون درمانی و استفاده از شربت‌های تریاک و تقویت انجمن‌های فعال در موضوع درمان اعتیاد تاکید کرد و گفت: زندانی کردن افراد معتاد جز افزایش جمعیت زندان‌های کشور نتیجه دیگری ندارد.
دژاکام با اشاره به تقویت انجمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی فعال در بحث درمان معتادان افزود: خوشبختانه در حال حاضر چند موسسه و انجمن مردمی به خوبی وارد شدند و فعال هستند اما باید مورد حمایت قرار گیرند و مکان‌هایی را که نیاز دارند در اختیارشان قرار گیرد. این موسسه‌ها و انجمن‌ها هیچ احتیاجی به پول ندارند، فقط نیاز به مکان‌هایی دارند تا بتوانند افراد معتاد و خانواده‌هایشان را آموزش دهند. به عنوان مثال روی مکان‌هایی که متعلق به دولت و بخش دولتی است، زیاد نمی‌توان حساب کرد زیرا امکان دارد یک مدیر به چنین کارهایی اعتقاد داشته باشد اما مدیر بعدی اعتقادی نداشته باشد و از ادامه فعالیت انجمن‌ها جلوگیری کند.
این کارشناس درمان اعتیاد افزود: حالا که از زندانی و بازداشت کردن افراد معتاد به جای نرسیده‌ایم باید به انجمن‌ها و موسسه‌های درمان اعتیاد کمک کنیم. متاسفانه چند سالی است که برنامه‌های آموزشی صدا و سیما در خصوص مواد مخدر کاهش یافته و از طریق مقابل هر روز در شبکه‌های ماهواره‌ای، قرص‌هایی تبلیغ می‌شود که اثرات منفی روی افراد معتاد دارد.
وی با بیان اینکه باید اتاق‌های تزریق راه‌اندازی شود گفت: متاسفانه برخی فکر می‌کنند این کار اشتباه است و نباید به معتاد سرنگ داد در حالی که یک فرد معتاد هر طور شده سرنگ خود را از بین آشغال‌ها پیدا می‌کند؛ پس چه بهتر که سرنگ سالم و تمیز بدهیم. اگر اتاق‌ها را راه‌اندازی کنیم، ما یک معتاد معمولی خواهیم داشت اما اگر ایجاد نشود با معتادی رو به رو هستیم که انواع و اقسام بیماری‌ها را دارد.
مدیرعامل مؤسسه جمعیت احیای انسانی گنگره 60 ادامه داد: مجازات‌های شدید مثل اعدام باید برای قاچاقچیان عمده باشد اما برای کسی که از او 30 گرم هروئین گرفته‌اند نباید مجازات‌های سخت درنظر گرفته شود. این افراد قابل درمان هستند و می‌توان آنها را درمان کرد.
دژاکام افزود: اگر متادون درمانی در زندان‌ها نبود الان بیماری ایدز و هپاتیت و انواع و اقسام بیماری‌های عفونی، زندان‌ها را پر کرده بود. زندانی کردن افراد به جرم داشتن چند گرم تریاک یا هروئین، هیچ فایده‌ای ندارند و این افراد باید از زندان‌ها خارج شوند و در مراکز درمان اعتیاد تحت مراقبت قرار بگیرند.
این کارشناس درمان اعتیاد ادامه داد: برخوردهای سختیگرانه و شدید با موضوه اعتیاد موجب افزایش آمار جمعیت زندانیان، افزایش اعدام، افزایش قیمت مواد مخدر و حتی ریخته شدن آبروی خانواده‌ها می‌شود. اگر زندانی کردن معتادان نتیجه می‌داد بسیار عالی بود اما باید دید نتیجه می‌دهد یا خیر؟. واقعا زندانی کردن معتادان هیچ اثری ندارد.
