نسیم های معنوی اربعین

سرویس دین و اندیشه فردا: در طول عمر انسان برخی فرصت‌های استثنایی، کم نظیر و یک سری نسیم های معنوی شروع به وزیدن می کند که باید انسان خود را در معرض وزش آن ها قرار دهد تا بتواند بهره کافی را ببرد. رسول خدا (صَلَّی الله عَلیه وَ آله وَ سَلَّم) در بیانی فرمودند: «إِنَ‏ لِرَبِّكُمْ‏ فِي‏ أَيَّامِ‏ دَهْرِكُمْ‏ نَفَحَاتٍ‏ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَا [1] همانا در طول عمر شما، نسیم­‌های الهی وزیدن می گیرد، پس هشیار باشید و خود را در معرض آن ها قرار دهید». «گفت پیغامبر که نفحت‌های حقاندرین ایام می‌آرد سبقگوش و هش دارید این اوقات رادر ربایید این چنین نفحات را».[2] سفر زیارتی اربعین که از جهت معنوی و تقویت جنبه های ولایی انسان، سفری کم نظیر و بلکه بی نظیر است، یکی از آن فرصت های بسیار مناسب است؛ و با برنامه ریزی حساب شده و هدفمند قابلیت آن را دارد که آثار و برکات معنوی زیادی برای زائر اربعین به جا بگذارد. در این نوشتار به برخی نکات و برنامه هایی که می تواند در این زمینه مؤثر باشد، اشاره می شود:
الف: توجه به فرصت استثنایی سفر اربعین با توجه به یک بار بودن آن در سال، شرایط امنیتی عراق، حوادث غیر مترقبه ای مانند بیماری، گرفتاری های دنیوی و… تکرار سفر اربعین هیچ تضمینی ندارد. بنابراین شایسته است با هر سفر اربعین معامله سفر وداعی داشت و آن را آخرین سفر اربعین خود تلقی کرد و قدر چنین فرصتی دانسته شود که پیامبر گرامی اسلام (صَلَّی الله عَلیه وَ آله وَ سَلَّم) در این رابطه فرمودند: «مَنْ‏ فُتِحَ‏ لَهُ‏ بَابٌ‏ مِنَ‏ الْخَيْرِ فَلْيَنْتَهِزْهُ‏ فَإِنَّهُ‏ لَا يَدْرِي‏ مَتَى‏ يُغْلَقُ‏ عَلَيْهِ [3] هر كس كه درى از خير به رويش گشوده شود، بايد آن را غنيمت شمرد؛ زيرا كه نمى داند آن درب چه وقت به رويش بسته مى شود».
ب: نماز اول وقت سید الشهداء (علیه السلام) در آن بحبوحه روز عاشورا و در گرماگرم آن جنگ نابرابر، نماز را از اول خود به تأخیر نینداختند و در اول وقت خود اقامه کردند. وقتی ابوثمامه صیداوی آمد خدمت حضرت و عرض کرد: «یا اباعبدالله! جان من فدای تو باد! همانا می بينم كه لشكر دشمن هر چه بيشتر به ريختن خون شما نزديك شده اند. ليكن به خدا سوگند! آگاه باش كه تو كشته نخواهی شد! تا اين كه من در ركاب شما كشته شوم و در خون خود غلطان گردم. حال دوست دارم كه اين نماز ظهر را در خدمت شما اقامه کنم و آن گاه خدای خود را ملاقات كنم. امام حسين (عليه السلام) پس از يادآوری ابو ثمامه، نگاهی به آسمان افكندند و فرمودند: ذَكَرتَ اَلصَّلاةَ جَعَلَكَ‏ اَللَّهُ‏ مِنَ‏ اَلمُصَلَّيِن‏ اَلذَّاكِرِين نَعَم هَذَا أَوَّلُ وَقتهَا [4] نماز را يادآوری كردی، خدا تو را از نمازگزاران و ذاكران قرار دهد! آری، به درستی كه الآن هنگام نماز است».اگر اهل نماز اول وقت نیستیم این سفر، فرصت مناسبی برای تمرین است تا با اقتداء کردن به سید الشهداء (صلوات الله علیه) هر جا که بودیم و اذان شد، نمازهای خویش را اول وقت بخوانیم و این سیره را به عنوان یک دستاورد عظیم معنوی، بعد از سفر نیز ادامه بدهیم.
ج: قرائت قرآن، و اهداء به حضرت سید الشهدا و سایر ائمه (صلوات الله علیهم) یکی از برنامه های معنوی که می تواند زمینه توفیقات بیشتر در این سفر معنوی را فراهم سازد، برنامه ویژه قرائت قرآن است. زائر در خلال سفر معنوی فرصت های مناسبی را برای خواندن قرآن پیدا می کند. بنابراین از ابتدای سفر با همراه داشتن یک قرآن کوچک و برنامه ریزی مناسب چه بسا بتواند یک ختم قرآن را تلاوت و ضمن بهره برداری معنوی از آیات قرآن، ثواب آن را به روح سید الشهداء (صلوات الله علیه) و یارانش اهداء کند.
د: برنامه ذکر و اهداء به سید الشهداء و سایر معصومین (صلوات الله علیهم) در سفر زیارتی اربعین وقت های زیادی در مسیر حرکت زائر محل زندگی تا عراق و همچنین در مسیر حداقل دو شبانه روز پیاده روی نجف تا کربلا و نیز سایر مسیرهای درون شهری از زائر وقت صرف می شود که معمولا امکان انجام عبادت‌های خاص یا حتی قرائت قرآن و سایر ادعیه برای زائر ممکن نیست. بسیار شایسته است که زائر اربعین با برنامه ریزی لازم و همراه داشتن صلوات شمار یا تسبیح و یا به هر شکل که برایش میسور است، از برنامه معنوی «ذکر» غافل نباشد و ذکرهای وارده از جمله: «اَلَّلهُمَّ صَلِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد»، ذکر شریف «لَا ِالَهَ اِلَّا َاللَّه» و سایر اذکار وارده را با توجه به معانی آن ها، تکرار و ثوابش را به روح مطهر سید الشهداء و سایر معصومین (علیهم السلام) اهدا کند. چه زیباست که در پایان یک سفر اربعین زائر اربعین مثلا ۱۴هزار صلوات برای چهاره معصوم (علیهم السلام) یا ۷۲ هزار صلوات به نیت ۷۲ تن شهدای کربلا اهدا کند.
ه: محاسبه و مراقبه و اندیشیدن در حالات خویشتن سفر اربعین فرصت مناسبی به انسان می دهد حال که از دغدغه های کاری، اداری و مسائل روزمره زندگی دور شده، در وضعیت و حالات خویش اندیشه کند و به محاسبه نفس بپردازد. اصل محاسبه که یکی از ملزومات اخلاقی و از راه‌های مهم مبارزه با نفس اماره قلمداد می‌شود، اساس تهذیب و تصفیه باطن است و تا انسان محاسبه نفس نکند، به عیوب خود پی نخواهد برد، و تا به عیوب خویش آگاه نشود، در صدد اصلاح نفس خویشتن بر نخواهد آمد.  لذا امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در فرمایشی می فرمایند: «ثَمَرَةُ الْمُحَاسَبَةِ إِصْلَاحُ النَّفْس‏»،[5‏]؛«میوه و نتیجه حساب گری، اصلاح نفس است».بنابراین کمی با خود خلوت کردن و خویشتن را در بُعد معنوی و بندگی ارزیابی نمودن، و سعی در برطرف نمودن عیوب موجود، تلنگر خوبی برای تغییر در جهت معنوی خواهد بود. 
ط: بهره گیری ویژه از سحر های ایام اربعین «دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند».[6] یکی از سفارشات و توصیه های دین مبین اسلام سحر خیزی و تهجد است. «قَالَ النَّبِيُّ (صلَّی الله علیه و آله و سلم) فِي وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ (صلوات الله علیه)‏ يَا عَلِيُّ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ وَ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ وَ عَلَيْكَ‏ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ‏ [7] پیامبر گرامی اسلام (صلَّی الله علیه و آله و سلم) در سفارشش به حضرت علی (صلوات الله علیه) فرمود: یا علی بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب». اما سحرخیزی در این سفر به یاد نماز شب های سیدالشهداء و حضرت زینب (صلوات الله علیهما) در سرزمین کربلا جلوه خاص دیگری خواهد داشت. امام حسین (علیه السلام) و یارانش در شب عاشورا به نماز و تهجد توجّه خاصی داشتند: «وَ بَاتَ الْحُسَيْنُ وَ أَصْحَابُهُ تِلْكَ اللَّيْلَةَ وَ لَهُمْ دَوِيٌّ كَدَوِيِّ النَّحْلِ مَا بَيْنَ رَاكِعٍ وَ سَاجِدٍ وَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ؛[8] [امام] حسین (علیه السلام) و یارانش در آن شب بیتوته کردند (بیدار ماندند) و صدایی چون نغمة کندوی زبنور عسل داشتند. آنان در حال رکوع و سجود و قیام و قعود بودند».از فاطمه صغری، دختر امام حسين (علیه السلام) روايت شده: «اَمَّا عَمَّتِي زِينَب فَاِنَّها لَم تَزل قَائِمِة فِی تِلکَ الَّليلَة، (اَی العاَشِرَة مِنَ اَلمُحَرَّمِ) فِی مِحرَابِها [9] عمه ام زينب در شب دهم محرم تا به صبح در محراب عبادتش به نماز ايستاده بود»، و یا در آن آخرین سفاشاتی که امام به خواهرشان داشتند فرمودند: «يَا اُختَاه‏، لَا تَنسِينِی‏ فِي نَافِلَة الَّليل [10] خواهر جان مرا در نماز شب فراموش نكن».بنابراین شایسته است زائر این فرصت استثنایی را غنیمت بشمرد و از سحرهای این سفر غافل نماند و در مسیر راه و یا در حرم‌های شریف که فیوضات الهی گسترده است، خود را به قافله متهجدین ملحق سازد.