آیا اهدای پلاسما محدودیت دارد؟

خون کلمه‌ای سه حرفی که مرگ و زندگی یک انسان به آن وابسته است، مایعی سرخ رنگ که گاهی ارزش طلا پیدا می‌کند، آنهم وقتی جزو گروه خون‌های نادر باشد.

 در ایران از حدود 40 گروه خونی نادر، بین 80 میلیون جمعیت کشور تنها نام 1400 نفر به عنوان دارنده خون طلایی در بانک اطلاعاتی سازمان انتقال خون به ثبت رسیده است.

به گزارش آنا، گاهی یک واحد خون می‌تواند انسانی را از دو قدمی مرگ نجات دهد و گاهی هم دیر رسیدن و یا نرسیدن همان 450 سیسی خون مورد نیاز می‌تواند برای همیشه به زندگی یک انسان پایان دهد، همان‌طور که آذر ماه سال گذشته دختر 23 ساله بوشهری با گروه خونی بسیار نادر ORH null مشهور به گروه خونی «طلایی» پس از 4 سال دست و پنجه نرم کردن با بیماری کم خونی، به خاطر دیر رسیدن یک واحد خون جان خود را از دست داد.

هرچند پس از مکاتبات سازمان انتقال خون ایران با 23 کشور عضو انجمن بین‌المللی خون‌های نادر دنیا، 19 کشور اعلام آمادگی و همکاری کردند و سازمان‌های انتقال خون از کشورهای اسپانیا و هلند گرفته تا استرالیا و آمریکا برای نجات جان این دختر، فارغ از مسایل سیاسی و نژادی همکاری و مشارکت کرده و خون مورد نیاز به ایران رسید اما قبل از رسیدن خون به رگ‌های این جوان، جانش از دست رفته بود.

انواع اهدا خون و فرآورده‌های خونی چگونه است؟

نیاز به اهدای خون همه گروه‌های خونی همیشه لازم است زیرا پس از اهدای یک واحد خون، این مایع به سرعت در بدن جایگزین می‌شود از همین رو نهم مرداد از 43 سال پیش به عنوان روز ملی اهدای خون در تقویم نام گذاری شده است، روزی که دکتر فریدون علا با هدف تهیه و تامین خون و فرآورده‌های خونی سالم برای رفع نیازهای بیماران نیازمند و به ویژه مبتلایان به تالاسمی و هموفیلی و لوسمی، سازمان انتقال خون ایران را تاسیس کرد.

در ایران تامین خون و فراورده‌های خونی از سوی سازمان انتقال خون ایران صورت می‌گیرد که بیشترین نوع اهدا در این سازمان اهدای خون کامل است که از گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسما تشکیل شده است.خون کامل موارد مصرف بسیار محدودی دارد و در اغلب موارد به صورت گلبول قرمزمتراکم، پلاکت و پلاسما جداسازی شده و سپس مورد مصرف قرار می گیرد.

البته برخی از اهداکنندگان نیز در فرآیند پلاسمافرزیس، پلاسمای خون خود را اهدا می‌کنند که در این روند پس از خروج خون از بدن وارد دستگاه فرزیس شده و پس از جداسازی پلاسما، باقیمانده خون به بدن بازگردانده می شود و در صورتی که پزشک برای بیماری پلاسما درمانی تجویز کند، فقط برای آنان از این روش درمانی استفاده می‌شود.

همچنین برخی از اهداکنندگان، پلاکت اهدا می‌کنند زیرا این مایع حیات بخش برای درمان برخی از بیماری‌ها از جمله سرطان مورد نیاز است، برای اهدای پلاکت، خون وارد دستگاه‌های پلاکت فرزیس شده و این دستگاه با استفاده از فیلترهای خاص سلول‌های خونی را براساس اندازه سلول جداسازی می‌کند. بر همین اساس پس از تفکیک پلاکت از خون،‌ سایر اجزای سلولی و پلاسمای خون را به فرد اهدا کننده بر می‌گرداند.

سازمان انتقال خون ایران برای برخی از اهداکنندگان نیز بانک اطلاعاتی سلول‌‌های بنیادی را در نظر گرفته، نمونه خون از داوطلبان اهدای سلول بنیادی دریافت و پس از تعیین پروتئین‌های اختصاصی این اطلاعات در بانک اطلاعاتی سلول‌های بنیادی ثبت می‌شود که هر زمان بیماری نیاز به پیوند این سلول بنیادی پیدا کرد در صورت تطبیق اطلاعات با یکدیگر از سوی سازمان انتقال خون با اهدا کننده داوطلب تماس و برای اهدا حاضر می‌شود.

می‌خواهم 124هزار مرتبه خون بدهم!

اهدای هر یک از این مواد حیاتی در سازمان انتقال خون امکان پذیر است و البته هموطنان می‌توانند به صورت صد در صد داوطلبانه خون و فرآورده‌های خونی خود را اهدا کنند، حتی برخی از هموطنان به عنوان اهدا کننده مستمر شناخته شده و به صورت مداوم در مراکز اهدای خون حاضر می‌شوند؛ یکی از این افراد «محمد» است که تا امروز برای اهدای خون بیش‌تر از 40 بار روی تخت‌های‌ مرکز اهدای خون وصال دراز کشیده و می‌‌خواهد تا زمانی که خون در بدن دارد به این راه ادامه دهد، حتی با خنده می‌گوید: «می‌خواهم 124 هزار مرتبه به نیت 124 هزار پیغمبر خون بدهم ولی نمی‌دانم عمر و جسمم کفاف می‌دهد یا نه».

محمد 28 ساله اولین بار برای نجات جان یکی از دوستانش داوطلب اهدای خون شد و خاطرات آن روز را هنوز به روشنی در ذهن دارد و می‌گوید: « برای تعطیلات آخر هفته با دوستانم رفته بودیم شمال، که توی جاده تصادف کردیم و یکی از دوستانم به شدت آسیب دید، طوری که تا وقتی آمبولانس اورژانس رسید کلی خونریزی کرد به همین خاطر توی بیمارستان به خون احتیاج داشتند که بعد از آزمایش متوجه شدند من می‌توانم برای نجات جان دوستم خون اهدا کنم، از آن روز به بعد من و دوستم که از دو قدمی مرگ برگشته بود تصمیم گرفتیم همیشه خون اهدا کنیم.»

این دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق دانشگاه تهران که همیشه به سایر دوستان و اعضای خانواده‌اش توصیه می‌کند خون اهدا کنند، ادامه می‌دهد: « پدر و برادرم هم اهدا کننده مستمر خون هستند اما مادرم به خاطر کم خونی و بیماری نمی‌تواند خون اهدا کند به همین خاطر همیشه روی تغذیه ما تاکید دارد و غذاهایی برایمان تهیه می‌کند تا خونساز باشد و خللی در روند اهدای خون ما پیش نیاید.»

پلاسمای خون چیست؟

پلاسما بخشی از مایع خون است و 55% از خون را تشکیل می دهد که این ماده حاوی 93% آب و نیز مواد پروتئینی مهم و اصطلاحاً مواد انتقال دهنده مواد غذائی ،تولیدات متابولیسمی هورمون هاو ویتامین‌ها است. در مایع پلاسما بیشتر از 120 نوع پروتئین وجود دارد که با تفکیک و فرآوری هر یک از این مواد می‌توان به مشتقاتی برای تهیه دارو دست پیدا کرد.

در سال چند بار می‌توان پلاسما اهدا کرد؟

هر انسان سالم می‌تواند در طول یک ماه دو مرتبه پلاسمای خود را اهدا کند بر همین اساس در طول سال می توان 24 مرتبه پلاسمای خون را برای تأمین نیاز بیماران هموفیلی اهدا کرد و این ماده ظرف 48 تا 72 ساعت مجددا در بدن جایگزین می‌شود.

اهدای پلاسما شرایط مشابه اهدای خون کامل دارد به این صورت که از یکی از رگ‌های بازو مقداری خون گرفته می‌شود و پس از ورود به دستگاه پلاسما فرزیس سلول‌های خونی و پلاسما از خون جدا و فرآوری شده و سلول‌های خونی دوباره به بدن وارد می‌شود که به این روش «پلاسما فرزیس» می‌گویند، این روش فشار زیادی به بدن اهدا کننده وارد نمی‌آورد زیرا تنها یک ساعت طول می‌کشد و بدن توانایی و تحمل این فرآیند را دارد.

پلاسما چه کاربردی دارد؟

پلاسمای خون علاوه بر نجات جان بسیاری از بیماران نیازمند از مرگ، یکی از مواد اولیه برای تهیه داروهایی از جمله فاکتورهای انعقادی، ترکیبات پلاسمائی و عوامل ایمنی به شمار می‌رود، داروهایی مشتق از پلاسمای انسانی شامل فاکتورهای انعقادی هشت و نه، آلبومین و ایمونوگلوبولین جی است که براساس برنامه سازمان بهداشت جهانی who از پلاسمای مردم هر کشور برای همان کشور دارو تولید می‌شود تا بیماری‌های غیر بومی در بین سایر مردم جهان گسترش داده نشود.

با توجه به اینکه پلاسمای دریافتی از خون مردم ایران از نظر پروتئین‌های لازم یکی از سالم‌ترین و غنی‌ترین پلاسماهای دنیا به شمار می‌آید، در همین راستا هم اکنون علاوه بر سازمان انتقال خون ایران، برخی از مراکز خصوصی با مجوز وزارت بهداشت نسبت به جمع آوری پلاسما اقدام می‌کنند و پس از ارسال به پالایشگاه‌ آلمان داروی تولیدی از پلاسما به کشور باز می‌گردد.همچنین فاکتور هشت و نه برای بیماران مبتلا به هموفیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از طریق مرکز جامع درمان بیماران هموفیلی به صورت رایگان در اختیار این بیماران قرار می‌گیرد.

در این مرکز پلاسما بفروشید

حضور تعداد زیادی از جوانان در یک مرکز خصوصی جمع آوری پلاسما آن هم در یک روز تعطیل شاید کمی عجیب به نظر برسد اما پس از صحبت با آنان مشخص می‌شود مسائل مادی و اقتصادی یکی از مهم‌ترین دلایل مراجعه آنان به این مرکز است، البته محل استقرار این مرکز نیز شاید در میزان مراجعات بی تاثیر نباشد زیرا روبه روی یکی از بیمارستان‌های مطرح تهران، حوالی میدان ولیعصر، واقع شده است.

امیر مهدی که برای اولین بار به این مرکز آمده است، می‌گوید: قبلا برای اهدای خون به مرکز انتقال خون وصال مراجعه می‌کردم اما یکی از دوستانم این مرکز را به من معرفی کرد و گفت این مرکز برای هر بار اهدای پلاسما پولی به ما می‌دهد به همین خاطر آمدم تا تجربه کنم و اگر درد و سختی زیادی نداشته باشد همیشه این کار را ادامه می‌دهم.

شهرام یکی دیگر از مراجعان به این مرکز خصوصی جمع آوری پلاسما می‌گوید: اولین بار سه سال پیش که در بیمارستان روبه‌روی این مرکز اهدای پلاسما بستری شدم، تابلو مرکز و ورود افراد مختلف به آن توجه مرا به خود جلب کرد تا اینکه وقتی پرس‌وجو کردم با نحوی کار آن آشنا شدم و برای کمک به هموطنان خود اهدای پلاسما را یکی از برنامه‌های همیشگی‌ام قرار دادم.

حسین هم که پیک موتوری است و درآمد زیادی ندارد هدفش از حضور همیشگی در این مرکز را پرداخت پول به اهداکنندگان می‌داند و می‌گوید: چند وقتی از اخراجم از کارگاه نجاری می‌گذشت که تراکت‌های این مرکز را دیدم و متوجه شدم در قبال پلاسمایی که از من دریافت می‌کنند پول می‌دهند، به همین خاطر چون سالم هستم و بنیه قوی دارم هر دو هفته یک بار برای اهدای پلاسما به این مرکز مراجعه می‌کنم، هم من از این راه می‌توانم درآمدی کسب کنم و هم این مرکز می‌تواند به پلاسمای مورد نیازش برسد مگر چه اشکالی دارد که هر دو راضی باشیم.

هزینه ایاب و ذهاب است؛ نه خرید و فروش پلاسما!

علی اکبر پور فتح الله، مدیرعامل سازمان انتقال خون با اشاره به مجوز وزارت بهداشت برای فعالیت چنین مراکزی معتقد است: موضوع خرید و فروش و تجارت پلاسما مطرح نیست و این مراکز به اندازه هزینه رفت آمد اهدا کننده مبالغی را به او پرداخت می‌کنند که قابل توجه نیست.

هم اکنون پلاسمای جمع آوری شده توسط این مراکز خصوصی و سازمان انتقال خون به کشور آلمان ارسال و در این کشور عملیات پالایش و تبدیل به دارو انجام می‌شود، سپس وزارت بهداشت محصول را در کشور توزیع می‌کند. از پلاسما حدود ۶۰ نوع پروتئین به عنوان دارو تولید می‌شود، داروهایی مانند فاکتور هشت و نه، آلبومین و ایمونوگلوبین که در بیماران هموفیلی، تالاسمی، بیماران سرطانی، جراحی‌های باز و همچنین سوختگی‌های شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد از محصولات این شرکت است.

البته به نظر می‌رسد وجود این مراکز خصوصی جمع آوری پلاسما تا حدی موازی کاری با سازمان انتقال خون کشور است اما با توجه به این سازمان انتقال خون براساس سیاست‌های موجود شیوه‌های تشویقی مادی برای داوطلبان خود در نظر نمی‌گیرد برخی از افراد به این مراکز مراجعه می‌کنند.