چه جرایمی موجب سوءپیشینه کیفری می‌شوند؟
یکی از مدارکی که در زمان استخدام دولتی، اخذ جواز کسب و پروانه‌های شغلی و… از متقاضی خواسته می‌شود، گواهی عدم سوءِپیشینه است. برای دریافت گواهی عدم سوءِپیشینه کیفری، نداشتن محکومیت مؤثر کیفری شرط است. اما محکومیت مؤثر کیفری چیست؟
رضا جعفری – یکی از مدارکی که در زمان استخدام دولتی، اخذ جواز کسب و پروانه‌های شغلی و… از متقاضی خواسته می‌شود، گواهی عدم سوءِپیشینه است. برای دریافت گواهی عدم سوءِپیشینه کیفری، نداشتن محکومیت مؤثر کیفری شرط است. اما محکومیت مؤثر کیفری چیست؟
محکومیت مؤثر کیفری، محکومیتی است که محکوم را به تبعِ اجرای حکم، از حقوق اجتماعی محروم می‌سازد. در چهارچوب قوانین حقوقی، افراد در صورت ارتکاب برخی جرایم و فراخوانده شدن به دستگاه قضا، پس از محکومیت، علاوه بر مجازات جرم مربوطه، از حقوق اجتماعی نیز محروم می‌شوند. به عبارت دیگر، در برخی از انواع جرایم، مرتکب علاوه بر مجازات اصلی، به مجازات تبعی نیز محکوم می‌شود که نتیجه آن محرومیت از حقوق اجتماعی است. این حقوق در ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مورد تصریح قرار گرفته‌اند و به شرح زیر هستند. داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا؛ عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیات دولت و تصدی معاونت رئیس‌جمهور؛ تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری؛ انتخاب شدن یا عضویت در انجمن‌ها، شوراها، احزاب و جمعیت‌ها به موجب قانون یا با رأی مردم؛ عضویت در هیات‌های منصفه، امنا و شوراهای حل اختلاف؛ اشتغال به عنوان مدیر مسئول یا سردبیر رسانه‌های گروهی؛ استخدام یا اشتغال در کلیه دستگاه‌های حکومتی اعم از قوای سه‌گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آنها، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری، شهرداری‌ها و مؤسسات مأمور به خدمات عمومی و دستگاه‌های مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آنها؛ اشتغال به عنوان وکیل دادگستری و تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و طلاق و دفتریاری؛ انتخاب شدن به سمت قیم، امین، متولی، ناظر یا متصدی موقوفات عام؛ انتخاب شدن به سمت داوری یا کارشناسی در مراجع رسمی؛ استفاده از نشان‌های دولتی و عناوین افتخاری و نیز تأسیس، اداره یا عضویت در هیات‌مدیره شرکت‌های دولتی، تعاونی و خصوصی یا ثبت‌نام تجارتی یا مؤسسه آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و علمی، این موارد را به خود اختصاص می‌دهد.
محکومیت مؤثر کیفری چه محکومیتی است؟
حال پرسش این است که چه جرایم و مجازات‌هایی موجب می‌شوند فرد از این حقوق اجتماعی محروم شود؟ به بیان دیگر، ارتکاب چه جرایمی موجب می‌شود فرد در صورت محکومیت، از حقوق اجتماعی محروم و در پیشینه کیفری او نیز ثبت شود؟
این جرایم در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 بیان شده‌اند و عبارت است از جرایمی که مجازات آنها سالب حیات است، مانند قتل که مجازات آن قصاص است؛ جرایمی که مجازات آنها حبس ابد است، مانند ارتکاب سرقت حدی برای بار سوم؛ جرایمی که موجب مجازات قطع عضو هستند، مانند سرقت حدی برای بار اول و دوم؛ جرایم موجب مجازات قصاص عضو، مانند قطع عمدی عضو دیگری که موجب قصاص عضو جانی می‌شود؛ جرایم مستوجب نفی بلد، مانند محاربه؛ جرایم مستوجب حبس تا درجه پنج، مانند آدم‌ربایی و جرایم موجب شلاق حدی، مانند زنا، قَذف و شرب خمر.
اما آیا کسی که مرتکب این جرایم شود، همواره مجبور است این بار سنگین را به دوش بکشد و به عنوان فردی سابقه‌دار شناخته شود؟
پاسخ این پرسش، منفی است. ثبت در سوءِپیشینه فرد نیز مدت زمانی دارد و افراد به تناسب جرمی که مرتکب شده‌اند تا مدت زمان معینی از حقوق اجتماعی محروم می‌شوند.
پس از گذشتن این مواعد مقرر، فرد اعاده حیثیت می‌شود و آثار تبعی محکومیت وی زائل خواهد شد. این مدت‌ها در ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مشخص شده‌اند که شامل هفت سال در محکومیت به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی؛ سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت واردشده بیش از نصف دیه مجنی‌علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار همچنین دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه جنایت واردشده نصف دیه مجنی‌علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج است.
مطابق قانون مجازات اسلامی، پس از گذشتن مدت زمان‌های مذکور، برای رفع اثر از محکومیت مؤثر کیفری و اعاده حیثیت، نیازی به مراجعه به دادگاه و دریافت حکم از دادگاه نیست و با اجرای حکم و منقضی شدنِ مدت زمانِ محرومیت شخص از حقوق اجتماعی، طی فرایندی اداری، موضوع به مراجع ذی‌ربط اعلام و از پیشینه کیفری فرد محکوم پاک می‌شود.
