ثبت جهانی تار ایرانی به‌نام کشور آذربایجان
در هفتمین اجلاس کمیته میراث معنوی یونسکو که هفته گذشته برگزار شد، ساز ایرانی “تار” به نام کشور آذربایجان ثبت شد. این خبر شوک بزرگی برای خانواده موسیقی بود که به تشکیل جلسه اعضای هیئت مدیره خانه موسیقی منجر شده است.
به گزارش خبرنگار مهر، برکسی پوشیده نیست که ساز “تار” یک ساز کاملا ایرانی است که با زخمه نواخته می‌شود و حال چطور می‌توان پذیرفت این ساز که نسل به نسل در دستان نوازندگان ایرانی چرخیده و نواهای موسیقی اصیل ایران را در قالب تصنیف و آواز در هفت دستگاه موسیقی به یادگار گذاشته است، امروز در یونسکو به‌نام آذربایجان ثبت شود.
برکسی پوشیده نیست ساز تار متعلق به ایران است
ساز “تار” در گذشته پنج سیم (یا پنج تار) داشت اما درویش خان سیم ششمی به آن افزود که تا به امروز با عنوان تار در ایران توسط هنرمندان بزرگی چون آقا حسینقلی، میرزا عبدالله، درویش خان، اسماعیل ساقی،علینقی وزیری، موسی معروفی، یحیی زرین پنجه،علی اکبر شهناز، مرتضی نی داودد، عبدالحسین شهنازی، غلامحسین بیگجه خانی، لطف الله مجد، عطا جنگوک و …. نواخته شده است و امروزه این ساز با زخمه استادانی چون هوشنگ ظریف، حسین علیزاده ، داریوش پیرنیاکان همچنان در نواست.
حال با چنین پیشینه‌ای بسیار عجیب است که این ساز ایرانی به نام کشوری دیگر ثبت شود.
و اما ماجرا از آنجا آغاز شد که چندی پیش سایت یونسکو نوشت: پرونده روشهای سنتی در ساخت تار و نحوه نوازندگی و اجرای آن‌که از سوی کشور آذربایجان معرفی شده بود، در نشست اخیر کمیسیون میراث معنوی یونسکو ثبت شد.
در گزارش یونسکو آمده است که این ساز دارای ویژگی سازهای سنتی است و در مراسم مختلف عروسی و جشن و عیدهای گوناگون و مهمانی‌های سنتی گرفته تا کنسرت‌ها و همایش‌های امروزین نواخته می‌شود. ساخت این ساز طی سالها و قرنها توسط صنعتگران سنتی که مهارتهای خود را نسل به نسل به شاگردان خود منتقل کردهاند، حفظ شده و نحوه اجرا و مهارتهای هنری در نوازندگی این ساز نیز به‌صورت شفاهی توسط استادان هنر به نسل جوان‌تر درمردم این کشور منتقل شده است.
حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی در همین زمینه معتقد است که برکسی پوشیده نیست که ساز تار سازی صد در صد ایرانی است و هیچ ربطی به آذربایجان ندارد.
این خواننده موسیقی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به این مطلب که این ساز هیچ ربطی به کشور آذربایجان ندارد گفت: مستندات تاریخی وجود دارد که ساز تار متعلق به ایران است که به صورت مستند منتشر خواهد شد. بنابراین هر اقدامی باید انجام داد تا آنچه متعلق به فرهنگ موسیقایی ایران است بار دیگر در سرزمین خودمان زنده شود.
ساز تار سبقه تاریخی و فرهنگی در آذربایجان ندارد
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که این ساز با تغییراتی که روی آن اعمال شده به ساز ترکی شهرت گرفته است، گفت: از جهت جغرافیا این ساز متعلق به ایران است منتها از زمانی که برخی بحث‌های جدایی‌طلبی مطرح شد این ساز را با تغییراتی که روی سیم‌ها انجام دادند و همچنین ربع پرده را جدا کردند، شکل جدید از ساز را ارائه کردند که به تار آذری معروف شد. اما آنچه مسلم است این ساز صد در صد ایرانی است و هیچ سبقه تاریخی و فرهنگی در آن کشور ندارد.
مدیرعامل خانه موسیقی در پایان در پاسخ به اینکه خانه موسیقی به عنوان یک نهاد صنفی چه فعالیت‌هایی در این حوزه انجام داده است؟ گفت: طی جلسه‌ای که اعضای هیئت مدیره خانه موسیقی با یکدیگر داشتند تصمیم‌هایی گرفته شده است که به زودی اعلام می‌شود.
صحبت‌های مدیرعامل خانه موسیقی در حالی مطرح شده است که یدالله پرمون رییس مرکز مطالعات منطقه‌ای میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی درباره ثبت ساز تار توسط کشور جمهوری آذربایجان در فهرست میراث ناملموس یونسکو، گفت که اگر مسئولان فرهنگی و اهالی موسیقی ایران شکایتی از این موضوع دارند می‌تواند پرونده مستقل خود را ارائه کرده و یا در قالب یک پرونده چندملیتی با جمهوری آذربایجان و کشورهای دیگر شریک شوند.
ثبت تار ایرانی به نام آذربایجان با حضور مسئولان کشورمان
و اما اجلاس کمیته میراث معنوی یونسکو که سوم تا هفتم دسامبر مصادف با سیزدهم تا هفدهم آذر ماه در پاریس برگزار شد، نقطه آغاز همه این اتفاقات بود. در این اجلاس یداله پرمون، مدیر مرکز منطقه‌ای میراث معنوی یونسکو در آسیای مرکزی و غربی و محمدحسن طالبیان مدیر دفتر تدوین پرونده‌های ثبت جهانی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران حضور داشتند و همانجا بود که ساز “تار” به نام جمهوری آذربایجان به ثبت رسید.
حال باید دید اهالی موسیقی ایران می‌توانند در یک اقدام مجدانه و پیگیر و هماهنگ این اتفاق را جبران کرده و شرایط را به گونه‌ای تغییر دهند که این ساز ایرانی به نام کشور دیگر ثبت شده باقی نماند.
