جدیدترین موضع‌گیری‌های بازیگران برجام؛ طلبکاری ترامپ، پاسکاری کنگره و همنوایی اروپا
تسنیم – بعد از ضرب‌الاجل رئیس‌جمهور آمریکا به نمایندگان کنگره و کشورهای اروپایی در خصوص توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵، بازیگران مختف برجام موضع‌گیری‌های مختلفی داشته‌اند.
«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا قرار است روز 12 می (22 اردیبهشت‌ماه) درباره سرنوشت توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 (برجام) تصمیم خود را اعلام کند.
رئیس‌جمهور آمریکا در این موعد، بایستی نظر خود را درباره اینکه آیا عمل به برجام و رفع تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران در راستای منافع امنیت ملی آمریکا هست یا خیر تصمیم‌گیری کند. در صورتی که ترامپ رفع تحریم‌ها را در راستای منافع کشورش تشخیص دهد و تحریم‌ها را برای یک دوره 120روزه دیگر تمدید کند، آمریکا در برجام خواهد ماند و در غیر این صورت، از آن خارج خواهد شد.
«دونالد ترامپ» در ضرب‌الاجل قبلی ــ روز 22 دی‌ماه ــ علیرغم تأیید معافیت‌های تحریمی برای ایران به کنگره آمریکا و کشورهای اروپایی هشدار داد ممکن است آخرین باری باشد که این کار را انجام می‌دهد. او نمایندگان کنگره را ملزم کرد با همراهی کشورهای اروپایی طرحی را برای اصلاح مفاد برجام آماده کنند که حاوی چهار شرط باشد.
او گفت: «هر طرح قانونی درباره برجام، برای اینکه به امضای من برسد، بایستی شامل چهار مؤلفه باشد: اولاً باید از ایران بخواهد به بازرسان بین‌المللی اجازه بازرسی‌های نظامی از تمامی سایت‌های مورد درخواست را بدهد. دوم، باید ضمانت کند ایران هرگز به ساخت سلاح‌های هسته‌ای نزدیک نمی‌شود. سوم، چنین طرحی، به‌خلاف توافق هسته‌ای برجام نباید تاریخ انقضا داشته باشد. و چهارم این طرح باید برای اولین بار در قوانین آمریکا تصریح کند که موشک‌های دوربرد و برنامه تسلیحات اتمی، مقوله‌هایی جدانشدنی هستند و ساخت و آزمایش موشک توسط ایران بایستی مشمول تحریم‌های جدید شود».
بعد از این سخنرانی ترامپ، فعل و انفعالاتی هم میان اروپایی‌ها و هم در کنگره در خصوص توافق هسته‌ای به‌وقوع پیوسته؛ در این گزارش، آخرین تحولات مربوط به برجام را از نظر خواهیم گذراند.
تروئیکای اروپایی: تحریم برای حفظ برجام
کشورهای اروپایی ــ آن‌طور که خودشان مدعی هستند ــ اهمیت زیادی برای حفظ توافق هسته‌ای قائلند. آنها علاوه بر آنکه برجام را نمادی برای موفقیت دیپلماسی می‌دانند، آن را دریچه‌ای به روابط تجاری با ایران می‌دانند. اروپایی‌ها علیرغم این، به‌بهانه ترغیب ترامپ برای ماندن در برجام با مواضع تُند او در خصوص برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران همراه شده و تهران را به اعمال تحریم در این حوزه‌ها تهدید کرده‌اند.
نشریه «فایننشال تایمز» ماه پیش گزارش داده بود بعد از ضرب‌الاجل اخیر ترامپ، کشورهای اروپایی فشارها علیه ایران در زمینه فعالیت‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای را افزایش داده‌اند.
فایننشال تایمز نوشت: «دیپلمات‌های اروپایی به‌سرعت در تلاش هستند تا اطلاعات بیشتری از مقامات کاخ سفید دریافت کنند تا دقیقاً بفهمند که آقای ترامپ چه می‌خواهند و چطور آنها می‌توانند تا ضرب‌الاجل 120روزه او، آنها را محقق کنند».
یک دیپلمات اروپایی گفت: «این در اصل یک ضرب‌الاجل به اتحادیه اروپا است. [آمریکا می‌گوید] “اگر ظرف 4 ماه آینده آن را محقق نکنید، شما هم در تخریب مقصر هستید و جانب ایران را گرفته‌اید، نه ما”».
در این فضا، «رکس تیلرسون»، وزیر خارجه آمریکا روز دوم بهمن‌ماه در سفر به لندن اعلام کرد با کشورهای اروپایی بر سر تشکیل کارگروهی با مأموریت «اصلاح برجام» موافقت کرده است.
تیلرسون گفت میان سه کشور اروپایی این دیدگاه مشترک وجود دارد که برخی از حوزه‌ها[ی توافق هسته‌ای] یا برخی از رفتارهای ایران هستند که نیازمند رسیدگی هستند. وی اضافه کرد: «این کارگروه به‌زودی تشکیل جلسه خواهد داد تا نقائص برجام را با تلاش برای رسیدن به یک توافق جانبی دیگر یا رسیدن به مکانیسمی برای برطرف کردن نگرانی‌های ما اصلاح کند».
یک مقام وزارت خارجه آمریکا روز سوم بهمن‌ماه در توضیح درباره اظهارات تیلرسون گفت این کارگروه مأموریتی درباره الحاق یک توافق جداگانه به برجام ندارد و هر گونه توافق با کشورهای اروپایی درباره ایران جدا از توافق هسته‌ای خواهد بود.
وال‌استریت‌ژورنال چند روز بعدگزارش داددیپلمات‌های تروئیکای اروپا (انگلیس، فرانسه و آلمان) اولین دیدار خود در چارچوب کارگروه مشترک برجام را در شهر لندن برگزار کرده‌اند. «بریان هوک»، دستیار تیلرسون و مدیر دفتر برنامه‌ریزی سیاسی وزارت خارجه آمریکا گفت چشم‌انداز واشنگتن ادامه این جلسات و مشارکت دادن ایران در روند گفت‌وگوها است.
روز اول اسفندماه هم دیداری در همین چارچوب در شهر پاریس، پایتخت فرانسه، میان نمایندگان دو طرف برگزار شد. همچنین دیپلمات‌های آمریکایی و اروپایی روز 15 مارس (24 اسفندماه) قرار است در برلین دیدار کنند.
اروپایی‌ها به‌موازات این تلاش‌ها، گفت‌وگوهایی را هم با طرف‌های ایرانی درباره مسائل منطقه‌ای کلید زده‌اند. دیپلمات‌های اروپایی اولین نشست خود را بهمن‌ماه در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ برگزار کرده و درباره «نقش ایران در درگیری‌های یمن» رایزنی کردند. خبرگزاری رویترز ماه پیش گزارش داد مقام‌های ایران، فرانسه، انگلیس، آلمان و ایتالیا قرار است در همین ماه میلادی (مارس) در شهر رم بار دیگر دیدار کنند.
سفر «ژان ایو لودریان»، وزیر خارجه فرانسه به ایران آخرین تحولی است که در پرونده اروپا و برجام ثبت شده؛ «لودریان» قبل از این سفر با زبان تهدید خواستار توقف فعالیت‌های ایران در زمینه افزایش توانمندی موشکی شد و حتی تهران را به برقراری تحریم‌های جدیدی در همین زمینه تهدید کرد، اما سرانجام، به‌گفته یک خبرنگار همراهش، دست خالی تهران را ترک کرد.
«فرانس کلمانسو» خبرنگار شبکه خبری «یوروپ1» که همراه با لودریان به تهران سفر کرده گفت‌وگوی او با دریابان «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران را به مسابقه بوکس تشبیه کرد و نوشت که ایرانی‌ها با قاطعیت با درخواست‌های وزیر خارجه فرانسه مخالفت کردند.
کنگره آمریکا: پاسکاری با کاخ سفید و اروپا
از زمانی که ترامپ ایجاد ابهام درباره آینده توافق هسته‌ای را به‌عنوان سیاست اصلی‌اش در دستور کار قرار داده، کنگره آمریکا، کاخ سفید و کشورهای اروپایی سه بازیگری بوده‌اند که تصمیم‌گیری درباره آن را به یکدیگر پاس داده‌اند.
پاس اول را ترامپ به کنگره آمریکا داد. او روز 21 مهرماه، در حالی که از چند ماه قبل انتظار می‌رفت سیاستش برای ماندن در برجام یا خروج از آن را اعلام کند، این وظیفه را به کنگره محول کرد و از قانونگذاران خواست تا 60 روز آینده درباره بازگرداندن تحریم‌ها تصمیم بگیرند.
ترامپ در آن سخنرانی گفت: «من به دولت دستور همکاری نزدیک با کنگره، و هم‌پیمانانمان را صادر می‌کنم تا به نواقص متعدد جدی توافق بپردازند و به رژیم ایران هیچ‌وقت اجازه تهدید جهان با سلاح هسته‌ای را ندهند. این شامل قسمت سالهای پایانی توافق می‌باشد که در چند سال آینده محدودیت‌ها را از روی برنامه هسته‌ای ایران برمی‌دارد».
ضرب‌الاجل 60روزه‌ای که ترامپ برای کنگره آمریکا تعیین کرده بود، روز 13 دسامبر2017 (21 آذرماه) فرا می‌رسید، اما چند روز قبل از آن مشخص شد که قانونگذاران آمریکایی نتوانسته‌اند بر سر تدوین طرحی برای اصلاح برجام به توافق برسند.
بلافاصله بعد از سخنرانی ترامپ در روز 13 اکتبر دو سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی از طرحی که به‌ادعای آنها اصلاحات مد نظر ترامپ را در برجام اعمال می‌کرد رونمایی کردند.
این طرح که «باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و «تام کاتن»، سناتور جمهوری‌خواه ضدایرانی آن را ارائه کردند، دارای مفادی بود که به‌طور خلاصه، معیارهای بازگشت تحریم‌ها را گسترده‌تر می‌کرد، خواستار دائمی کردن محدودیت‌های ایران در توافق بود، ایران را به بازرسی‌های نظامی ملزم می‌کرد، ممنوعیت استفاده از سانتریفیوژها را دائمی می‌کرد، محدودیت‌های ذیل برجام برای غنی‌سازی ایران را دائمی می‌کرد و به‌دنبال ملزم کردن ایران به تعهدات غیرهسته‌ای بود.
اما کورکر مدتی بعد با اذعان به اینکه طرحش از 50 رأی لازم برای تصویب در مجلس سنا برخوردار نیست و نتوانسته حمایت قانونگذاران دموکرات را برای پیشبرد آن جلب کند، اعلام کرد که آن را متوقف کرده است.
کار دشواری که کورکر برای تدوین طرح جدید پیشِ‌رو داشت، از یک طرف راضی کردن ترامپ بود، مبنی بر اینکه مطالبات او در مورد سخت‌گیرانه کردن شرایط اجرای برجام برآورده شده‌اند و از طرف دیگر، راضی کردن نمایندگان دموکرات کنگره که می‌گفتند با طرحی که مورد موافقت طرف‌های اروپایی برجام نباشد، موافقت نخواهند کرد.
ایجاد چنین موازنه‌ای ساده نبود و «کورکر» مدتی بعد از مذاکره با همکارانش در کنگره پاس برجامی ترامپ را بار دیگر به زمین خود دولت برگرداند و گفت که قانونگذاران دموکرات، تا زمانی که دولت، حمایت متحدان آمریکا در اروپا را جلب نکند حاضر به همراهی با طرح او نیستند.
او گفت: «اولین گامی که باید اتفاق بیفتد این است که دولت بایستی واقعاً با متحدان اروپایی ما تعامل کند، بدون این اتفاق، در این نهاد قانونگذار هیچ اتفاقی رخ نخواهد داد، بنابراین، لازم است وزیر خارجه ما، یعنی دولت، متحدانمان را همراه کند، در غیر این صورت، هیچ نماینده دموکرات، از طرح قانونی مربوط به این موضوع حمایت نخواهد کرد».
ترامپ با فرا رسیدن ضرب‌الاجل تعلیق تحریم‌ها علیه ایران در روز 22 دی‌ماه، با آنکه اقدامی از سوی نمایندگان کنگره صورت نگرفته بود، بار دیگر از قانونگذاران آمریکایی و کشورهای اروپایی خواست ظرف حداکثر 120 روز آینده توافق را مطابق میل او اصلاح کنند.
در حالی که نزدیک به دو ماه از این ضرب‌الاجل ترامپ گذشته باز هم نمایندگان کنگره می‌گویند که بلاتکلیف هستند و منتظرند ببینند آیا دولت ترامپ می‌تواند با کشورهای اروپایی به توافق برسد یا خیر.
«باب کورکر» هفته گذشته به روزنامه واشنگتن‌پست گفت: «لازم است ما به‌خاطر دموکرات‌ها حمایت اروپایی‌ها را جلب کنیم. آنها به طرحی که مورد حمایت اروپایی‌ها نباشد رأی مثبت نخواهند داد».
«بنیامین کاردین» که تا همین چند هفته پیش عضو ارشد دموکرات در کمیته روابط خارجی مجلس سنا بود هم گفت: «در حال حاضر برنامه این است که ببینیم آنها (دولت ترامپ) با اروپایی‌ها به کجا خواهند رسید».
ترامپ: ادامه مواضع طلبکارانه
دونالد ترامپ که تا کنون با تهدید و ارعاب در وادار کردن کشورهای اروپایی به تکاپو برای اقدامات و اظهارات ضدایرانی موفق بوده همچنان سعی می‌کند به موضع‌گیری‌های طلبکارانه و زیاده‌خواهانه ادامه دهد.
وبگاه «آکسیوس» به نقل از مقام‌های ارشد رژیم صهیونیستی گزارش داده ترامپ در دیدار با «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر اسرائیل که دوشنبه هفته گذشته برگزار شد گفته تغییراتی که اروپایی‌ها تا کنون درباره توافق هسته‌ای ایران پیشنهاد کرده‌اند برای او مجاب‌کننده نیست.
این مقام‌ها گفته‌اند ترامپ به نتانیاهو گفته تغییرات پیشنهادی سه قدرت اروپایی تا کنون، «ظاهری» بوده‌اند و او آنها را رضایت‌بخش نمی‌داند. ترامپ گفته او خواستار «تغییرات قابل توجه» در خود برجام است و نه اضافه شدن توافق تکمیلی به آن. او همچنین گفته در صورتی که مطالباتش برآورده نشوند، آمریکا را از برجام خارج خواهد کرد.
آیا این تهدیدهای ترامپ را باید جدی گرفت؟ برای پاسخ به این سؤال بایستی دو اصل را در نظر گرفت؛ اول اینکه، ترامپ تا کنون در چهار موقعیت که می‌توانسته به تهدیدهای قبلی‌اش برای لغو برجام عمل کند، ترجیح داده بدون تحمیل هزینه‌های خروج از برجام به تهدید برای خروج از آن بسنده کند و از این طریق با حفظ سایه ابهام بر سر توافق، مزایای آن را برای ایران به حداقل برساند.
او در فروردین‌ماه و تیرماه بعد از تأیید اینکه ایران به «برجام» پایبند بوده گفت ماندن آمریکا در توافق به نتیجه بررسی‌هایی بستگی خواهد داشت که تیم امنیت ملی او در ماه‌های آینده درباره سیاست کلی واشنگتن در قبال تهران تنظیم خواهند کرد.
هنگامی که سیاست‌های جدید آمریکا در قبال ایران در مهرماه سال جاری آماده شد، ترامپ پایبندی ایران به برجام را تأیید نکرد اما باز هم تصمیم گرفت آمریکا را در برجام نگاه دارد. وی به اروپایی‌ها و کنگره هشدار داد در صورت عدم اصلاح توافق تا موعد تصمیم‌گیری بعدی از آن خارج خواهد شد.
با فرارسیدن ضرب‌الاجل جدید، او روز 22 دی‌ماه طبق تعهدات آمریکا در برجام تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را تمدید کرد و تهدید به خروج از آن را به 120 روز دیگر (در ماه اردیبهشت) موکول کرد.
با این الگو، تهدیدهای جدید ترامپ را نمی‌توان متفاوت از تهدیدهای پیشین در نظر گرفت. اما از یک طرف دیگر، ترامپ در مدت زمان حضورش در کاخ سفید نشان داده تنها اصل پیش‌بینی‌پذیر درباره او، پیش‌بینی‌ناپذیر بودنش است. او بارها در لحظات آخر، توصیه‌های مشاورانش را نادیده گرفته و تصمیمات یا اظهاراتی کاملاً به‌خلاف انتظار را اعلام کرده است.
