فرد گرمازده را چطور از مرگ نجات دهیم؟
گفت‌وگوی خواندنی با پزشک داوطلب و مربی کمک‌های اولیه جمعیت هلال‌احمر را در خصوص گرمازدگی از نظر می‌گذرانید.
اغلب در ماه‌های داغ سال رخ می‌دهد و می‌تواند از طیف خفیف تا شدید بروز کند و اگر کنترل نشود حتما باعث جدی‌ترین آسیب‌ها به فرد شود؛ درباره گرمازدگی صحبت می‌کنیم؛ عارضه‌ای که شاید خیلی جدی گرفته نشود، اما در کمترین زمان، جان فرد را تهدید می‌کند.
قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های بسیار گرم یا در معرض گرما بودن به واسطه شغل مانند کارگران ساختمانی، ورزشکاران در رشته‌های مختلف، پیاده‌روی در هوای گرم، کارکردن در کوره‌پزخانه‌ها و آتش‌نشانی می‌تواند منجر به گرمازدگی شود. باید بدانیم در مورد کدام گرمازدگی حرف می‌زنیم؛ نوعی از گرمازدگی که «گرمازدگی کلاسیک یا nonexertional» خوانده می‌شود، ناشی از قرار گرفتن در محیط گرم است که اغلب در افراد مسن و مبتلا به بیماری مزمن مثل دیابت رخ می‌دهد، اما منظور ما گرمازدگی «exertional» است که در هوای تابستان بر اثر افزایش دمای بدن و فعالیت شدید فیزیکی در هوای گرم رخ می‌دهد. درباره این موضوع که این روزهای داغ نیمه مرداد برای خیلی از مردم مفید است، با فرید عباسی، پزشک داوطلب و مربی کمک‌های اولیه جمعیت هلال‌احمر گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
فرد گرمازده را چطور از مرگ نجات دهیم؟
گرمازدگی در چه شرایط آب و هوایی بیشتر احتمال وقوع دارد و چه گروه‌هایی از افراد جامعه بیشتر در معرض این خطر هستند؟
هر جا که هوا گرم و رطوبت آن بالا باشد و فرد به هر دلیلی در این شرایط فعالیت بدنی داشته باشد، احتمال وقوع گرمازدگی وجود دارد. لازم نیست در هوای خیلی گرم قرار داشته باشیم؛ حتی در هوای معمولی هم به دلیل رطوبت بالا، افرادی که فعالیت بیش از حد انجام می‌دهند، ممکن است دچار گرمازدگی و علایم خستگی گرمایی شوند.
به‌طور کلی خطر گرمازدگی در دماهای بالاتر از حد نرمال یعنی دمای بالای ٤٠ درجه به صورت هشدار جدی برای افراد جامعه وجود دارد؛ به‌خصوص در این روزها و هفته‌های گرم این خطر به‌صورت جدی برای کسانی که بدنشان مطابقت زیادی با گرما ندارد و نمی‌توانند هوای گرم را تحمل کنند، وجود دارد.
کودکان، زنان و افراد مسن مسلما بیشتر در معرض آسیب از گرمای شدید قرار دارند، چراکه مقاومت بدنشان نسبت به این تغییرات کمتر است. اما به غیر از این گروه‌ها، کسانی هم که به هر علتی آب بدنشان را از دست داده‌اند، خطر گرمازدگی تهدیدشان می‌کند. مثل افرادی که دیابت دارند یا کسانی که دچار اسهال و استفراغ می‌شوند و بدنشان ذخیره آب کمتری دارد.
چه فعالیت‌هایی می‌تواند این خطر را بیشتر کند؟
هر کاری که موجب تعریق در بدن شود و عرق کردن بدن را زیاد کند، در صورتی که آب و هوا هم مستعد باشد، می‌تواند به گرمازدگی منجر شود. گاهی هوا نامطمئن است؛ در این صورت صرف مواجهه و حضور در آب و هوا هم می‌تواند باعث ایجاد حالت‌های گرمازدگی شود. نکته‌ای در این موضوع هست که باید در نظر گرفته شود؛ گرمازدگی را نباید با بیماری‌هایی که از تابش آفتاب ایجاد می‌شود، اشتباه گرفت. ممکن است شخصی بر اثر قرار گرفتن زیر آفتاب دچار سردرد شدید شود. این فرد گرمازده نیست؛ گرمازدگی یعنی بالا رفتن دمای بدن در درجه اول که به علایم دیگری منجر می‌شود.
مراحل گرمازدگی چه چیزهایی است؛ حالت‌هایی که می‌توان از آنها به‌عنوان هشدار و جلوگیری از پیشرفت استفاده کرد؟
ابتدای کار یا مرحله خفیف گرمازدگی زمانی است که تعریق اتفاق می‌افتد و شخص نمی‌تواند به اندازه نیاز بدن آب و املاح یا آب بدون املاح جایگزین کند. در این شرایط بدن دچار انحلال املاح می‌شود و اولین نشانه‌های بروز گرمازدگی با گرفتگی‌های عضلانی و خستگی و ضعف عضلات خودش را نشان می‌دهد.
به تدریج که بدن دچار کمبود آب می‌شود، نشانه‌های خفیف بدتر می‌شود. این مرحله میانی یا گرمازدگی متوسط است که از آن به‌عنوان خستگی گرمایی هم یاد می‌شود. در این مرحله دمای بدن به زیر ٣٩ درجه سانتیگراد می‌رسد و علایم خاص خودش را دارد، مثل سردرد، حالت تهوع، بی‌اشتهایی، تپش قلب و افزایش تعداد تنفس. خستگی گرمایی معمولا با کمی بی‌قراری در کنار دیگر علایم همراه است.
در نهایت مرحله حاد چه علایم و خطراتی برای فرد گرمازده دارد؟
اگر شرایط به این شکل پیش برود و به بیمار رسیدگی نشود، وارد مرحله حاد گرمازدگی می‌شویم. در این مرحله آب به اعضای حیاتی بدن نمی‌رسد و مرحله شدید یا خطرناک گرمازدگی رخ می‌دهد که بسیار خطرناک است، به‌طوری که حتی با حضور تیم پزشکی و رساندن فرد به مراکز درمانی، در افراد جوان تا ٢٠درصد و در افراد مسن تا ٧٠درصد احتمال مرگ‌ومیر وجود دارد.
در مرحله حاد علایمی مثل اختلال هوشیاری دیده می‌شود. معمولا مصدوم خواب‌آلوده و بی‌قرار می‌شود. درحالی‌که دمای بدن به بالای ٤٠ درجه سانتیگراد رسیده است، خون‌رسانی به دستگاه‌های حیاتی بدن مختل می‌شود و اگر کنترل نشود متاسفانه می‌تواند به مرگ شخص منجر شود.
چه کمکی می‌توان به فردی که دچار گرمازدگی شده است، کرد؛ چه کارهایی باید و چه کارهایی نباید انجام داد؟
فردی که دچار گرمازدگی شده باید در محیطی خنک و خلوت درحالی‌که دور و اطرافش آزاد است و جریان هوا وجود دارد، روی یک زیرانداز عایق بخوابد. اگر در محیط طبیعی این اتفاق افتاده بهتر است فرد چند سانتیمتری با زمین فاصله داشته باشد تا گرمای زمین به بدنش منتقل نشود.
فرد حتما باید زیر سایه باشد. اگر سقف یا سایه وجود ندارد، امدادگر باید با وسیله‌ای مثل پتو یا ملحفه سایه ایجاد کند. وقتی مصدوم دراز کشید، بدنش را ٢٠ درجه بالا می‌آوریم و اگر لباس تنگی به تن دارد، آن را آزاد می‌کنیم یا درمی‌آوریم. کمپرس با آب دمای محیط روی کشاله‌های ران، قفسه سینه و زیر بغل را انجام می‌دهیم و او را به آرامی باد می‌زنیم. می‌توانیم جایگزینی آب و املاح را شروع کنیم تا فرد گرمازده رفته رفته بهبود یابد.
چقدر زمان داریم تا کسی را که دچار گرمازدگی حاد شده به مرکز درمانی برسانیم؟
هر مصدومی که حالت‌هایی از گرمازدگی دارد، اگر هوشیار باشد و دمای بدنش خیلی بالا نرفته باشد، اقدامات اولیه‌ای که گفته شد برایش انجام می‌شود، ولی اگر هوشیاری نداشته باشد، باید حین خنک کردن بدنش، به سرعت او را به بیمارستان برسانیم. قابل توجه است کسانی که گرمازدگی خفیف دارند خیلی سریع به سمت علایم حاد و وخیم پیش می‌روند. نباید زمان را از دست داد. اگر مصدوم هوشیاری نداشته باشد هر ثانیه‌ای که بگذرد می‌تواند جانش را به خطر بیندازد. نمی‌توان زمانی برایش تعیین کرد. اصلاح املاح بدن ممکن است ساعت‌ها یا روزها در مراکز درمانی زمان ببرد. اختلال املاح ناشی از گرما می‌تواند مصدوم را دچار تشنج کند.
اصول کمک‌های اولیه به ما می‌گوید باید ابتدا شرایط مصدومی را که هوشیار است و دچار خستگی گرمایی یا گرمازدگی شده است، ثابت کرد و در ادامه اگر مشکل جدی داشت و رفع نشد او را به بیمارستان رساند. اما در حالتی که سطح هوشیاری فرد گرمازده پایین آمده باشد، باید در حین خنک کردن بدن، او را سریعا به مرکز درمانی مجهز رساند.
چه توصیه‌های عمومی می‌توان به مردم داد که در این روزهای داغ مراقب خودشان باشند؟
ما باید آب و هوای اطرافمان را بشناسیم. از حضور در آب و هوایی که برای بدنمان خطرناک است، پرهیز کنیم. در مناطق گرمسیر ساعت‌هایی از روز هست که مردم می‌دانند آفتاب برایشان خطرناک است و در حد توان بدنی‌شان نیست پس امور زندگی و کارهای خارج از خانه را به ساعت‌های اول صبح یا عصر و شب موکول می‌کنند.
به‌طور کلی در روزهای گرم سال ١٠ تا ٤ بعد از ظهر زمان خطرناک محسوب می‌شود و افراد خاص تا جای ممکن بهتر است در این ساعت‌ها در هوای باز قرار نگیرند. در این بین هرچه هوا آلوده‌تر باشد و جریان هوا وجود نداشته باشد، احتمال خطر بیشتر خواهد بود. کسانی که بیماری قلبی – عروقی یا دیابت دارند یا هر بیماری دیگری که میزان آب بدنشان را دچار اختلال می‌کند، باید مراقبت بیشتری از خود داشته باشند.
زمانی که هوا آسیب‌رسان است باید از حضور در هوای باز پرهیز شود.
یک وقت‌هایی هوا را می‌توان تحمل کرد، اما نباید فعالیت در آن شرایط داشت؛ فعالیت در آب و هوای گرم و مرطوب به مراقبت زیادی نیاز دارد و آگاهی می‌خواهد.
نکته دوم پوشش مناسب است؛ لباسی که بدن را در برابر نور مستقیم آفتاب کاملا بپوشاند و در عین حال رنگ تیره یا خیلی روشن نداشته باشد. طیف‌های رنگ میانی برای شرایط آب و هوایی گرم مناسب‌تر است. همان‌طور که می‌بینید مردمی که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنند، همه از لباس‌های بلند و گشاد و رنگ‌های روشن استفاده می‌کنند.
هر لباس تنگی که جریان خون در بدن را کندتر کند، می‌تواند فرد را در معرض گرمازدگی قرار دهد. نکته سوم این است که هر کسی باید خودش را بشناسد و سطح انطباق بدنی‌اش با گرما را بداند و وقتی می‌خواهد در گرما قرار گیرد به فکر آب و املاح مورد نیاز بدنش باشد تا دچار مشکل نشود.
